Ægir - 01.01.2010, Blaðsíða 18

18
H A F R A N N S Ó K N I R
Makríll við Ísland
Eins og fram hefur komið er
makríllinn suðrænn göngu-
fiskur sem heldur norður á
bóginn til fæðuöflunar eftir
hrygningu og er stærð og víð-
átta fæðugangnanna talin
tengjast umhverfisaðstæðum.
Makríll fannst fyrst undan
suðurströnd Íslands árið 1895
og síðan hefur hans orðið
vart við landið af og til. Á
allra seinustu árum hafa
göngurnar aukist verulega og
umfangsmiklar veiðar hafist
því samfara. Göngur makríls
til Íslands virðast bundnar
þremur megin tímabilum, þ.e.
í upphafi 20. aldar, árunum
frá því um 1930 til um 1950
og síðan undanförnum árum
(5. mynd).
Árið 1996 hófst hlýinda-
tímabil á hafsvæðinu um-
hverfis Ísland og hefur það
staðið nær óslitið síðan. Það
sama ár veiddist makríll á
norðaustur og norðurmiðum
og suður af Surtsey en þá
hafði hann ekki fengist við
Ísland svo vitað sé síðan sum-
arið 1991. Árið 1997 veiddist
makríll í Rósagarðinum og
árið 1998 í Garðssjó og Skeið-
arárdjúpi. Engar upplýsingar
um makríl bárust Hafrann-
sóknastofnuninni árið 1999
en árið 2000 fékkst hann á
Eldeyjarbanka og árið 2001
við Arnarstapa. Ekki er vitað
til þess að makríll hafði veiðst
við landið árið 2002 en árið
2003 fékkst hann á Hvalbaks-
grunni. Ekki eru upplýsingar
um makríl í gögnum Hafrann-
sóknastofnunarinnar frá árinu
2004 en árið 2005 berast
stofnuninni óvenju margar til-
kynningar um makríl víðsveg-
ar af miðunum við landið.
Það sama ár fór makríll að
veiðast sem meðafli í sumar-
síldveiðum í flotvörpu fyrir
Austurlandi og veiddust þá
um 300 tonn. Sumarið 2006
jókst þessi afli í um rúm 4
þús. tonn og síðan í 36 þús.
tonn sumarið 2007 og fékkst
hann aðallega á síldarmiðun-
um austur af landinu (6.
mynd). Sumarið 2008 var afl-
inn rúm 112 þús. tonn og var
hann tekinn bæði sem með-
afli og með beinum veiðum.
Á árinu 2009 var aflinn tæp
116 þús. tonn og var stór
hluti þess afla tekinn með
beinum veiðum. Upplýsingar
úr veiðidagbókum veiðiskipa
sýna að veiðisvæðið hefur
stækkað með aukinni veiði.
Rannsóknir Hafrannsókna-
stofnunarinnar í ágúst 2009
sýndu að makríl var að finna
víða í lögsögu Íslands allt í
kringum landið að undan-
skildum Norðvesturmiðum.
Eins sýna rannsóknir stofnun-
arinnar sem og niðurstöður
samstarfsverkefnis stofnunar-
innar og veiðiskipa að makríll
fannst víða við Suður- og
Austurland síðastliðið haust
og virðist makríllinn nú dvelja
lengur við landið en fyrir
nokkrum árum.
Þróunin í útbreiðslu, magni
og veiðum á makríl við Ísland
undanfarin ár sýnir hversu
miklar náttúrulegar breytingar
geta átt sér stað í útbreiðslu
fiskistofna á tiltölulega stutt-
um tíma. Þó að stofnstærð
makríls hafi ekki aukist veru-
lega undanfarin 10-15 ár hef-
ur útbreiðslan samfara breytt-
um umhverfisskilyrðum ger-
breyst og fiskur sem fyrir að-
eins rúmum áratug var talinn
meðal flækinga við landið er
nú meðal mikilvægra nytja-
stofna. Ef umhverfisskilyrði
verða svipuð og verið hefur
og makrílstofninn verður
áfram tiltölulega stór má bú-
ast við að hann haldi áfram
að ganga á Íslandsmið, a.m.k.
yfir sumarmánuðina. Ef
ástand sjávar breytist hins
vegar til þess sem var fyrir
1996 eða að stofninn minnkar
mikið kann svo að fara að
makríllinn verði aftur aðeins
flækingur á Íslandsmiðum.
Mikilvægt er í þessu ljósi að
Hafrannsóknastofnunin verði
á næstu árum í aðstöðu til
þess að stunda öflugar fiski-
fræði- og umhverfisrannsókn-
ir tengdar þeim merkilega
fiski sem makríllinn svo sann-
arlega er.
Helstu heimildir
Anon, 2009. Nytjastofnar sjávar
2008/2009, Aflahorfur fiskveiðiárið
2009/2010. Hafrannsóknir 146, 174
bls.
Gunnar Jónsson og Jónbjörn Pálsson
(2006). Íslenskir fiskar. Vaka-Helga-
fell, Reykjavík, 334, bls.
Jónbjörn Pálsson, 2006. Sjaldgæfir
fiskar á Íslandsmiðum 2005. Ægir
99, 24-26.
Ólafur S. Ástþórsson, 2008. Veðurfar
og lífríki sjávar á Íslandsmiðum.
Hafrannsóknastofnunin Fjölrit 139,
29-34.
Svein A. Iversen, 2004. Mackerel and
horse mackerel. Í: H. Skjoldal
(ritstj.), The Norwegian Sea Eco-
system. Tapir Academic Press,
Throndheim. Bls. 289-300.
6. mynd. Dreifing veiða íslenskra skipa á markríl 2006–2009 (tonn á fersjómílu).
5. mynd. Komur makríls á Íslandsmið
eru bundnar við þrjú megin tímabil,
þ.e. í upphafi 20. aldar, tímabilið
1930–1940 og síðan á undanförnum
árum. Síðari tímabilin svara til hlý-
indaskeiða í Norður-Atlantshafi.