Reykjavík - 07.12.2013, Blaðsíða 18

18 7. DESEMBER 2013
Lífið er ævintýraferð
Rögnvaldur Ólafsson forstöðu-maður Stofnunar rannsókna-setra Háskóla Íslands var þann
21. nóvember heiðraður af rektor
Háskóla Íslands fyrir framlag sitt til
vísinda og nýsköpunar og fór vel á
því að við sama tækifæri voru afhent
hagnýtingarverðlaun Háskóla Íslands.
Rögnvaldur fer á eftirlaun frá störfum
í HÍ um áramótin.
Rögnvaldur nam eðlisfræði við St.
Andrew‘s háskólann í Skotlandi og lauk
doktorsnámi þar 1971. Stundaði síðan
rannsóknir við háskólann í Edmonton
í Kanada, en hann sneri heim aftur eftir
nám 1973 og réðst þá til kennslu og
rannsóknastarfa hjá Háskóla Íslands.
Í námi sínu sérhæfði hann sig á mæl-
ingum á rafmagnseiginleikum efna við
mjög lágt hitastig. Rögnvaldur er giftur
Sigríði Júlíusdóttur og eiga þau þrjú
uppkomin börn og 6 barnabörn.
Í ræðu sem Rögnvaldur hélt í tilefni
viðurkenningarinnar sagði hann frá
hjólaferð sem hann fór nýverið í til
Marokkó. Þar hjólaði hann um Atlas-
fjöllin, samtals 470 km í 10 daga ferð.
Hann líkti ferðinni sem hann ákvað
að fara í með litlum sem engum fyr-
irvara við þau verkefni sem hann
hefur valið að taka sér fyrir hendur
í lífinu. Lífið væri fullt af óvissu og
erfiðum brekkum sem sjaldnast væru
fyrirséðar.
Þrátt fyrir að hætta störfum hjá
Háskóla Íslands nú um áramótin
þá hefur hann í nógu að snúast en
Rögnvaldur er formaður stjórnar
Rannsóknamiðstöðvar ferðamála og
Kötlu jarðvangs auk þess að sitja í
stjórnum Byggðastofnunar, Háskóla-
félags Suðurlands, Austurbrúar, Vaxt-
arsamninga Suður- og Austurlands,
Kennslumiðstöðvar Háskóla Íslands
og Landsbókasafns-Háskólabókasafns.
Ritstjóri mælti sér mót við Rögnvald
í Norræna Húsinu í vikunni. Í ræðu
þinni í HÍ talaðir þú um ævintýri þín
í lífinu hvað vakti áhuga þinn á þeim?
Þegar ég kom heim úr námi 1973
var ekki mikið um vísindastarfsemi
á Íslandi og erfitt að fjármagna rann-
sóknir sem varð til þess að ég ákvað
að nýta þekkingu mína til að vinna að
þróun ýmiskonar tækja sem byggðu á
sjálfvirkum stafrænum mælingum sem
var ný tækni á þeim tíma en ég hafði
nýtt í rannsóknum mínum í Kanada.
Fyrstu tækin sem ég vann að voru til
jarðeðlisfræðimælinga auk þess sem
ég vann t. d. að þróun umferðatelj-
ara fyrir Vegagerðina. Það var síðan
tilviljun sem réði því að ég og mágur
minn, Þórður heitinn Vigfússon, sem
þá var framkvæmdastjóri fiskvinnslu
Þormóðs Ramma á Siglufirði vorum í
jólaboði á annan í jólum að velta fyrir
okkur tækifærum tengdri sjálfvirkum
vogum og mælitækjum í fiskvinnslu. Í
kjölfarið unnum við skýrslu um þessi
tækifæri og kynntum fyrir lykilaðilum
í greininni, m. a. fyrir Sigurði heitnum
Markússyni sem var yfir Sjávarafurða-
deild Sambandsins sem á þessum tíma
var að kaupa upp frystihús um land
allt og vildi nútímavæða þau, en góð
mælitæki geta bætt nýtingu og aukið
gæði. Í framhaldinu komst á samstarf
Sjávarafurðadeildar Sambandsins og
Raunvísindastofnunar. Ég réð unga
nýútskrifaða verkfræðinga til að þróa
kerfið og frumgerðir voru smíðaðar
inni á Raunvísindastofnun. Þær voru
síðan prófaðar í samstarfi við nokkur
frystihús, einkum þó Fiskiðjusamlagið
á Húsavík sem Tryggvi Finnsson stýrði
og þar sem Hallgrímur Valdimarsson
var framleiðslustjóri. Sjávarafurða-
deildin hafði á þessum tíma sett upp
hagræðingardeild og þar starfaði Gylfi
Aðalsteinsson, hagfræðingur og hann
leiddi samstarfið fyrir Sambandið.
Þróunin var fjármögnuð með því að
frystihúsin keyptu af okkur frumgerð-
irnar því styrkir til slíks þróunarstarfs
voru ekki miklir á þessum tíma. Strax í
upphafi var hugað fyrir útflutningi og
ég vann að þróun og prófunum tækja í
frystihúsi í Finnmörku í Noregi í eitt ár
frá 1981-82. Eftir 4-5 ára þróunarstarf
var síðan Marel hf. stofnað 1983. Gylfi
var framkvæmdastjóri en ég tækni-
legur framkvæmdastjóri. Á þessum
tíma vann ég að þróun voganna og
stýribúnaðarins en jafnframt að upp-
byggingu fyrirtækisins á mörkuðum
í Noregi og Kanada. Árið 1986 hvarf
ég aftur til fyrri starfa við Háskóla Ís-
lands. Þá fór ég í ýmis verkefni sam-
hliða kennslu og verkefnum á sviði
tækniþróunar og nýsköpunar, t. d. að
byggja upp Tæknigarð. Ég vann áfram
í tengslum við sjávarútveginn m. a. að
þróun tækni til gæðamats á fiski með
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins.
Leiðin lá síðan til Danmarks Tekniske
Universitet (DTU) í Kaupmannahöfn
þar sem ég vann í eitt ár að verkefnum
tengdum gæðamálum í fiskiðnaði á
vegum danska sjávarútvegsráðuneyt-
isins.
Um 1992-93 varð Ísland hluti af
Evrópska efnahagssvæðinu og þá fengu
íslenskir vísindamenn aðgang að rann-
sókna- og þróunarsjóðum Evrópusam-
bandsins sem varð til þess að ég gerðist
vísindafulltrúi menntamálaráðuneyt-
isins í sendiráðinu í Brussel haustið
1994 og var þar til 1997. Þar sat ég í
ýmsum tækni- og vísindanefndum
ESB og tók þátt í ýmiskonar fundum
og stefnumótun auk þess að hvetja og
styðja Íslendinga til að sækja um og
taka þátt í evrópskum verkefnum. Ég
lærði mikið af dvölinni í Brussel en það
sem var nýtt fyrir mér var að Evrópu-
sambandið var að reyna að hugsa
heildrænt um vísindin og styðja við
verkefni sem væru í senn þverfagleg og
lausnamiðuð, þar sem rannsóknirnar
studdu við tæknina sem studdi síðan
við samfélagsþróun með því að leysa
hversdagsleg vandamál. Þá kynntist
ég mörgum, lærði og upplifði hvað er
mikilvægt að hafa í huga í alþjóðlegu
samstarfi og að það sem virkar í einu
landi virkar e. t. v. ekki í öðru landi,
diplómasía skiptir máli og það að skilja
menningu ólíkra þjóða.
Eftir að ég kom heim frá Brussel
1997 vann ég auk kennslu að
ýmsum verkefnum fyrir Háskólann
og menntamálaráðuneytið, var for-
maður úthlutunarnefndar Tæknisjóðs
Rannsóknarráðs Íslands og vann að
ýmsum verkefnum tengdum nýsköpun
og þróun. Sveinbjörn Björnsson sem
þá var rektor fól mér m. a. að vinna
fyrir hönd skólans að undirbúningi
Nýheima á Höfn í Hornafirði. Byggða-
málin urðu mér fljótt hugleikin og ég
hef verið viðloðandi þau með einum
eða öðrum hætti síðan. Í kjölfar Ný-
heimaverkefnisins var farið að vinna
markvisst með rannsóknasetur Há-
skóla Íslands víða um land og 2003
var sett á laggirnar Stofnun fræðasetra
HÍ sem nú heitir Stofnun rannsókna-
setra sem samanstendur af rannsókna-
setrum HÍ á ýmsum stöðum á landinu.
Eitt af lykilmarkmiðunum með upp-
byggingu setranna á landsbyggðinni
var að breyta þeim hugsunarhætti að
rannsóknir ætti bara á stunda í há-
skólum. Það hefði aldrei tekist að koma
rannsóknasetrunum upp nema vegna
áhuga og stuðnings sveitastjórna og
fjárlagagnefndar Alþingis. Á þessum
tíma voru að verða umtalsverðar
breytingar á atvinnuháttum á lands-
byggðinni, kvótakerfið farið að hafa
áhrif og heimamenn farnir að sjá að
það þurfti að auka fjölbreytni í at-
vinnulífinu til að svæði væru aðlaðandi
t. d. fyrir ungt fólk, auk þess sem það
er mikilvægt að gefa fólki, sérstaklega
ungu fólki, í dreifbýli innsýn í heim
vísindanna.
Björn Bjarnason þáverandi mennta-
málaráðherra hafði mikinn áhuga á
tölvutækni og hafði áhyggjur af því
hvað yrði um íslenskuna á tækniöld
þar sem hætt væri við að allar tölvur
töluðu ensku. Hann stóð fyrir því að
settar voru 105 milljónir króna í verk-
efni tengd tungutækni og fékk mig til
að stýra því verkefni en ég hafði nokkra
reynslu af svipuðum verkefnum m.
a. frá starfi mínu í Brussel. Ég stýrði
verkefninu og vann m. a. með Eiríki
Rögnvaldssyni hjá Málvísindastofnun
HÍ að því að byggja upp gagnabanka
og talgervla sem væri hægt að nota í
mismunandi tækni.
Auk rannsóknasetrana hafði ég
mikinn áhuga á fræðslumálunum og
sat m. a. í norrænni nefnd í kringum
1990 sem var að skoða almennings-
fræðslu, hugmyndir sem þá var ekki
farið að huga mikið að á Íslandi. Páll
Skúlason rektor var mikill áhugamaður
um þróun fjarnáms frá Háskóla Ís-
lands og að hans tilstuðlan stýrði ég
tilraunum með fjarkennslu sem hófust
fyrir alvöru í kringum 1998. Upp úr
því veitti menntamálaráðuneytið
fjármagn til að byggja upp Kennslu-
miðstöð Háskóla Íslands sem heldur
utan um fjarnám og styður við þróun
kennsluhátta í fjar- og dreifnámi. Þar
sem ég hef setið í stjórn frá upphafi.
Ferðamálin eru það nýjasta sem
ég hef verið að fást við. Einhverju
sinni þegar ég velti fyrir mér hvað ég
gæti lagt af mörkum til að efla rann-
sóknir í ferðamálum rifjaði ég upp
að ég stóð fyrir þróun á bílateljurum
Vegagerðarinnar og sá að ég gæti gert
gagn með því að telja ferðamenn á
helstu ferðamannastöðum því þær
tölur liggja ekki fyrir. Ég hef verið
að fást við þetta síðan 2009 og talið
á ýmsum stöðum á hálendinu og í
Vatnajökulsþjóðgarði. Núna er ég
formaður stjórnar Rannsóknarmið-
stöðvar ferðamála sem er samstarfs- og
rannsóknavettvangur þriggja háskóla
og atvinnugreinarinnar, en markmið
stofnunarinnar er að nýta sem best
þekkingu og rannsóknir háskólasam-
félagsins í þágu atvinnugreinarinnar.
Nú er Rannsóknamiðstöðin m. a. með
rannsóknir á efnahagslegum áhrifum
greinarinnar á þjóðarbúskapinn og
rannsókn á áhrifum ferðaþjónustu á
atvinnulíf á Norðausturlandi.
Þegar þú lítur yfir farin veg, hvað er
það sem stendur þér næst í dag?
Byggðaþróun er það sem stendur
mér næst þ. e. að byggja upp fjöl-
breytt atvinnulíf um allt land. Unga
menntaða fólkið flýr ekki einungis úr
dreifbýlinu heldur líka frá Íslandi ef
atvinna er ekki boði samanber flótta
heilbrigðisstarfsmanna frá landinu
þessa daga. Ungt fólk er tilbúið að
fara frá Íslandi til útlanda líkt og fólk
er tilbúið að fara frá Kópaskeri til höf-
uðborgarinnar. Mér finnst mikilvægt
að öflugt menntastarf sé um allt land,
endurmenntun og símenntun, að ung-
lingar geti stundað framhaldsskólanám
í heimabyggð og að allir landsmenn
hafi aðgang að háskólanámi m. a.
gegnum fjarkennslu.
Framhald á bls. 22