Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Blaðsíða 134

Tímarit Máls og menningar
ingu fyrir andlegum verðmætum. Einn-
ig virðist hæpið að kalla það hughyggju
þótt Halldór hefji manninn á guðastall í
hinni skeleggu ádeilubók sinni því það
er spurning um orðfæri fremur en hug-
myndafræði.
I Alþýðubókinni ræðir Halldór tals-
vert um kristna trú og sína eigin trú.
Höfuðniðurstaða hans er sú að trúar-
brögð séu úrelt táknmál og hafi vísindin
eða raunhlítara táknmál komið í þeirra
stað. Þegar hann segir t. d. að guð hafi
skapað jörðina og öll hennar gæði
handa öllum er hann því að nota tákn-
mál skiljanlegt lesendum en ekki að tjá
tryggð sína við kristinn hugsunarhátt.
Sigurður segir að „Halldór bæði undir-
byggi og réttlæti sósíalíska boðun sína í
Alþýðubókinni með guðsorði“ (55; sbr.
45) - en hér gildir hið sama: Halldór
styðst við táknmál sem hann hafði á
hraðbergi sakir menntunar sinnar og
notar trúarleg hugtök sem líkingar.
Hitt er svo annað mál að þær siðferð-
ishugmyndir sem lágu að baki sósíal-
ismanum áttu ákaflega margt sammerkt
með kristnu siðgæðismati, og mörgum
forvígismönnum beggja stefnanna var
þetta ljóst. Og á sama hátt er það líka
ljóst að kynni Halldórs af kristnum
dómi voru ákjósanlegur jarðvegur fyrir
sósíalisma hans á fjórða áratugnum.
Kristin áhrif eru án efa sterk í Alþýðu-
bókinni, en þau birtast fremur í siðfræði
höfundar og stílbrögðum en frumspeki.
Mér virðist að ein ástæða þess hve
Sigurður Hróarsson gerir mikið úr því
að hughyggja sé áberandi í Alþýðubók-
inni sé sú að hann vill sýna fram á að
TRU (það orð hefur hann nokkrum
sinnum með hástöfum til áhersluauka)
hafi haft meginþýðingu í þjóðfélagsvið-
horfi Halldórs Laxness. A einum stað
kemst hann meira að segja svo að orði
að nauðhyggjuna, vísindakredduna og
óvefengjanlega stefnumótun sovéskra
valdhafa megi „heimfæra (. . .) undir
TRÚ“ (123), sem að vísu er einkenni-
lega að orði komist. „Var sósíalismi
Halldórs árið 1932 byggður á trú?“ spyr
hann (58) og svarar:
Eins og komið hefur fram taldi
Halldór að sósíalismi sinn á þessum
árum byggðist á vísindalegri vissu -
þ. e. hreinni andstæðu trúar. En eins
og Halldór bendir réttilega á í
Skáldatíma byggist einmitt þessi af-
staða, þ. e. a. s. vísindahyggjan
(„marxisminn") og Sovétdýrkunin
(samkvæmt samtíma skilningi Hall-
dórs var þetta tvennt óaðskiljanlegt),
alla tíð á gagnrýnislausri TRÚ (58).
Lesandanum er nokkur vandi á hönd-
um að átta sig á merkingu hugtaksins
TRÚ hjá Sigurði. Allir menn trúa ein-
hverju, enginn maður getur verið svo
gersamlega trúlaus að hann vefengi
hvaðeina, sjálfan sig, skynjun sína, alla
tilvist, nema bilaður sé. I svo víðtækum
skilningi hefur viðhorf Halldórs Lax-
ness (sem annarra) vitanlega byggst á
trú. En sé t. d. átt við trú á guð í
mannsmynd eða líf að lífinu loknu þá er
strax orðið hæpið að TRÚ hafi haft
verulega þýðingu í sambandi við stjórn-
málaskoðun Halldórs. Eigi maður aftur
á móti að skilja TRÚ og vissu sem and-
stæður er farið helst til djarflega á skjön
við venjubundinn skilning. Sá sem fellst
á fullyrðingu sem gengur í berhögg við
staðreyndir er e. t. v. asni en ekki nauð-
synlega trúmaður. Halldór var hvorki
haldinn trúhneigð né heimsku þegar
hann skrifaði um Sovétríkin. Hins vegar
var hann auðtrúa - eins og hann bendir
sjálfur á í Skáldatíma.