Læknablaðið : fylgirit - 01.01.2011, Blaðsíða 15

XV VÍSINDARÁÐSTEFNA H í
F Y L G I R I T 6 6
staðið í milljónir ára og myndað ótrúlega fjölbreyttan banka lífvirkra
efnasambanda í náttúrunni. Leitin að nýjum lyfjum í þessum genabanka
er einn af grunnsteinum lyfjafræðinnar og forsenda fyrir framþróun og
framleiðslu margra nýrra lyfja við erfiðum sjúkdómum.
Náttúruefnafræði sjávarlífvera er tiltölulega ný vísindagrein
en nú þegar hefur um 21.000 efnasamböndum verið lýst. Einnig
er talsverður fjöldi efna úr sjávarhryggleysingjum og örverum í
klínískum rannsóknum og tvö lyf sem eiga rætur sínar að rekja til
sjávarhryggleysingja eru á markaði. Flest þessara lyfjavirku efna hafa
fundist í sjávarlífverum frá suðlægum hafsvæðum en sjávarlífverur
frá norðlægum slóðum hafa lítið verið skoðaðar út frá lyfjafræðilegu
sjónarhorni. Innan íslenskrar efnahagslögsögu lifa á bilinu sex tii átta
þúsund tegundir sjávardýra. Af þessum fjölda teljast tiltölulega fáar til
nytjategunda.
Nýlegt rannsóknarverkefni sem unnið er við lyfjafræðideild HÍ,
i samvinnu við innlenda og erlenda vísindamenn, miðar að því að
rannsaka hvort sjávarhryggleysingjar, sem safnað er í íslenskum sjó
hafi að geyma ný lyfjavirk efnasambönd. Lífvirkni útdrátta er könnuð
í sérvöldum in vitro virkniprófum. Einkum er leitað að efnum, er hafa
áhrif á lifun krabbameinsfrumna og gætu ef til vill nýst í baráttunni við
illkynja sjúkdóma, og efnum sem hafa áhrif á stýringu ónæmissvars og
gætu þannig nýst sem meðferð bólgusjúkdóma. í hverjum útdrætti eru
fjölmörg efni og þeir útdrættir sem sýna áhugaverða lífvirkni eru valdir
til áframhaldandi lífvirknileiddrar einangrunar virkra innihaldsefna.
Leit að nýjum lífvirkum efnum úr íslenskum sjávarlífverum er
mikilvægt rannsóknarefni því líffræðilegur fjölbreytileiki í hafinu í
kringum landið hefur nánast ekkert verið rannsakaður með tilliti til
efnainnihalds lífvera. Ný og áhugaverð efnasambönd gætu leitt til
uPPgötvunar verðmætra lyfjasprota sem reynst gætu ákjósanlegir til
frekari þróunar á lyfjum við erfiðum sjúkdómum.
G 4 Mæði-visnuveira og HIV. Margt er líkt með skyldum
Valgerður Andrésdóttir
Tilraunastöð HÍ í meinafræði að Keldum
valand@hi.is
Mæði og visna eru sauðfjársjúkdómar sem bárust til landsins með
innflutningi á Karakúlfé árið 1933. Þessir sjúkdómar voru rannsakaðir
a Keldum og á grundvelli þeirra rannsókna setti Björn Sigurðsson fram
kenningar um nýjan flokk smitsjúkdóma, hæggenga smitsjúkdóma.
Veiran sem olli þessum sjúkdómum er retróveira og er flokkurinn
nefndur lentiveirur (lentus=hægur). Þessum sjúkdómum var útrýmt
nreð niðurskurði og var síðustu mæðiveikikindinni slátrað 1965.
Rannsóknir héldu þó áfram á Keldum, því að augljóst var, að hér var
um að ræða óvenjulega sjúkdóma og ýmsum spurningum ósvarað. Eitt
af því sem olli miklum heilabrotum var að veiran hélst í kindinni árum
saman þrátt fyrir öflugt ónæmissvar. Margrét Guðnadóttir setti fram þá
kenningu árið 1974 að veiran væri stöðugt að stökkbreytast og kæmist
þannig undan ónæmissvarinu.
Arið 1983 var skýrt frá áður óþekktri veiru af flokki retróveira sem
hafði ræktast úr eitilfrumum sjúklings með forstigseinkenni alnæmis.
Veiran var fyrst talin skyldust Human T-cell lymphotropic virus (HTLV)
°g var upphaflega nefnd HTLV-III. Fljótlega kom þó í ljós að veiran var
skyldari visnuveiru en HTLV og var flokkuð með lentiveirum og nefnd
HIV. Erfitt hefur reynst að ráða niðurlögum HIV þrátt fyrir að meira fé
hafi verið varið í að rannsaka þessa veiru en nokkra aðra. Ýmis lyf sem
gripa sértækt inn í fjölgunarferli veirunnar hafa verið þróuð og grípa
flest inn í öfuga umritun eða hindra sértækan próteasa veirunnar. Sú
lyfjagjöf sem almennt er notuð er blanda að minnsta kosti þriggja slíkra
lyfja og gengur undir nafninu HAART ( highly active antiretroviral
therapy). Þessi lyf losa líkamann samt ekki við veiruna að fullu og getur
hún dulist áratugum saman. Bóluefni sem gagn er að hefur enn ekki
fundist.
Við höfum klónað mæðivisnuveiruna, en það er forsenda þess að hægt
sé að skilgreina hlutverk genanna. Eitt þeirra gena sem eru sameiginleg
HIV og mæði-visnuveiru er vif genið. Komið hefur í ljós að próteinið
sem þetta gen skráir fyrir brýtur niður ákveðið ensím í frumunni sem
notað er sem veiruvörn. Rannsóknir okkar á þessu próteini í mæði-
visnuveiru benda til að það gegni fleiri hlutverkum við að brjóta niður
veiruvarnir. Eitt af því sem er mikilvægt rannsóknarefni er dvalasýking
þessara veira, það er sú sýking sem HAART lyfin ná ekki til. Við höfum
fundið basaröð í stýrli mæði-visnuveirunnar sem stýrir því í hvaða
frumugerðum veiran er virkjuð, en það virðist ráðast af litnisstjórn.
Mæðivisnuveira og HIV eru ólíkar að ýmsu leyti, en gangur sjúkdómsins
er í grundvallaratriðum sá sami. Það er hægt að læra af því sem er líkt
með þessum veirum, en einnig af því sem er ólíkt.
G 5 Langvinn lungnateppa á íslandi. Algengur fjölkerfasjúkdómur
Þórarinn Gíslason
Læknadeild HÍ, lungnadeild Landspítala
thorarig@landspitali.is
Langvinn lungnateppa (LLT) er samheiti teppusjúkdóma í lungum;
langvinnrar berkjubólgu, lungnaþembu og lokastigsastma. Árið 2001
hófst alþjóðasamvinna um langvinna lungnateppu (www.goldcopd.
org) og í kjölfar þeirrar vinnu hefur langvinn lungnateppa verið
skilgreind sem sjúkdómur er einkennist af teppu í lungum sem ekki
er að fullu afturkræf eftir gjöf berkjuvíkkandi lyfja. Rannsóknir á
fjölskyldutengslum fslenskra sjúklinga með langvinna lungnateppu
hafa sýnt auknar líkur á ættlægni. Astmi, einkum ef tengdur ofnæmi,
meðal fullorðinna hefur í fyrri rannsóknum reynst fátíðari á íslandi
en í öðrum Evrópulöndum (www.ECRHS.org), en lítið hefur verið
vitað um algengi langvinnrar lungnateppu á Islandi. Fyrri alþjóðlegar
rannsóknir á algengi langvinnrar lungnateppu hafa einnig sýnt mjög
mismunandi niðurstöður enda hefur aðferðafræði þeirra verið ólík.
Árin 2005-6 tók ísland þátt í fjölþjóðarannsókn (Burden of Obstructive
Lung Disease (BOLD), www.boldstudy.org). Algengi langvinnrar
lungnateppu reyndist svipað á Islandi og hjá viðmiðunarþjóðum, eða
18% einstaklinga 40 ára og eldri (Buist SA o.fl., 2007). BOLD rannsóknin
sýndi einnig að meðferð Iangvinnrar lungnateppu á íslandi var ekki í
samræmi við alþjóðlegar leiðbeiningar (www.goldcopd.org). Bæði var fjöldi
sjúklinga með langvinna lungnateppu ógreindur og ómeðhöndlaður, en
einnig notaði umtalsverður fjöldi einstaklinga innöndunarlyf án þess
að hafa farið í blásturspróf. Líkur eru á vaxandi dánartíðni, sjúkleika og
lyfjakostnaðar vegna langvinnrar lungnateppu á næstu árum og hefur
verið áætlað að langvinn lungnateppa verði í þriðja sæti í heiminum árið
2020 og þá dánarorsök sex milljóna karla og kvenna.
Enda þótt reykingar séu stærsti áhættuþáttur langvinnrar lungnateppu
er ljóst að margt fleira skiptir máli varðandi líkur á fá sjúkdóminn;
til dæmis ofnæmi í bemsku, offita og umhverfismengun. Við höfum
tekið þátt í að mæla ýmis bólguboðefni (meðal annars CRP og IL-6)
ásamt því að meta áhrif þeirra á öndunargetu. Ekki er lengur Iitið á
langvinna lungnateppu sem einangraðan lungnasjúkdóm heldur sem
fjölkerfasjúkdóm. Sjúklingar með langvinna lungnateppu eru oftar
LÆKNAblaðið 2011/97 15
L