Læknablaðið - 15.02.2004, Blaðsíða 18

FRÆÐIGREINAR / ORÐSKILNINGUR
ingar, sérhæfðir í hagnýtri lyfjafræði, starfi á sjúkra-
deildum og sjái alfarið um skömmtun og fræðslu.
Slíkir lyfjafræðingar eru hins vegar aðeins örfáir á ís-
landi. Einnig væri til bóta að breyta lyfjafyrirmælum
á þann veg að í staðinn fyrir „ein tafla tvisvar á dag“
stæði „ein tafla á 12 klukkustunda fresti“.
Hvað eru aukaverkamr?
Hér svöruðu 67% rétt. Af þeim sem svöruðu rangt
völdu flestir svarmöguleikann verkir vegna lyfjainn-
töku, eða 22,3% svarenda. Ekki kom fram marktækur
munur með tilliti til kyns, aldurs, búsetu, menntunar
eða fjölskyldutekna.
Öll lyf hafa einhverjar aukaverkanir og því ætti
hugtakið að vera algengt umræðuefni lækna og sjúk-
linga. Aukaverkanir lyfja og annarrar meðferðar eru
oft vandmeðfarin mál og ekki bætir úr skák ef þriðj-
ungur almennings veit ekki hvaða fyrirbæri þetta er.
Reikna má með að þetta geti skapað óþarfa óþægindi
og misskilning í samskiptum lækna og sjúklinga.
Hvað er berkjubólga?
Þessari spurningu svöruðu 68,1% rétt. Marktækur
rnunur var milli kynja og eftir menntunarstigi og fjöl-
skyldutekjum. Konur svöruðu rétt í 76% tilvika en
karlar í 60% (p<0,05). Fólk með grunnskólapróf
svaraði rétt í 56% tilvika en fólk með háskólapróf í
82% tilvika (p<0,005). Fólk með hærri fjölskyldu-
tekjur en 550 þúsund á mánuði svaraði rétt í 88%
tilvika en fólk með minna en 250 þúsund á mánuði
svaraði rétt í 64% tilvika. Ef tekjur voru 250-399 þús-
und á mánuði lækkaði rétt svarhlutfall í 57%
(p<0,05). Ekki var marktækur munur með tilliti til
aldurs eða búsetu.
Berkjubólga er algengur kvilli og virðast flestir
átta sig á hvað þetta orð þýðir. Sú niðurstaða að kon-
ur, langskólagengnir og hátekjufólk sýni betri þekk-
ingu er í samræmi við heildarniðurstöðu könnunar-
innar.
Hvað eru hvít blóðkorn?
Hér höfðu 56,1 % svarenda rétt fyrir sér. Af þeim sem
höfðu rangt fyrir sér svöruðu 16,4% að hvít blóðkorn
tækju þátt í blóðstorku og 18,5% svöruðu að þau
önnuðust súrefnisflutning. Marktækur munur var
með tilliti til fjögurra breytna, allra nema kyns. Þrjá-
tíu og sex prósent á aldrinum 55-75 ára svöruðu rétt
en 69% á aldrinum 25-34 ára (p<0,05). Þrjátíu og
fjögur prósent Reykvíkinga austan Elliðaáa svöruðu
rétt en 79% vestan Elliðaáa (p<0,001). Fólk með
grunnskólapróf svaraði rétt í 46% tilvika og fólk með
grunnskólapróf og viðbótarmenntun í 43% tilvika en
fólk með háskólapróf var með 74% rétt svarhlutfall
(p<0,01). Einstaklingar með minni fjölskyldutekjur
en 250 þúsund á mánuði svöruðu rétt í 34% tilvika en
ef fjölskyldutekjur voru meiri en 550 þús reyndist rétt
svarhlutfall 88% (p<0,001).
Þegar talað er við sjúklinga urn rannsóknarniður-
stöður er oft minnst á hvít blóðkorn. Greinilegt er að
í næstum helmingi tilfella skilur fólk ekki hvað átt er
við og því augljós hætta á misskilningi. Elsta hópnum
gekk verst en meðal hans eru blóðrannsóknir senni-
lega algengastar. Þegar minnst er á blóðkorn við sjúk-
linga virðist mikilvægt að láta frekari skýringu fylgja.
Hvað er sökk?
Þessari spurningu svöruðu 32,6% rétt. Af þeim sem
ekki svöruðu rétt völdu flestir möguleikann veit ekki,
alls 42,1% svarenda. Marktækt fleiri konur (46%) en
karlar (17%) svöruðu rétt (p<0,001). Fólk á aldrinum
16-24 ára hafði 11% rétt svarhlutfall en 55-75 ára
46% (p<0,01). Einstaklingar með grunnskólapróf svör-
uðu rétt í 22% tilvika en 59% háskólamenntaðra
völdu réttan svarmöguleika (p<0,005). Ekki var mark-
tækur munur með tilliti til búsetu eða fjölskyldu-
tekna.
Sökk er dæmi um aðra algenga rannsóknarniður-
stöðu sem nefnd er við sjúklinga og aðstandendur.
Almennt virðist þekking á hugtakinu slök. Konur
skilja þetta betur en karlar og má velta fyrir sér hvort
skýringin geti verið hærri tíðni bandvefssjúkdóma
meðal kvenna. Erlendar rannsóknir (3) sýna auk
þess að konur eru fróðleiksfúsari um þessi efni og
óska oftar eftir upplýsingum en karlar. Meiri þekk-
ing í elsta hópnum miðað við þann yngsta gæti stafað
af tíðari mælingum á sökki meðal eldri borgara.
Skilja má lýsingu okkar svo að okkur þyki of fáir
skilja orðin hvít blóðkorn og sökk. Svo er ekki endi-
lega því að niðurstöðurnar má einnig túlka þannig að
furðumargir þekki hugtökin. Hvað sem því líður er
ljóst að ekki getur verið heppilegt að nota þessi orð í
viðtölum við sjúklinga án frekari útskýringa.
Hvað er sykursýki?
Hér svöruðu 72,3% rétt. Af þeim sem svöruðu rangt
töldu flestir að sykursýki stafaði af of lágum sykri í
blóði, eða alls 24,1 % svarenda. Marktækur munur var
með tilliti til aldurs og búsetu. Fólk 16-24 ára svaraði
rétt í 56% tilvika en 88% 35-44 ára svöruðu rétt
(p<0,005). Reykvíkingar austan Elliðaáa svöruðu
rétt í 56% tilvika en 86% íbúa vestan Elliðaáa svör-
uðu rétt (p<0,05). Ekki var marktækur munur með
tilliti til kyns, menntunar eða fjölskyldutekna.
Sykursýki virðist vel kynntur sjúkdómur. Hins
vegar er áhyggjuefni hversu illa yngstu þátttakendun-
um gekk með þessa spurningu. Einkenna insúlín-
háðrar sykursýki verður yfirleitt fyrst vart hjá ungu
fólki og því mikilvægt að sá hópur sé á varðbergi og
þekki sjúkdóminn. Efla þarf fræðslu meðal ungs
fólks.
Hvað á best við um sýklalyf?
Flestir rötuðu á rétt svar við þessari spurningu, eða
87%. Rúmlega fjögur prósent völdu kostinn notkun
114 Læknablaðið 2004/90