Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Blaðsíða 111

RITDÓMAR
og hún situr og fóðrar eld á bréfum og
steineggjum (gjöfum hennar til Z) eða
íjöreggjum sem sortna og herðast í log-
unum. Slíkar vísanir tO dauðans er að
finna gegnum allan textann til lokaorð-
anna: Ætli sé ekki kominn tími til að
slökkva.“
Ást Önnu og Z er mörkuð dauðanum
allt frá byrjun því sama dag og samband
þeirra hefst fær Anna fréttir af hinum
banvæna sjúkdómi sínum. Sú staðreynd
setur óhjákvæmilega mark sitt á ástar-
sambandið, þó á mjög sérstakan hátt þar
sem Anna tekur þá ákvörðun að leyna
veikindum sínum fyrir Z þar til því verð-
ur ekki leynt lengur. Hún telur sér trú um
að með því sé hún í aðra röndina að hlífa
ástkonu sinni við sársauka (sem er
skammgóður vermir) og í hina röndina
að hlífa sjálfri sér við því að Z umgangist
hana sem sjúkling fremur en ástkonu.
Þetta „leyndarmál“ Önnu hlýtur að búa
að baki háttalagi hennar og tilfinninga-
legum viðbrögðum, sem hvor tveggja
eru off á tíðum ólík því sem við má búast
af ástfanginni manneskju en verða skilj-
anleg í ljósi skapadómsins sem yfir henni
vofir. Sjálf líkir Anna sér við blóðsugu
eða vampíru:
Ég get nefhilega án þess að hika líkt
tilfinningum mínum við bitvarg sem
sýgur blygðunarlaus þitt heita blóð og
nærist á samvisku þinni.
Án blóðs þíns og samvisku hefði ég
aldrei lagt af stað. (11)
Ef Anna hefur bergt á blóði Z, í mynd
vampírunnar, má þá ekki ætla að Z sé
einnig mörkuð dauðanum á þann hátt
sem ekki verður til baka snúið? (Hérna
væri hægt að halda áfram að spinna lag-
legar oftúlkanir út frá mynd blóðs og
veikinda - en ég læt ekki freistast.)
Ég gæti trúað að af þessari samfléttun
ástar og yfirvofandi dauða skapist aðal
deiluefhi lesenda bókarinnar. Spurning-
um um áhrif hins síðarnefnda á hið fýrr-
nefnda er erfitt að svara og einnig er erfitt
að leggja mat á eða „dæma“ þá ákvörðun
Önnu að láta Z „vaða í villu“ lengi fram-
an af, sem óhjákvæmilega verður til þess
að draumar hennar og framtíðaráform
rekast grimmdarlega á við raunveruleik-
ann þegar Anna leysir ffá skjóðunni. Það
er líka ekki á hreinu hver höfundaraf-
staðan hér er - en í sjálfu sér skiptir það
ekki máli; hver lesandi á rétt á því að hafa
sína siðferðilegu skoðun á þessu máli.
Með því að marka ástarsamband
Önnu og Z af dauðanum á þennan hátt
hefur Vigdís fært ástarsöguna inn í bók-
menntalegt minni sem er alþekkt: saga
þeirra verður saga Tristans og Isoldar,
saga Werthers og Lottu, saga Rómeó og
Júlíu; saga elskendanna sem ekki var
skapað nema að skilja. Það er vissulega
snjallt og óvenjulegt að sjá ástir tveggja
kvenna færðar í búning slíkra eilífra
elskenda.
Orðin
sumt er ekki hægt að segja,sumt er ekki
hægt að skrifa af því að það hefur enga
rödd, engan hljóm, orð einsog helvíti
segja ekki það sem hver stafur felur
raunverulega í sér, engin útskýring
nægir til að opna orðið og sýna þér inn
í heim þess, þann heim sem ég þekki,
til þess þyrfti líka orð, jafngagnslaus og
útslitin og orðið sjálft, sömu sögu er að
segja um öll hin orðin og líka klausuna
góðu,
ég elska þig,
elska þig.
(168)
í þessari tilvitnun í Z kristallast kjarni
allrar táknfræði; að merking verður
aldrei höndluð til fulls því táknin benda
bara á önnur tákn, orðin á önnur orð, en
ekki á neinn veruleika sem hægt er að
höndla, skilgreina og skilja. Og þetta er
vitaskuld einnig vandi rithöfundarins í
hnotskurn: hvernig á hann að lýsa með
orðum heimi tilfinninga og hugmynda
svo að ekki fari á milli mála það sem
ætlunin er að miðla? Það er vitaskuld
ekki hægt og það er einmitt sá vandi sem
TMM 1997:2
109