Málfríður - 15.10.2005, Blaðsíða 19

MÁLFRÍÐUR 19
voru honum ekki í blóð bornir. Hann var, með
öðrum orðum, aðkomumaður. Og ég ætla að halda
því fram að þessa tilfinningu, að vera afglapi á torg-
um, þekkjum við öll. (Eða réttara sagt: ef við þekkj-
um ekki þessa tilfinningu, þá ættum við að drífa
okkur af stað, leggja land undir fót og afla okkur
þessarar reynslu.) Ég ætla líka að halda því fram að
það sé á sérstaklega eindreginn hátt hlutskipti okkar
Íslendinga, og hafi lengi verið, að ganga í gegnum þá
reynslu að vera afglapar á torgum. Á vissan hátt er
þetta óumflýjanlegt hlutskipti þeirra sem alast upp
hér á þessari eyju með öllu sem því fylgir og þar
er tungumálið, íslenskan, auðvitað fremst í flokki.
Vissulega er þetta ekki auðvelt hlutskipti – en engu
að síður held ég að við venjumst því allt frá blautu
barnsbeini að þetta verkefni sé til að leysa það (sjálf-
sagt kemur þar til sögunnar víkingaeðlið margfræga
sem greiningardeildir hinna ýmsu banka hafa nú
gert að einu helsta fræðahugtaki samtímans) og að
það sé mikill kostur, að ég ekki segi mikil forrétt-
indi, að vera í þeirri aðstöðu að þurfa að leysa þetta
verkefni.
Af hverju? Vegna þess að sá sem gengur í gegnum
það að vera afglapi á torgum snýr ætíð heim að nýju
– og með því orðalagi á ég við að hann hættir að vera
aðkomumaður, hann kemst yfir það að vera afglapi
og finnur sig að nýju. Að því gefnu að fósturjörðin
reynist nógu aðlaðandi þegar til á að taka – eða, svo
ég komi mér nú aðeins niður úr skýjunum, starfs-
skilyrði séu fyrir hendi, aðstæður til að stofna til fjöl-
skyldu og ala upp börn séu hagstæðar, menningarlíf
sé fjölbreytt og líflegt – þá snýr afglapinn fyrrver-
andi sjálfsagt heim. Og ef vel tekst til verður hann
þar með, í sátt við land og þjóð, að skáldi í sínum
Hallormsstaðaskóg. Þá segir hann eins og Laxness í
kvæðinu: „ég býð þér dús, mín elskulega þjóð“.3
Gefum okkur sem sé að afglapinn okkar sé kom-
inn heim, í sinn Hallormsstaðaskóg og að hann sé
orðinn þar skáld; tekinn til við að yrkja tunguna,
landið og þjóðina, hina „einu og sönnu þrenningu“,
svo vitnað sé í Snorra Hjartarson. Sjálfsagt er rétt að
taka fram að skáldið getur vel talist í flokki þeirra
sem heita á íslensku athafnaskáld. Og ég ætla að
halda því fram að sú reynsla skáldsins, að hafa
áður verið afglapi á torgum, reynist honum nú, þar
sem hann er tekinn til við að yrkja, afar dýrmæt.
Skilningur hans á þörfum tungu lands og þjóðar og
þekking hans á þeim gæðum og möguleikum sem í
aðstæðunum búa, hvílir á þeirri reynslu sem hann
hefur aflað sér erlendis. Er þetta ekki alveg augljóst?
Án skálda sem lagt hafa á sig að búa nógu lengi
erlendis, lifa sig inn í framandi menningu, sökkva
sér ofan í önnur tungumál – eru framfarir og bættur
hagur ekkert annað en orðin tóm. Auga hins fyrr-
verandi afglapa – gestsauga þess sem séð hefur út
fyrir landsteinana í annarri og dýpri merkingu en
þeirri sem felst í einberum túrisma – er aflvaki þess
að eitthvað gerist, eitthvað nýtt.
Og þá er líklega kominn tími til að koma sér
að efninu, svona rétt í lokin. Okkur er sagt að
nú tíminn einkennist af hnattvæðingu. En hvað er
þessi svo nefnda hnattvæðing? Á köflum er engu
lík ara en henni sé eingöngu ætlað að sjá til þess að
Vest urlandabúar geti verið eins og heima hjá sér
hvar sem er, að þeir geti verið túristar hvar sem
er á jarðarkringlunni – hinir einu sönnu afglapar á
torgum sem ekki vilja tileinka sér neitt heldur bara
kaupa það. Er þetta sú hnattvæðing sem við viljum
sjá? Má ég þá heldur biðja um skáldið sem hefur
skilið að það hlutskipti að vera afglapi á torgum er
verkefni sem takast ber á við með opnum huga – og
að úrlausn þessa verkefnis er ein besta menntun
sem völ er á í samfélagi svokallaðrar hnattvæðingar.
Tökum eftir því að gott skáld er oftar en ekki góður
þýðandi – og það er hann einmitt í krafti þess að
hafa gengið í gegnum afglapastigið. Og það sem
við þurfum umfram allt nú í dag og á öldinni sem
framundan er eru góðir þýðendur. Við þurfum fólk
sem sýnir snemma áhuga á því að kynna sér fram-
andi lönd, læra tungumál, kynna sér siði annarra
þjóða, öðlast skilning á því að ekki eru allir eins og
við. Að þessu unga fólki ber okkur að hlúa allt frá
fyrstu stund; og þetta sjáum við án allra talnakúnsta,
við þurfum bara að beita heilbrigðri skynsemi.
Hlutskipti Íslendinga er að læra erlend tungumál.
Spurningin snýst um það hvort við viljum leggja
ofuráherslu á hið svokallaða alheimsmál, boðbera
hinnar einsleitu hnattvæðingar, eða hvort við viljum
rækta með okkur þá fjölbreytni sem skapar dýpri
skilning á okkur sjálfum og heiminum öllum. Ég læt
ykkur eftir, áheyrendur góðir, að leggja mat á þessa
kosti – og svara þeirri spurningu, í hvorum hópum
hinir sönnu afglapar standa.
3 Kvæðakver, s. 20. – Nú kynni að vísu einhver að segja að þetta sé eitthvað málum blandið og að jafnvel verði vart við hroka í þessum málflutningi
skáldsins. Það er sem ég heyri fjallkonuna rísa upp úr fleti sínu og þruma við raust: „sá sem gerir sig breiðan við mig má éta það sem úti frýs“. En
þar held ég einmitt að vinkonu minni skjátlist. Því að það eru sér í lagi þeir sem leyfa sér, til dæmis á yngri árum, að gera sig breiðan við fjallkon-
una, sem sjá síðar til þess að lýðurinn sem landið byggir éti ekki bara það sem úti frýs..