Læknablaðið : fylgirit - 01.01.2011, Blaðsíða 16

XV VISINDARAÐSTEFNA Hl
FYLGIRIT 66
en aðrir með hjartasjúkdóma og sykursýki, en við þær aðstæður eru
lífslíkur þeirra hvað lakastar.
G 6 Inflúensa í fortíð og nútíð
Magnús Gottfreðsson
Læknadeild Háskóla íslands og Landspítala
magnusgo@landspitali.is
Heimsfaraldrar inflúensu geisa að jafnaði tvisvar til þrisvar á hverri öld,
en þess á milli gengur árstíðarbundin inflúensa um heimsbyggðina.
Nýir stofnar inflúensuveira eiga oftast rætur að rekja til suðurhvels
jarðar, þar sem nábýli manna, svína og fugla er mikið. Sýnt hefur verið
fram á að dánartíðni af mörgum sjúkdómum eykst í kjölfar inflúensu-
faraldra, meðal annars kransæðastíflu, heilablóðfalls og lungnabólgu.
Hin svonefnda Rússaflensa gekk í Evrópu árið 1889 en sennilega
hérlendis árin 1890 og 1894. Næsti heimsfaraldur var Spánska veikin,
skæðasta drepsótt sögunnar sem lagði að velli allt að 50 milljónir manna
um víða veröld og olli miklu mannfalli hérlendis í nóvember 1918.
Sjúkdómsmyndin var sérstök, alvarleg lungnabólga með öndunarbilun
og jafnvel blæðingum hjá ungu og hraustu fólki. Astæða þess er enn
ráðgáta. Talið er að 1-3% þeirra sem sýktust hafi látist af völdum Spánsku
veikinnar. Hér á landi tókst að hindra útbreiðslu veikinnar til Norður- og
Austurlands sem er fádæmi, en ýmis gögn benda til að veikin hafi komið
aftur fram árið 1921 á þeim svæðum sem sluppu árið 1918.
Næstu tveir heimsfaraldrar, Asíuflensan 1957 og Hong Kong flensan
1968 voru vægari og umframdánartíðni <0,1% meðal sýktra.
Næsti heimsfaraldur inflúensu, svonefnd svínaflensa af HlNlv
stofni, kom fyrst fram í Mexíkó í mars 2009 og barst til Islands í maí, en
Alþjóðaheiibrigðisstofnunin lýsti yfir heimsfaraldri í júní sama ár. Hér
á landi náði útbreiðsia veikinnar hámarki í október og nóvember og olli
hún miklu umframálagi á heilsugæslustöðvar og sjúkrahús, þrátt fyrir
bólusetningar og notkun veirulyfja. Þrátt fyrir að svínaflensan væri væg
í samanburði við Spánsku veikina 1918 vekur athygli að veikin kom
verst niður á börnum, ungu og miðaldra fólki. Þurftu um 130 sjúklingar
að leggjast inn á Landspítala vegna hennar og vistuðust 16 á gjörgæslu-
deild.
Með sívaxandi mannfjölda og ferðalögum getur smit með nýjum
stofnum inflúensu borist hratt heimshorna á milli. Náið þarf að fylgjast
með veirusmiti í fuglum og svínum. Vöktun í mönnum þarf einnig að
vera virk og viðbrögð skjót, en meðalvegurinn milli ýktra viðbragða eða
athafnaleysis heilbrigðisyfirvalda getur verið vandrataður. Auka þarf
þekkingu okkar á hvað veldur mismunandi ónæmisviðbrögðum við
inflúensu og stytta þarf þróunar- og framleiðslutíma bóluefna.
OPINN FUNDUR FYRIR
ALMENNING ÁGRIP FYRIRLESTRA
O 1 Bólusetningar. Ávinningur og áhætta
Þórólfur Guðnason
Sóttvarnasviði landlæknisembættisins
thorolfur@landlaeknir. is
Á undanfömum ámm hefur talsverð umræða farið fram um hugsanlega
skaðsemi bólusetninga en oft á tíðum minna borið á umræðu um
gagnsemi þeirra.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin hefur ályktað að almennar bólusetningar
barna bjargi fleiri mannslífum og komi í veg fyrir fleiri alvarlega
sjúkdóma en nokkur önnur aðgerð í heilbrigðismálum.
Á íslandi hefur almenn þátttaka í bólusetningum ávallt verið mjög
góð og hefur það leitt til þess að í dag sjást hér varla þeir sjúkdómar
sem bólusett er gegn. Þegar litið er á íslenskar heilbrigðisskýrslur kemur
glöggt í ljós, að flestir ofangreindir sjúkdómar hafa alfarið horfið vegna
tilkomu bólusetninga.
En eru bólusetningar hættulegar? Bólusetningar valda oft vægum
aukaverkunum eins og hita, roða og þrota á stungustað en alvarlegar
aukaverkanir eru afar sjaldséðar. Alvarlegar aukaverkanir geta sést
eftir um það bil eina af 500.000 bólusetningum sem þýðir að á íslandi
má búast við slíkum aukaverkunum á 30-40 ára fresti. Hins vegar eru
alvarlegar afleiðingar sjúkdómanna sem bólusett er gegn margfalt
algengari og alvarlegri. Sem dæmi má nefna að alvarlegar afleiðingar
mislinga (dauði, heilabólga og lungnabólga) sjást hjá um 10% barna sem
sýkjast en engin meðferð er til í dag við sjúkdómnum.
Umræðunni um skaðsemi bólusetninga vex oft fiskur um hrygg
á tímum þegar sjúkdómar sem bólusett er gegn eru sjaldséðir (vegna
bólusetninganna). Umræðan er hins vegar oft á tíðum óábyrg og full
af rangfærslum sem leitt getur til þess að foreldrar hætta við að láta
bólusetja börn sín. Þetta leiðir gjarnan til þess að bólusetningasjúkdómar
blossa upp á ný með skelfilegum, heilsufarslegum afleiðingum.
Islenskir foreldrar hafa ávallt haft skilning á mikilvægi bólusetninga
og því hefur tekist að halda mörgum alvarlegum sjúkdómum frá
landinu. Mikilvægt er, að hér á landi verði áfram góð almenn þátttaka
í bólusetningum, þannig að viðhaldið verði þeim góða árangri sem hér
hefur náðst. Heilbrigðisyfirvöldum ber jafnframt skylda til að fylgjast
vel með öryggi bólusetninga og grípa til aðgerða ef líkur eru á að
alvarlegir sjúkdómar stafi af völdum þeirra.
16 LÆKNAblaðið 2011/97