Fréttablaðið - 01.04.2015, Blaðsíða 30

1. apríl 2015 MIÐVIKUDAGUR| SKOÐUN | 30
Fjallkonan er fagurt tákn
óspilltrar íslenskrar nátt-
úru. Tákn um þá ómældu
gestrisni og blíðu, sem
þjóðin hefur notið af
landi sínu gegnum aldirn-
ar. Náttúrupassi er hug-
mynd sem gengur út á að
Fjallkonan selji blíðu sína.
Gestrisni er okkur Íslend-
ingum í blóð borin. Menn
tjölduðu gjarnan því sem
til var svo að gestinum liði
sem best meðan á heim-
sókn stóð. Fátækir Íslendingar
gáfu hér áður fyrr af því litla sem
til var af fæðu og viku jafnvel úr
rúmi fyrir gestum. Stoltið lá í að
gesturinn færi sem ánægðastur
og bæri gestgjöfum gott orð.
Nú er svo komið í sögu þjóðar-
innar að ákveðinn hópur manna
fær dollaramerki í augun þegar
von er á gestum og lítur á gesti
þjóðarinnar sem „auðlind“, sem
skila skuli hámarks arði. Mjólka
skal hvern gest eins og hægt er
og fátækir og auralitlir náms-
menn, gjarnan kallaður bakpoka-
lýður, því ekki sérlega velkomnir.
Þessi dollarasækni hópur verður
æ háværari og jafnframt átakan-
legri. Margir fella tár þegar þeir
heyra hvað á að gera dýra og vold-
uga göngustíga við náttúruperlur
landsins. Klósett og sjoppur við
hvern foss? Krafan er gjald fyrir
umgengni á landareign í eigu
ríkis og einkaaðila. Svo óheppi-
lega vill til fyrir þjóðina að ekki
má mismuna fólki, þannig að
Íslendingar þurfa sjálfir að greiða
aðgangseyri að eigin náttúru.
Þetta er hins vegar engan veg-
inn óheppilegt fyrir þá dollara-
sæknu, því þeir fá meira í budd-
una. Margt hefur verið ritað um
vandkvæði þess að hinir dollara-
sæknu stjórni aðgengi að náttúru
Íslands um alla framtíð. Ekki er
hér meiningin að endurtaka það,
heldur hnykkja á nokkrum atrið-
um:
1 Er það svo að þjóðin sættir sig við að eig-
andi t.d. eldfjalls eins og
Eyjafjallajökuls, eða eld-
stöðvar eins og Kersins,
geti hirt allan gróða, en
þjóðnýtt síðan tapið ef
viðkomandi „eign“ fer að
gjósa? Á eigandi fljóts að
hirða allan gróða, en velta
því yfir á almenning ef
„eignin“ (fljótið) flæðir
yfir bakka sína og veldur
skaða? Er ekki víðtæk
skaðabótaskylda hér sjálfsögð?
Hvað ef eignin veldur truflun á
flugsamgöngum. Skyldu flugfélög
hafa áhuga á að leita réttar síns
hjá landeigendum, eða þá farþeg-
arnir?
2 Hvort eru það meiri náttúru-spjöll a) að gras, mosi, grjót og
mold séu niðurtroðin af manna-
völdum og jafnvel með tilheyr-
andi for í rigningu, eða b) byggður
sé innheimtuskúr, inngangshlið,
menn í einkennisbúningum með
bauka á ferðinni ónáðandi fólk og
önnur slík tákn andstæð óspilltri
náttúru?
3 Nú er það svo að umhyggja fyrir umhverfinu fer vaxandi
hjá ferðamönnum, bæði inn-
lendum og erlendum. Hversu
mikið hafa landeigendur lagt í
það að leiðbeina fólki um hvern-
ig umgengni þeir vildu sjá? Hafa
landeigendur prufað að biðja um
frjáls framlög til styrktar átroðn-
um svæðum, eða sjálfboðaliða til
viðhaldsaðgerða?
4 Hefur verið hugað að því hvort væntanlegur aðgangseyrir
fari yfirleitt í aðgerðir á þeim
svæðum sem rukkað er fyrir?
Eða verður rukkað og svo sukkað,
svona 2007-dæmi? Er nokkuð sem
hindrar að um innheimtuna verði
stofnuð félög, sem auðvitað greiði
arð, hvort sem framkvæmdir eru
miklar eða litlar? Mun innheimtan
leggjast af þegar svæðin eru orðin
vel í stakk búin til að taka við
fjölda ferðamanna, eða er komið
á kerfi sem mun vara um aldur og
ævi og börn og barnabörn okkar
aldrei kynnast frjálsri íslenskri
náttúru? Og þarf svo ekki að
hækka verðið reglulega? Það verð-
ur auðvitað að fylgja verðlagi,
þótt framkvæmdirnar geri það
ekki endilega, eða mun einhver
fylgjast með því að svo sé?
5 Hefur þjóðin hugsað það til enda ef landeigendur um allt
land fara að rukka hver annan
og almenning fyrir eðlilega
umgengni um íslenska nátt-
úru? Er ekki alltaf hægt að tala
um slit, álag og þörf á uppbygg-
ingu? Munu landlausir borgar- og
bæjar búar krefjast borgarpassa
fyrir landeigendur, því auðvitað
er álag og slit í bæjum eins og
annars staðar?
6 Eðlilegast er að sveitarfélögin hafi yfirumsjón með náttúru-
perlum á sínu svæði. Þar býr fólk-
ið, sem þekkir best til. Náttúru-
perlurnar eru hluti af gæðum þess
að búa í viðkomandi sveitarfélagi.
Margir fleiri í sveitarfélögunum
hafa tekjur af sókn í náttúruperl-
ur en bara landeigendurnir sjálfir.
Því er eðlilegast að sveitarfélögin
kosti viðhald og framkvæmdir
á sínu svæði í nánu samráði við
landeigendur. Sveitarfélögin geta
skipulagt sjálfboðaliðastarf til
viðgerða á svæðum, sem þurfa
viðhald. Sveitarfélögin eigi síðan
kost á að sækja í sjóði, sem ríkið
hefur sett til þess arna. Hvern-
ig ríkið safnar í þann sjóð er svo
annað mál. Þannig yrði tryggt að
auðmenn muni ekki ráða umferð
um landið um aldur og ævi.
Fjallkonan er stolt tákn um feg-
urð og frelsi íslenskrar náttúru. Nú
er heiður hennar í veði.
Er Fjallkonunni nú ætlað
að selja blíðu sína?
Guðrún Einarsdóttir,
rúmlega áttræð kona
sem bíður þess að flytja
á hjúkrunarheimili, lét
til sín heyra á dögunum
um fjárráð sín og vand-
aði stjórnvöldum ekki
kveðjurnar. Það var þarft
framtak sem þegar í stað
vakti athygli og mörgum
brá í brún. Er gömlu fólki
ætlað að lifa á 50 þúsund
krónum á mánuði? Sví-
virða!
Það er svolítið erfitt að halda
umræðunni áfram. Um leið
og maður reynir að tala um
öldrunar mál í öðrum dúr en
„aumingja gamla fólkið“ dúrnum
er maður búinn að stimpla sig ill-
menni. En ég ætla að reyna.
Mér finnst flott hjá dugnaðar-
konunni Guðrúnu Einarsdóttur
að tala opinberlega um kjör sín
og fleiri aldraðra. Ef fleiri gerðu
það væri málum aldraðra betur
komið, en þeir eru ekki sterk-
ur þrýstihópur. En mér fannst
vanta á að RÚV sem birti viðtal
við Guðrúnu fylgdi því eftir með
frekari upplýsingum.
Smá tilraun til slíkrar umræðu:
„Vasapeninga“-fyrirkomulagið
er eitt, rauntekjur annað. Árið
1990 breyttu Danir þessu fyr-
irkomulagi hjá sér: lífeyris- og
bótaþegar sem bjuggu á ýmiss
konar stofnunum héldu sínum
tekjum en borguðu fyrir sig.
Það þýddi ekki endilega að þeir
hefðu meira fé handa á milli, en
það þýddi að þeir höfðu sín fjár-
ráð sjálfir. Af einhverjum ástæð-
um varð aðalumræðuefnið í fjöl-
miðlum frænda okkar á þessum
tíma hvort eðlilegt væri
að íbúar hjúkrunarheim-
ila keyptu vændisþjón-
ustu og ef svo væri hvort
starfsfólk ætti að milli-
gangast þau viðskipti. En
það er önnur saga, segir
þó kannski eitthvað um
áhugasvið fjölmiðla fyrr
og nú.
Breytinga þörf
Það að bætur fólks gangi
upp í fæði og húsnæði að veru-
legu leyti er auðvitað raunveru-
leiki flestra sem lifa á bótum eða
lífeyri. Ef hjúkrunarheimili væru
skilgreind sem búseta, leigu-
húsnæði líkt og þjónustuíbúðir,
væri vissulega ekkert óréttlátt
við það þótt íbúar greiddu upp
að einhverju vissu marki fyrir
það. Upphæðirnar munu ætíð
verða umdeildar svo sem upp-
hæða er siður. En íslensk hjúkr-
unarheimili eru skilgreind sem
sjúkrastofnanir. Það gildir um
allar slíkar – líka sjúkrahúsin, að
fólk sem þarf að dvelja þar sex
mánuði eða lengur missir bætur,
sé það bótaþegar. Allir sjúkling-
ar sem ætla að snúa aftur heim
lenda í úlfakreppu vegna þessa,
og er breytinga vissulega þörf.
Ég skil vel að Guðrúnu gangi
illa að láta 50 þúsundin endast
ef hún rekur jafnframt heimili.
Jafnvel sem afgangur eftir að
allar grunnþarfir eru greiddar
eru þau fremur snautleg upphæð.
En hvort sem maður er sammála
eða ósammála þessu fyrirkomu-
lagi – ég er til dæmis djúpt og
innilega ósammála því – verður
að hafa í huga að hugmyndin er að
þetta sé afgangur þegar búið er
að sjá fyrir helstu grunnþörfum:
mat, húsnæði, þvottum, þjónustu,
snyrtingu. Svona flókin rann-
sóknarblaðamennska er greini-
lega ofraun fyrir helsta fjölmiðil
þjóðarinnar, því þetta kom hvergi
fram.
Afnám „vasapeninga“-fyrir-
komulagsins hefur verið á döfinni
í velferðarráðuneytinu í mörg ár,
án þess þó að það hafi skilað sér
í neinu handföstu. Einnig hefur
verið til umræðu, bæði þar og
víðar, að fara að skilgreina hjúkr-
unarheimili sem búsetu fólks
fremur en sjúkrastofnanir eins
og nú er gert. Um það er þó deilt
og m.a. með þeim rökum að fólk á
hjúkrunarheimilunum hér sé svo
miklu veikara en annars stað-
ar. Vissulega erum við stórust í
mörgu, en ekki þessu. Munur-
inn er frekar í hina áttina: íbúar
íslenskra hjúkrunarheimila eru
minna veikir en víða gerist.
Hjúkrunarheimilin þróuðust á
sínum tíma út frá langlegudeild-
um sjúkrahúsa. Það leiddi til
stofnanaumhverfis, með áherslu
á líkamlega umönnun fremur en
mannleg samskipti, á öryggi á
kostnað frelsis, skipulag fremur
en heimilislegt umhverfi. Allt er
þetta á undanhaldi sem betur fer.
Enginn á heima á sjúkrastofn-
un. Sjúkrastofnun verður aldrei
heimili.
Fjárráð gamla fólksins
Í stuttu máli er veru-
leiki almennings þann-
ig að íbúðaverð á höfuð-
borgarsvæðinu er alltof
hátt. Byggingarkostnað-
ur er allof hár og þving-
uð kaup leiða yfir menn
vaxtaokur með verð-
tryggingu sem er langt út
úr korti. Leigumarkaður
er hálfgerður ræningja-
markaður – og braskar-
ar „harka tímabundið á
markaðinum“. Húsnæðis-
samvinnufélög og leigu-
félög almennings sem rekin eru
án hagnaðarkröfu eru afar lítil og
sum veikburða. Skipulag hverfa og
byggingar eru „verktakadrifnar“
og allt mögulegt hagræði af bygg-
ingastarfsemi og framlegð er leyst
út úr greininni. Hagnaðurinn ef
til verður fer að mestu til fjárfesta
og verktaka en kemur ekki kaup-
endum eða húsnæðisfélögum til
góða að neinu marki. Byggingar
og húsnæðismarkaðurinn er þann-
ig fyrst og fremst braskdrifinn og
spinnur upp kostnað fremur en að
leita hagkvæmni og hagræðing-
ar og lækkandi verðs í þágu þess
almennings sem þráir húsnæðis-
öryggi. Breyttar lánareglur frá 1.
nóv. 2013 hafa fjölgað verulega í
hópi þeirra sem ekki geta keypt á
eigin kennitölu og reynsla eftir-
hrunsins gerir mörgum erfiðara
eða ómögulegt að njóta aðstoðar
fjölskyldu eða eldri kynslóða til
að eignast húsnæði.
Í flestum nágrannalöndum er
leigu- og búseturéttarmarkaður
– án hagnaðarkröfu – algengt eða
algengasta form íbúðarekstrar
fyrir almenning. Hagkvæmar íbúð-
ir þar sem lögð er áhersla á sveigj-
anlegar lausnir og samfélagslega
ábyrgð – um leið og ýtt er undir
fjölbreytni og umhverfisgæði.
Á árinu 2013 startaði Eygló
Harðardóttir húsnæðisráðherra
víðtæku samráði um mótun hús-
næðisstefnu. Fjöldamargt var dreg-
ið upp á borðið til skoðunar í þessu
ferli – en því miður skyggði fráleit
staða Íbúðalánasjóðs og stjórnun-
arkreppa talsvert á þá lausnaleit
sem fram hefði þurft að fara. Ekki
er heldur ástæða til að vanmeta
það yfirburðaafl sem lobbýistar á
vegum banka og lífeyrissjóða hafa
þegar kemur að samráðsferli. Þrátt
fyrir málefnalegar tilraunir þeirra
aðila sem tala fyrir v-evrópskum
lausnum í húsnæðismálum gekk
undar lega illa að fá verkefnisstjór-
nina til þess að hleypa efnislegum
greiningum á því með hvaða hætti
áherslur og starfsrammi leigu- og
búseturéttarfélaga á EES-svæðinu
væri almenningi hagkvæmari en
hér hefði þekkst.
Verkefnisstjórn ráðherra skil-
aði tillögum og greinargerðum í
maí 2014. Þar er vissulega
sleginn verulega breytt-
ur tónn varðandi áherslur
– með því að gert er ráð fyrir að
leigu- og búseturéttar íbúðir fái
verulega aukið vægi í húsnæðis-
stefnunni til framtíðar.
Lævíst áróðurstríð
Frá þeim tíma sem tillögur verk-
efnisstjórnarinnar voru kynntar
hefur staðið yfir lævíst áróðurs-
stríð fjármálakerfisins gegn þeim
áherslubreytingum sem gefið er
undir fótinn með. Landsbankinn
hefur farið þar fyrir öðrum fjár-
málafyrirtækjum með áróðri í þá
veru að „allt sé í stakasta lagi á
fasteignamarkaði“ – og bankinn
spáir nú allt að 30% verðhækk-
un fasteigna á höfuðborgarsvæð-
inu á skömmum tíma. Lobbýistar
lífeyrissjóða og bankanna fylla
bæði eyrun á ráðamönnum og
fjölmiðlafólki og þessum „mála-
liðum braskaranna“ tekst enn
að fá almennu umræðuna til að
hverfast mest um skammtíma-
hagsmuni „fjárfesta“ og bank-
anna. Á sama tíma fjölgar þeim
sem berjast á eignamarkaði með
alltof þunga greiðslubyrði í of
dýrum íbúðum í höfuðborginni
eða berjast við markaðsbrest í
jaðarbyggðum – og sá fjöldi sem
alls ekki sér fram á að geta keypt
á eigin kennitölu vex. Leigu-
markaðurinn á þenslusvæðunum
verður bara ruddalegri og alltof
ótraustur og dýr. Sveitarfélögin
komast upp með að innheimta
óraunsætt yfirverð fyrir lóðir
og smyrja á gatnagerðargjöld
þannig að á höfuð borgarsvæðinu
nemur fyrirframgreiðsla til sveit-
arfélaganna 16-23% af bygging-
arkostnaði almennra íbúða skv.
mati Samtaka atvinnulífsins. Svo
fyrir hvern er óbreyttu kerfi þá
viðhaldið?
Hvernig stendur á því að fjöl-
miðlarnir virðast hafa mjög tak-
markaðan áhuga á að fjalla um
húsnæðismálin út frá þeim veru-
leika sem ríkir t.d. í Svíþjóð og
Þýskalandi – þar sem sveitarfé-
lög leika afar virkt hlutverk í því
að örva framleiðslu hagkvæmra
íbúða fyrir almenning í gegn
um húsnæðissamvinnufélög og
almenn sjálfseignarfélög/leigu-
félög almennings?
Húsnæðismál
almennings
HÚSNÆÐISMÁL
Benedikt
Sigurðarson
framkvæmdastjóri
Búseta á
Norðurlandi hsf.
FERÐA-
ÞJÓNUSTA
Einar
Guðmundsson
læknir
SAMFÉLAG
Sigrún Huld
Þorgrímsdóttir
hjúkrunarfræðingur
BROTTFARIR ÍMAÍ, JÚNÍ, JÚLÍOG ÁGÚST
SÍÐASTI
DAGURINN
TIL AÐ NÝTA BÓKUNARAFSLÁTTINN ER Í DAG!
NÁNAR Á UU.IS/BOKUNARAFSLATTUR
15.000 KR.BÓKUNARAFSLÁTTURÁ MANN TIL 1. APRÍL
➜ Í fl estum ná-
grannalöndum er
leigu- og búseturéttar-
markaður – án hagn-
aðarkröfu – algengt
eða algengasta form
íbúðarekstrar fyrir
almenning.
➜ Stoltið lá í að gesturinn
færi sem ánægðastur og
bæri gestgjöfum gott orð.
➜ Um leið og maður reynir
að tala um öldrunar mál í
öðrum dúr en „aumingja
gamla fólkið“ dúrnum er
maður búinn að stimpla sig
illmenni.
3
1
-0
3
-2
0
1
5

2
2
:2
6
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
4
5
9
-D
F
6
0
1
4
5
9
-D
E
2
4
1
4
5
9
-D
C
E
8
1
4
5
9
-D
B
A
C
2
8
0
X
4
0
0
1
B

F
B
0
8
0
s
C
M
Y
K