Peningamál - 01.02.2001, Blaðsíða 14

ríkjadal í 10%, raunvaxtamunur í 7½% og raunvextir
seðlabankans í 10%. Annað dæmi er Nýja-Sjáland á
seinni hluta árs 1990, en þá fóru þessar tölur í 7%,
8½% og 10½%. Þriðja dæmið er svo Bretland 1990-
1991 en þar varð nafnvaxtamunur gagnvart þýska
markinu 7%, raunvaxtamunur 6% og raunvextir
7½%. Í Bretlandi endaði þetta í gjaldeyriskreppunni
1992, enda fylgdu Bretar þá fastgengisstefnu. Hin
löndin voru á verðbólgumarkmiði og aðhaldið skil-
aði sér eftir nokkurn tíma í minni verðbólgu og lægri
hagvöxtur var aðeins tímabundinn.
Seðlabankinn hefur ekki dregið dul á að aukið að-
hald í peningamálum geti aukið viðskiptahalla til
skamms tíma. Hækkun Seðlabankavaxta hækkar
raungengið um hríð. Þegar frá líður minnkar hins
vegar innlend eftirspurn og verðbólga. Raungengi og
viðskiptajöfnuður fara þá í sama far þar sem peninga-
stefna hefur fyrst og fremst áhrif á verðbólgu til
lengdar.
Hversu stór gætu þessi skammtímaáhrif verið? Er
hugsanlegt að meginhluti núverandi viðskiptahalla
skýrist af aðhaldssamri peningastefnu? Mat hag-
fræðisviðs Seðlabankans bendir til að á undanförnum
misserum gæti raungengi hafa hækkað um 2-3½%
vegna aukins aðhalds í peningamálum. Er þá miðað
við tímabilið frá 1996 til fyrri hluta árs 2000, en þá
náði gengið hámarki. Áhrifin á viðskiptajöfnuð af
þessari tímabundnu hækkun raungengis eru nokkuð
óviss en áætlanir benda til að þau liggi á bilinu ½-
2½% prósentustig af landsframleiðslu eftir 1-2 ár.
Þau minnka síðan þegar frá líður. Til samanburðar
má geta þess að á þessu tímabili hækkaði raungengið
um 10½% og viðskiptahalli jókst um 7½ prósentu-
stig. Það er því alveg ljóst að peningastefnan á ekki
sök á nema litlum hlut í þessari þróun, enda ýmsar
aðrar skýringar nærtækari. Nánar er fjallað um áhrif
seðlabankavaxta á viðskiptahalla í sérstakri ramma-
grein.
Aðhaldsstig peningastefnunnar
Sé tekið mið af vöxtum hefur aðhaldsstig peninga-
stefnunnar heldur aukist frá því í nóvember sl. þegar
Peningamál komu síðast út. Skammtímavaxtamunur
gagnvart útlöndum hefur haldist svipaður og hann
var eftir vaxtahækkun Seðlabankans 1. nóvember en
skammtímaraunvextir hafa hækkað verulega samfara
því að verðbólguvæntingar hafa minnkað. Undir lok
janúar voru raunstýrivextir Seðlabankans rúmt 6½%,
ef miðað er við verðbólguálag ríkisskuldabréfa. Þeir
hafa aldrei verið hærri frá því að fjármagnshreyfingar
urðu óheftar í upphafi árs 1995. Það er jafnframt til
marks um aðhaldsstigið að skammtímavextir eru nú
nokkuð fyrir ofan óverðtryggða vexti til lengri tíma,
sem bendir til þess að markaðsaðilar vænti lægri
skammtímavaxta í framtíðinni. (Nánar er fjallað um
þær væntingar sem lesa má út úr vöxtum um þessar
mundir í rammagrein með grein um fjármálamarkaði
og aðgerðir Seðlabankans hér á eftir). Það vegur
nokkuð á móti þessu aðhaldi vaxtanna að gengi krón-
unnar var undir lok janúar rúmlega 3½% lægra en
1. nóvember sl.
Sú greining sem lögð var fram í síðasta hefti
Peningamála að aðhald í peningamálum virki með
fullum þunga um þessar mundir eftir vaxtaleiðinni
stendur því óhögguð. Jafnframt koma fram vísbend-
ingar um að vaxtahækkanir Seðlabankans séu nú að
skila sér á þeim sviðum sem eru vaxtanæmust, svo
sem á fasteignamarkaði. Þrátt fyrir þetta telur Seðla-
bankinn ekki enn tímabært að slaka á aðhaldi í
peningamálum. Ástæður þess eru einkum tvær. Í
fyrsta lagi eru vísbendingar um hjöðnun ofþenslu
ekki enn ótvíræðar, eins og kom fram fyrr í greinin-
ni. Í öðru lagi hefur gengi krónunnar á undanförnum
vikum færst nær lægri vikmörkum gengisstefnunnar.
Seðlabankinn mun sem áður vaka gaumgæfilega yfir
ástandinu. Komi fram skýrar vísbendingar um að
hagkerfið sé að kólna hratt niður kann að verða slak-
að á aðhaldi í peningamálum á næstu mánuðum.
Slíkar vísbendingar liggja ekki fyrir nú.
PENINGAMÁL 2001/1 13
Skammtímaraunvextir, vaxtamunur og munur
langtíma- og skammtímavaxta 1999-2001
J F M A M J J Á S O N D J F M A M J J Á S O N D J
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
5,5
6,0
6,5
7,0
7,5
8,0
%
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
-0,2
-0,4
-0,6
-0,8
-1,0
%
Mynd 4
1. Vikulegar tölur sem ná til 26. janúar. Heimild: Seðlabanki Íslands.
1999 2000 2001
Skammtíma-
raunvextir (v. ás)Vaxtamunur við
útlönd (v. ás)
1
Munur óverðtryggðra
5 ára og 3 mán. vaxta (h. ás)