Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 161

RITDÚMAR
þoldi ekki að dóttir hans tæki frá honum
athygli og ástúð Guðrúnar. Kjartan af-
hjúpar sig á annan hátt. Hann leggur ekki
í konuna sína, ættingjana, samfélagið á
Akureyri. Hann skríður í var hjá fjöl-
skyldunni, heldur áfram að hitta Guð-
rúnu, sem skilur við Þórð og eignast
dótturina Lísu með Kjartani. Lætur allt
yfir sig ganga, afsakanir hans og réttlæt-
ingar. Enn ekki farin að vera neitt, nema
fórnarlamb þess sjálfsmats sem gerir
konur nógu litlar til að sætta sig við að
draga andann í gegnum karlmann. Og
það er Kjartan sem á endanum gefst upp
á togstreitunni og öllu saman og fer al-
farinn til konunnar sinnar á Akureyri.
En Guðrún á Lísu, ávöxt mikillar ástar
og stórra fórna. Hún er einstæð móðir
með tvö börn og sundurkramið hjarta
þegar hún af tilviljun hittir hinn danska
Kjeld. Hann er fjórði maðurinn, fjórða
tegundin af ást milli manns og konu.
Hann kann og þorir að elska, er opinn,
umhyggjusamur, nærgætinn, glaðlynd-
ur, skilningsríkur, hlýr, skemmtilegur,
óaðfmnanlegur elskhugi...
Hvernig getur einn mölbrotinn
konugarmur þolað þetta?
Hún getur það ekki.
Það er búið að slípa svo vel í henni
tortryggnistaugina.
Eitthvað hlýtur að búa að baki.
Og svo er grafið, ályktað, efast,
pukrast, kveikt á illum grun, kynt undir
kötlunum, gleymt stund og stað. Bara
grafið á bak við Kjeld.
Spennan magnast og óljós grunur
verður að stórljótri ályktun.
Vissan er aukaatriði.
Og niðurstaðan er harmleikur. En
ekki hefðbundinn harmleikur.
Höggið fellur þar sem Guðrún má síst
við því. Á Lísu. Og það verður eins og allar
ástir Guðrúnar hafi ekki verið annað en
aðdragandi að Lísu. Á einu andartaki
verður sársaukinn svo magnaður að ann-
ar sársauki verður lítið annað en óbragð.
* * *
Sagan gerist á þremur stöðum; íslandi, á
Laxfossi á leið yfir hafið og í Danmörku.
Á íslandi í þátíðinni, á Laxfossi með
dætrunum, Steinu og Lísu, í nútíð, í Dan-
mörku í nútíð, síðan í þátíð. Nútíðin
tilheyrir Lísu. Hún er varanleg nútíð.
Ekkert getur breytt henni; hvorki landa-
fræðin, veðrið né tíminn. „Frosinn
draumur er svanur sem frýs,“ skrifar
Guðrún á einum stað þar sem hún geng-
ur um sitt hljóðeinangraða líf og skoðar
ástir. Tærasta ástin hefur verið tekin frá
henni, er orðin að frosnum draumi. Allt
sem hún hélt af stað með út í lífið hefur
breytt um lit og lögun. Guðrún er orðin
önnur en hún var þegar hún vildi ekki
verða neitt.
Persóna Guðrúnar er mjög vel skrif-
uð. Hún er nánast of mennsk til að passa
í bók. Hún hefur augljósar takmarkanir,
dregur ályktanir án þess að spyrja, heyk-
ist á að ræða hlutina, er hrædd við að
eyðileggja annars ágætan heim með
spurningum, vantar öryggi, missir á
köflum sjálfsvirðinguna, er örg út í eig-
inmanninn fyrir framhjáhald, réttlætir
sitt, prófar að elska konu, heldur við
kvæntan mann, eignast barn með hon-
um. Ekki falleg mynd. En lífið gerist bara.
Og Guðrún verður, eins og aðrir, að
takast á við það með þeim verkfærum
sem hún hefur. Séu þau broguð og klikk-
uð, verður bara að hafa það. Verkfærið
sem fleytir henni hins vegar áffam, er
kjarkurinn - sem á stundum virkar eins
og fífldirfska. Hún hefur kjark til að rísa
upp úr vonbrigðum, höfnun, svikum.
Hún hefur kjark til að ganga í berhögg
við gildismat þess samfélags sem hefur
grafið um sig í viðhorfum hennar. Hún
hefur kjark til að rífa sig upp úr vonlausri
stöðu. Hún hefur kjark til að gera breyt-
ingar á lífi sínu. Og hún hefur kjark til að
horfast í augu við að hún er gerandi í lífi
sínu, jafnvel þegar aðgerðirnar felast í að
gera ekki neitt. f lokin er hún ekki lengur
bernsk, öryggis- og varnarlaus. Alveg
nóg, er saga um konu sem hefur kjark til
að takast á við áföllin sem mæta henni í
TMM 1998:2
159