Þjóðlíf - 01.02.1988, Blaðsíða 34

ERLENT
Götustrákur brýst
til forystu
Preben Mbller Hansen er alinn upp í
verkamannahverfi í Kaupmannahöfn, varð
snemma kjaftfor óknyttastrákur, og eins og
fleiri slíkir var hann sendur til sjós. A þessum
tíma, upp úr síðari heimsstyrjöld, bjuggu
danskir farmenn við léleg kjör og slæm
vinnuskilyrði. Mælska Prebens kom oft í
góðar þarfir um borð í flutningadöllunum,
og ungur að árum varð hann trúnaðarmaður
um borð í sínu skipi. Með harðri baráttu
tókst honum að tryggja sínum mönnum um-
talsverðar kjarabætur: „Það fór svo að stýri-
mennirnir þurftu að vinna öll óþrifalegustu
verkin, en við hásetarnir blésum til brottfar-
ar í hreinum göllurn frá útgerðinni. Við feng-
um líka hærra kaup en stýrimennirnir og tvo
ókeypis bjóra á dag að auki."
Preben var gerður að aðaltrúnaðarmanni
hjá skipafyrirtæki sínu, og um flotann barst
orðstír þessa snaggaralega litla manns og
goðsagnakenndar sagnir spunnust af hæfi-
leikum hans í vinnudeilum. Á þessum tíma
var Farmannasambandið algerlega undir
stjórn sósíaldemókrata, en Preben var einn
örfárra kommúnista í sambandinu. Þrátt
fyrir þetta var Preben kosinn í sambands-
stjórn 1963 og varaformaður 1966, og sem
slíkur settist hann á skrifstofu sambandsins.
Kratarnir reyndu að leiða hann hjá sér en
það leið ekki á löngu þar til flestir farmenn
sneru sér til hans með vandamál sín. Hann
var einfaldlega duglegastur og harðastur við
að greiða fram úr þeirn.
Litinn hornauga
Kratarnir sem réðu sambandinu litu
Preben þó áfram hornauga og beittu loks
meirihluta sínum í sambandsstjórn til að
hrekja hann af skrifstofunum árið 1967.
Hann varð aftur trúnaðarmaður og tók að
byggja upp andstöðulið, þar sem tugur
flokksbundinna kommúnista myndaði hinn
harða kjarna. Eftir nokkur áhlaup náðu þeir
stjórn Farmannasambandsins undir sig í árs-
lok 1968, og hafði það þá ekki gerst um ára-
tugaskeið, að kommúnistar ynnu á innan
verkalýðshreyfingarinnar.
Á nokkrum árum treystu Preben og félag-
ar sig svo í sessi, að krötum hefur tæplega
dottið í hug að reyna að endurheimta sam-
bandið. Vinsældir Prebens má rekja beint til
árangurs hans í kjaradeilum, og þennan ár-
angur má rekja beint til harðra og oft ósvíf-
inna aðferða. Farmenn fara alltaf í verkfall
þegar verst stendur á hjá útgerðinni. Starfs-
menn á ferjunum milli dönsku eyjanna haga
til dæmis samningsgerð alltaf þannig að
samningar verði lausir rétt fyrir páska, og
síðan hóta þeir að stöðva páskaumferðina
nema þeir fái umtalsverðar launahækkanir.
Með slíkum aðferðum hefur Preben og
Preben Möller Hansen. Þjóðlíf var eini
fjölmiðillinn sem spáði honum inn á þing
á sl. ári. í Danmörku var enginn sem
spáði honum slíkri velgengni.
félögum tekist að breyta farmannastéttinnni
úr láglaunahópi í eina af hæstlaunuðu starfs-
stéttum verkafólks. Á sama tíma hafa sam-
tökin eflst og forysta Prebens orðið ótvíræð.
Minnir á Jimmy Hoffa
Ýmsar baráttuaðferðir Prebens hafa
minnt menn á Jimmy Hoffa og aðra banda-
ríska verkalýðsleiðtoga. Andstæðingar hans
innan sambandsins hafa kvartað undan
ódrengilegum vinnubrögðum og jafnvel
barsmíðum, en Preben hefur þó einkum
beitt bellibrögðum sínum út á við. Þannig
hefur komið fyrir að Farmannasambandið
hafi snúið sér til skipaeigenda, sem hefur
legið sérstaklega á að losa skip sitt úr höfn.
og tilkynnt því að skipið „komist ekki" úr
höfn nema farmenn fái sérstaka launaupp-
bót og auk þess verði væn summa greidd í
sjóði sambandsins. Þvílíkar aðferðir hafa
reynst Preben og félögum drjúgar, og digr-
um sjóðum sambandsins hefur líka verið
óspart beitt til að styðja við bakið á öðrum
stéttarhópum sem staðið hafa í verkföllum.
Þannig er fræg sagan af verkfalli hafnar-
verkamanna sem vinnudómstóllinn hafði
dæmt ólöglegt og þar með bannað stéttar-
félögum að styðja það. Farmannasambandið
færði „kór hafnarverkamanna í Esbjerg"
hundrað þúsund danskra króna í gjöf úr
menningarsjóði sínum, og það stoðaði at-
vinnurekendur lítt að kæra þessa gjöf.
Preben brosti bara prakkaralega í sjónvarp-
inu og sagði að það væri andskotans nóg að
atvinnurekendur vildu skammta verkafólki
laun og stjórna því í vinnunni, „en þeir skulu
fjandinn hafi það ekki komast með puttana í
það hvað við gerum í frítímanum". Sjón-
varpsútsendingunni lauk síðan með því að
hafnarverkamenn og konur þeirra sungu int-
ernationalinn saman. svo að áhorfendur gátu
séð að það veitti ekki af hundraðþúsundkalli
til að æfa þennan kór.
Rekinn úr flokknum
Preben var lengst af flokksbundinn
kommúnisti og hafði náin tengsl við austur-
blokkina. Hann dró ekki dul á þá skoðun
sína að honurn bæri formennska Kommún-
istaflokksins, en jafnauðsætt var að forystu
flokksins fannst nóg um fyrirgang hans og
sjálfstæði. Loks kom að því að hann neitaði
að hlýða fyrirmælum forystunnar og var rek-
inn úr flokknum, í byrjun þessa áratugar.
Hann hélt óskertum tökum á Farmannasam-
bandinu, og flokksbundnir kommúnistar
innan þess, sem hafði fjölgað verulega í for-
mannstíð Prebens, gengu nær allir úr flokkn-
um þegar hann var rekinn.
Þeir stofnuðu flokksbrotið Fælles Kurs,
sem flestir töldu að yrði minnst allra smá-
hópanna á vinstri vængnum og myndi logn-
ast út af. Nafnið vísar að sjálfsögðu til sjó-
mannamáls, og væri kannski rétt að þýða
það sem „Samflot", en í þessu nafni felst
m.a. það markmið samtakanna að sameina
flokka og flokksbrot yst á vinstri vængnum.
Uppáhaldið
Framan af varð Fælles Kurs ekki annað en
fámennur söfnuður í kringum Preben, en
honum óx þó brátt ásmegin. Fram að þessu
höfðu flestir fjölmiðlar verið neikvæðir
gagnvart honum og sögðu helst sögur af
dólgslegum aðferðum hans í stéttabarátt-
unni eða skrautlegar kvennafarssögur. En
nú varð hann smám saman uppáhald þeirra.
Ein af vinsælum uppákomum hans varð í
verkfallsátökum vorið 1985. Þá hafði ríkis-
stjórnin skammtað launafólki kaup með
kjaradómi, og í mörgum verkalýðsfélögum
og vinnustöðum lögðu menn niður vinnu.
Þessi verkföll voru dæmd ólögleg, og þar-
afleiðandi var verkalýðsfélögum óheimilt að
styðja þau, að viðlögðum fjársektum. Á að-
gerðafundi verkfallsmanna og stuðnings-
manna þeirra gekk Preben í ræðustól með
stóran kassa, og kvaðst hann hafa fengið
kassann hjá frakkaklæddu stertimenni fyrir
utan fundarsalinn. „Hann var helvíti líkur
formanni Vinnuveitendasambandsins." Síð-
an ljóstraði Preben því upp að í kassanum
væri hálf milljón danskra króna, sem ætti að
renna í verkfallssjóð.
Verkfallsmönnum og almenningi var
skemmt, en atvinnurekendum féllust hend-
ur. Engum blandaðist hugur um að pening-
arnir komu úr einhverjum leyndum sjóðum
Farmannasambandsins, en atvinnurekendur
gátu ekkert sannað og því ekki komið í veg
fyrir að innihald pappakassans rynni óskert
til verkfallsmanna.
34