Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Page 23

Ég tel, að þessa vísu eigi að taka saman á
þá lund, að Míms synir leiki lausum hala,
en þeim er ekki leikur í hug, eins og fram-
hald vísunnar sýnir, síður en svo. Örlaga-
dómurinn er kynntur (mjötuður kyndist)
þegar Heimdallur blæs hvellt í Gjallarhom,
sem hann hefur endurheimt. Hér steðjar
ógnin að. Heimdallur varar heimsbyggðina
við, og í næstu vísuorðum er áréttað hversu
ítarlega hann gengur til verks, hann blæs
hátt, hom er á lofti þá loksins hann fær það
í hendur. Áhrif þessa birtast í næsta erindi.
Hið aldna tré ymur og skelfur, stendur þó
enn um hríð. Sjálfum heimi er ógnað, ekki
einungis goðum og mönnum. Um síðir
verður tréð Surti að bráð, eldjötninum, eftir
að hann hefur vegið Frey, tákn fijóseminn-
ar. Þá geisar eldurinn í askinum, eins og
segir í 58. vísu, og leikur við himin. Þá er
tími heimsins mældur á enda, hann ferst.
Öndvegissúlur em upphaflega tákn fyrir
heimstréð fremur en goðastytmr, þær em
burðarásar heimilisins eins og tréð er kjöl-
festa heimsins. í öndvegi á húsbóndi sæti,
en við eina rót asksins áttu æsir þing þegar
mikið lá við; hjá Urðarbmnni þar sem ör-
laganornir bjuggu. Heimilið laut stjóm hús-
bónda eða ættarhöfðingja, sem á undir
gæzku guðanna að sjá fólki sínu farborða.
í skjóh heimstrés, öndvegissúlna, gat hús-
bóndi tekið þær ákvarðanir, sem leiddu far-
sæld yfir heimilið. Það hefur styrkt mátt
öndvegissúlna að skera í þær myndir af
goðum eða vættum, sem húsbændur töldu
fulltrúa sína.
Sköpun heims og örlög
Völuspá greinir öðmvísi frá sköpun heims
en önnur eddukvæði og Snorri í Eddu sinni.
Ár varalda/það erekki var, segiríHauks-
bók, en í Konungsbók stendur ár var alda
/þar er Ýmir byggði. Þessi mismunur sýnir,
að heiðnum mönnum voru kunnar ólíkar
goðsagnir um sköpun veraldar.
Indóevrópskar þjóðir skýrðu uppruna
heimsins með ýmsu móti, en algengast er,
að veröld rísi úr sæ, eins konar fyrsta hafi,
fmmsæ; ýmsir þjóðflokkar indíána eru
sama sinnis. Úr ringulreið, sem ríkti í önd-
verðu, verður regla. En jörðin er líka sköp-
uð með öðrum hætti, úr eins konar
fmmvem, sem leggur til efniviðinn og
verður jafnvel hin fyrsta fóm. Fleiri hug-
myndir em til, en þær verða ekki raktar hér.
Höfundur Grímnismála og Snorri styðjast
við sams konar goðsagnir: heimurinn er
gerður af fmmverunni Ymi. I Konungsbók
er Ýmir nefndur, en ei að síður lyfta Burs
synir landi úr sæ, eins og í Hauksbók, en af
öðmm heimildum verður ráðið, að þeir eru
Óðinn og bræður hans.
Guðimir koma síðan reglu á gang himin-
tungla, en með því móti einu var hægt að
fylgjast með tíma; slík þörf vaknaði þegar
menn byrjuðu að rækta nytjajurtir, og gang-
ur tungls varð gmndvöllur tímatals (sbr.
máni/mánuður). Á Iðavelli reistu guðir
hörg og hof. Þar með getur dýrkun þeirra
hafizt, fórnin, en í hana sækir heimurinn
lífskraft, ella leitaði veröldin aftur í sama
far, ringulreið. Guðirnir stofna því sjálfir til
fómarathafnarinnar. Þeir smíðuðu gripi úr
gulli, þeim var einskis vant úr þeim eðal-
málmi:
Tefldu í túni,
teitir voru,
var þeim vettergis
vant úr gulli,
unz þijár kómu
þursa meyjar
TMM 1993:1
13