Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 79
HUGLEIÐINGAR UM LAXNESKAR PERSÓNUR, EINKUM LEIKPERSÓNUR
Síðan hallmælir Laxness Ionesco fyrir lokin á Nashyrningunum. I leikritum
á Plús Ex ekki heima, eða hvað? Hann á ekki að fá að vera með. í Villiöndinni
veltur það á túlkuninni á leiksviðinu, hvort áhorfandinn ímyndar sér að
Gregers Werle eða Hjálmar Ekdal sé samsömun við höfundinn, ef þá endilega
er nauðsyn að finna slíkan boðbera þeirra hugmynda, sem menn ætla
skáldinu. Meira að segja Pétur Gautur er andhetja í hugvekju, og siðferðis-
boðskapurinn í síðasta hlutanum fer í taugarnar á Laxness, er honum of
augljós. í leikslok Prjónastofunnar gengur þessi hetja Laxness, Ibsen Ljósdal
með mannkynið í Iíki prjónakonu í Paradís. Var skáldið eitthvað að óttast,
að siðferðisboðskapur verksins yrði of augljós, þannig að hann neyddist í
leiðbeiningum sínum til skilnings á verkinu að veitast að Ljósdal fyrir
„rángar kenníngar“? Og hvað táknar heitið Ljósdal, af hverju heitir hann ekki
bara Jón prentari eða eitthvað þvíumlíkt? í Ieiðbeiningum sínum talar
Halldór um Ragnarök, þegar franska villan, sem hýsir prjónastofuna Sólina,
er sprengd í loft upp. Hann gefur með öðrum orðum til kynna, að heiti og
atburðir leiksins hafi þrátt fyrir allt táknlega merkingu. í Strompleiknum bera
fulltrúar taóismans ljós í lampa. Ljósdalur heitir maðurinn. Austurlenskar
kenningar snúa oft inn á við; samfélagsgagnrýni Ibsens sneri, eins oft vill
verða hér á Vesturlöndum, út á við. Er þá kannski hér að finna hvað það er
sem gerir Ibsen Ljósdal sér á parti í Taó-söfnuði Halldórs? Sú blanda, sem
skáldið vék að. Því að Ibsen Ljósdal virðist þrátt fyrir allt trúa á það „að eftir
tiltölulega fá ár verði allir komnir í alminlega skó og farnir að borða.“8
Umbi
Biskup vill gera út mann, segir í upphafi Kristnihalds undir Jökli. Og sá
maður á að vera umboðsmaður biskups við að kanna kristnihald undir Jökli,
stytt Umbi. Umboðsmaður hvers er þessi piltur í raun og veru? Hann á að
útbúa fyrir biskup hlutlæga skýrslu, ekki segja hvernig sér lítist á, ekki
sannprófa neitt, því fáir eru líklegir til að segja nema soldið satt; enginn mjög
satt, því síður hreina satt.
Umbi: Og ef ég stend þá að lygi?
Biskup: Tala aldrei illa um nokkurn mann í skýrslu. Munið að því sem
logið er að yður, jafnvel vísvitandi, það er oft merkilegri staðreynd en
sönn saga sem menn segja í einlægni. Sá sem vill halda á sínu fýrir
þeim, hann gæti þess að ganga ekki af trúnni sjálfur.9
Og strákur heldur af stað vestur staðráðinn í að halda sig við hlutlæga
skýrslugerð. Plús Ex á þar hvergi að vera með í för. Þessu til undirstrikunar
TMM 1998:2
77