Peningamál - 15.05.2013, Blaðsíða 36

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
3
•
2
36
Úttekt séreignarsparnaðar
Ein stærsta aðgerðin í kjölfar fjármálakreppunnar reyndi þó ekki á
fjárhag hins opinbera, þvert á móti aflaði hún hinu opinbera tekna,
en það var tímabundin heimild til úttektar séreignarlífeyrissparnaðar.
Þetta gerði þeim sem höfðu nýtt sér þennan sparnaðarmöguleika
kleift að taka út hluta hans upp að ákveðnu hámarki og auðveldaði
þannig heimilum að mæta þeim efnahagsáföllum sem fylgdu fjár-
málakreppunni.3
Í lok mars höfðu tæplega 66 þúsund einstaklingar sótt um
að fá 84,5 ma.kr. af séreignarsparnaði sínum útgreiddan og rennur
heimildin til umsóknar út 1. janúar 2014 en greiðslur berast í allt að
fimmtán mánuði þar á eftir. Samtals hafa þessar úttektir numið 46
ma.kr. eftir skatt frá árinu 2009 til ársloka 2012 eða sem nemur um
2% af einkaneyslu á hverju ári að meðaltali. Þótt hægt hafi á útborg-
unum vegna úttektar séreignarsparnaðar eru þær enn þá töluverðar
og er áætlað að 4,6 ma.kr. verði greiddir út í ár til heimila eftir skatt.
Úttekt séreignarsparnaðar nemur því um 51 ma.kr. á tímabilinu
2009-13 eftir skatt eða sem nemur 5,2% af áætlaðri einkaneyslu í ár
eða tæplega 3% af vergri landsframleiðslu.4
Aðrar sérstakar greiðslur til heimila
Heimilin hafa þar að auki fengið sérstakar vaxtaniðurgreiðslur sem
samtals nema 12 ma.kr.5 Einnig hefur hluti heimila fengið endur-
greidda ofgreidda vexti og afborganir af gengislánum, sem áætlað
er að nemi samtals 15,6 ma.kr. að meðtöldum áætluðum greiðslum
þessa árs. Skilvísir viðskiptavinir bankanna hafa síðan fengið endur-
greidda 5,3 ma.kr. af vaxtagjöldum íbúðalána þegar áætlaðar
greiðslur þessa árs eru meðtaldar. Samtals nema þessar greiðslur
32,9 ma.kr. eða sem nemur rúmlega 3% af áætlaðri einkaneyslu í ár
eða tæplega 2% af vergri landsframleiðslu. Ef úttekt séreignarsparn-
aðar eftir skatta er meðtalin nema greiðslurnar því um 83,7 ma.kr.
fyrir tímabilið 2009-13 eða sem nemur tæplega 9% af áætlaðri
einkaneyslu í ár eða tæplega 5% af vergri landsframleiðslu.
Niðurfærsla skulda heimila
Þessu til viðbótar er áætlað að höfuðstóll ólögmætra gengistryggðra
lána verði færður niður um rúmlega 39 ma.kr. í ár.6 Kemur það til
viðbótar ríflega 149 ma.kr. lækkun skulda á árunum 2010-12 vegna
áhrifa dóma um ólögmæti fjölda lána sem tengd voru erlendum
gjaldmiðlum og 56 ma.kr. lækkun skulda í tengslum við sértæka
skuldaaðlögun og 110%-leiðina svokölluðu. Þar er tekið tillit til ný-
legrar viljayfirlýsingar stjórnvalda og Landssamtaka lífeyrissjóða um
að lántakendur sem höfðu lánsveð fyrir húsnæðislánum frá lífeyris-
sjóðum gætu sótt um lækkun lána í samræmi við 110%-leiðina og
mun ríkissjóður bæta lífeyrissjóðunum stærsta hluta kostnaðarins.
Talið er að niðurfærslurnar geti numið um 3 ma.kr. Samtals hafa
3. Stór hluti sparnaðar íslenskra heimila er bundinn í lífeyri og húsnæði og því lítt aðgengi-
legur með skömmum fyrirvara verði heimilin fyrir tímabundnum áföllum. Þar sem nokkur
hluti heimila bjó við skert aðgengi að fjármálamörkuðum og rýrnun veðhæfis í kjölfar
fjármálakreppunnar áttu þau erfitt með að mæta tímabundinni tekjuskerðingu með lána-
fyrirgreiðslu til að jafna neysluútgjöld yfir tíma þótt væntar ævitekjur hafi lítið skerst. Án
aðgengis að þessum sparnaði, jafnvel þótt um eigin sparnað væri að ræða, hefðu heimilin
því líklega þurft að draga enn meira úr einkaneyslu.
4. Ætla má að flestir þeir sem tóku út hluta séreignarsparnaðar síns hafi einnig haldið áfram
að greiða inn á hann vegna skattahagræðis og mótframlags vinnuveitanda. Þrátt fyrir
heimild til úttektar sparnaðarins hefur heildarupphæð séreignarsparnaðar heimila í vörslu
lífeyrissjóða haldið áfram að vaxa ár frá ári og er nú um 33% hærri en hún var í lok árs
2008.
5. Hér er um að ræða greiðslur umfram reglubundnar vaxtabætur.
6. Gert er ráð fyrir að búið verði að eyða þeirri réttaróvissu sem ríkir um endurútreikning
lánanna í lok árs 2013. Mögulegt er að einhver hluti af niðurfærslu gengistryggðra lána
og endurgreiðslum á ofgreiddum vöxtum tefjist til ársins 2014.
1. Spá Seðlabankans fyrir árið 2013.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
% af VLF
Mynd 2
Þróun einkaneyslu í aðdraganda
og kjölfar fjármálakreppunnar1
Einkaneysla (% af VLF, h. ás)
Einkaneysla (ársbreyting, v. ás)
Breyting frá fyrra ári (%)
-20
-15
-10
-5
0
5
10
46
48
50
52
54
56
58
2013201220112010200920082007
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Ma.kr. % af einkaneyslu
Mynd 3
Sértækar greiðslur til heimila
í kjölfar fjármálakreppunnar
Úttekt séreignarlífeyrissparnaðar (e. skatt) (v. ás)
Útgreitt vegna gengislána (v. ás)
Sérstakar vaxtaniðurgreiðslur (v. ás)
Endurgreiðslur til skilvísra lánþega (v. ás)
Hlutfall af einkaneyslu ársins (spá PM 2013/2
fyrir 2013) (h. ás)
0
4
8
12
16
20
24
28
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
20132012201120102009
Heimildir: Hagstofa Íslands, Samtök fjármálafyrirtækja, Seðlabanki Íslands.
Ma.kr. % af einkaneyslu
Mynd 4
Niðurfærsla skulda heimila
í kjölfar fjármálakreppunnar
Gengistryggð lán (v. ás)
110%-leiðin og sértæk skuldaaðlögun (v. ás)
Hlutfall af einkaneyslu ársins (spá PM 2013/2
fyrir 2013) (h. ás)
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
0,0
2,5
5,0
7,5
10,0
12,5
15,0
17,5
20,0
22,5
25,0
2013201220112010