Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Blaðsíða 94

ÞÓRÐUR INGl GUÐJÓNSSON
Texti þessi varpar engu nýju ljósi á rithöfundarferil Þórbergs og mun því
seint teljast hvalreki á fjörur bókmenntarannsókna. En það sem ffá Þórbergi
kemur er ávallt athyglinnar virði þó ekki væri fyrir annað en hinn rómaða
„þórbergska“ stíl; því eins og Þorleifur Hauksson hefur nýlega sagt „býr
jafnvel minnsta textabrot frá hendi Þórbergs yfir einhverjum fáséðum fersk-
leika“ (TMM 2/94, bls. 30).
En hérumrætt textabrot gefur ekki síður tilefni til að minnast merkrar
farar Þórbergs til Sovétríkjanna á viðsjárverðum tímum. Þegar Þórbergur er
fyrir „austan“ hefur Stalín verið einvaldur í nær áratug. Þegar Þórbergur
lýkur för sinni líða einungis tvö ár uns Moskvuréttarhöldin hefjast en þau
stóðu yfir í á annað ár.
Þemað á mynd póstkortsins er ákall eða hvatning til námumanna og/eða
samyrkjubænda. Texti myndarinnar þýðir eitthvað á þá leið að samyrkju-
bændur hafí hlýtt því kalli að gerast námumenn. En einmitt á þessum tíma
var rekinn mikill áróður fyrir því að bændafólk tæki þátt í iðnvæðingu
landsins. Árið 1928 hafði Stalín hrint í framkvæmd fyrstu fimmáraáætlun í
iðnaði, endurskipulagt landbúnað og komið á samyrkjubúskap með hörku.
Myndin á kortinu sýnir karla sem klæddir eru á úkraínska bændavísu niðri
í námu. Fremst til hægri situr sjálfur Stalín og skeggræðir við verkamennina.
Póstkortið er ffamleitt í Úkraínu en þar voru einmitt ein mikilvægustu
iðnaðarsvæði Sovétríkjanna vegna verðmætra jarðefna, m.a. voru (og eru)
þar miklar kolanámur.
Besta heimildin um austurför Þórbergs er að sjálfsögðu kver það sem hann
ritaði um hana, Rauða hættan, sem kom út hjá Sovétvinafélagi íslands árið
1935.1 inngangsorðum ritsins sver Þórbergur af sér allan kommúnisma en
viðurkennir áhuga sinn á ýmsu því sem sé að gerast í Sovétlýðveldunum.
Kveðst hann hafa lengi langað til að komast á þessar slóðir „og sjá með eigin
augum þó að ekki væri nema blæinn yfir ríki sósíalismans“. (bls. 3-4) Á sama
stað gagnrýnir Þórbergur þær ranghugmyndir sem íslendingar geri sér um
Sovétríkin og segir að í Sovétlýðveldunum sé „allur hugsunarháttur fólksins
svo sveitalega óbrotinn og alþýðlegur, að maður er hvergi í jafnlítilli hættu
fyrir lygum og fölsunum sem einmitt þar“ (5).
Einn kafli Rauðu hættunnar fjallar um rithöfundaþingið sem Þórbergur
minnist á í póstkortinu. Þar kemur fram að rithöfundasamband Ráðstjórn-
arríkjanna hafi haldið þingið. Sambandið bauð Þórbergi að vera á ráðstefn-
unni og bað hann að skrifa grein („eina af þessum löngu“) um íslenskar
bókmenntir í Pravda „því að Rússar vita yfirleitt ekkert annað um ísland en
að þar séu heitir hverir og eldfjall, sem heiti Hekla.“ Síðan segir Þórbergur:
„Ég ritaði töluvert ýtarlegt yfirlit yfir bókmentir okkar ffá elztu tímum ff am
á okkar daga. Fyrir þessa grein borgaði sambandið mér 200 rúblur“ (151).
92
TMM 1997:2