Helgafell - 01.12.1955, Síða 82

80
HELGAFELL
Á Sverris sögu og Hákonar sögu gamla
virðist sýnt, að á tólftu og þrettándu
öld hafi þorri manna í Noregi verið
kallaður kenningamafni. Megnið af
þessum nöfnum hefur síðar orðið að
ættamöfnum, og breyzt jafnframt í
samræmi við norska málþróun.
En á Islandi fór á annan veg.
Kenningarnöfn hurfu úr sögunni strax
og sjálfstæði þvarr, menningu hnign-
aði, Islendingar fundu minna til sín,
hugarflug og glaðværð dofnaði, höfð-
inglegur bragur og sundurgerð
minnkaði. Enginn kallaðist nú fram-
ar nöfnum slíkum sem Leifur heppni,
Þorfinnur karlsefni eða Einar skala-
glamm, heldur var land allt byggt
eintómum Jónssonum og Guðmunds-
sonum, Þórðardætmm og Sigurðar-
dætrum.
En er fram í sótti fór sem fyrr, að
mönnum tók að leiðast fábreytileiki
þessarar nafnvenju. Einstöku menn
og ættir tóku upp ættamöfn. Land
var nú ófrjálst, þjóðemiskenndiu
veikluð, og hin nýju nöfn oftast með
latneskum eða dönskum blæ: Vídalín,
Thorkellín, Hjaltalín, Thorlacius,
Gröndal, Breiðfjörð, Stephensen,
Thorarensen, Thoroddsen.
Á þessu varð gagnger breyting í
upphafi okkar aldar, með sívaxandi
aðgát gegn nauðsynjalausuin eriend-
um áhrifum á íslenzkt mál. Fjöldi
nýrra, alíslenzkra ættamafna er tek-
inn upp, ættir kenna sig við íslenzka
staði, og á íslenzkan liátt (Kaldalóns,
Valagils, Borg, Laxness), taka nöfn úr
fornum ritum, norræn eða írsk, (Aðils
Kamban, Kvaran, Kjarval, Kjaran),
kenna sig við fyrirbrigði úr íslenzkri
náttúru (Smári, Amar) o. s. frv.
Þessi nýju nöfn vom bæði falleg
og þjóðleg. Fleiri og fleirí tóku ætt-
arnöfn, og sýnt var að hvei-ju stefndi.
íslendingar virtust ætla að semja sig
að siðum annan-a Evrópumanna í
þessu efni, og án þess að nöfn á Is-
landi yrðu fyrir það óþjóðlegri.
En þá risu upp öflugir menn, til
varnar því sem þeir töldu dýrmæta
hefð, og þeim tókst í bili að liefta
þróunina, með áðurgreindum lögum
um bann gegn ættamöfnum.
3.
Árið 1915 hafði stjórnin skipað
nefnd til þess að undirbúa löggjöf um
mannanöfn, og gera tillögur mn
hvernig mynda skyldi íslenzk ættar-
nöfn t. d. af staðarheitum. í nefnd-
inni áttu sæti Einar II. Kvaran, Guð-
mundur Finnbogason og Pálmi Páls-
son, einn af fremstu málfræðingum
landsins. Tillögur nefndarinnar vom
margar og nýstárlegar — og ýmsir
þeiiTa manna, sem sterkast unnu
máli og menningarhefðum, urðu æfir
— líkt og foifeður þeirra forðum i
dölum Noregs, þegar kenningarnöfn
komust fyrst í tízku. Er slíkt æfin-
lega óhjákvæmilegt — þó að erfitt sé
þegar frá líður að skilja allan gaura-
ganginn.
Nefndin lagði til að nöfn mynduð af
jjörður skyldu enda á fer, þannig að
maður sem vildi kenna sig við Skaga-
fjörð skyldi heita Skagfer, — og bar
fyrir sig málfræðileg rök aftan úr
forneskju, þannig að vart virtist hægt
að gera sönnum fomaldardýrkendum
meir til hæfis. En allt kom fyiár ekki.
Menn, sem annars vom með fullu
viti, komu með undarlegustu rök.
Endingin fer er hræðileg — hún
minnir á ferlegur, sagði Magnús
Helgason. Er ferskeytla þá ljótt orð,
eða ferhymingur? spurðu menn, en
fengu ekki svar. Maður frá Onundar-
firði, sem kallaði sig Onfer, myndi