Skírnir - 01.01.1961, Blaðsíða 96
94
Bo Almqvist
Skímir
skáldasagnir síðari alda og að mínum dómi má ráða um krafta-
kveðskap á dögum höfundarins, er aðallega þrennt:
1) f fyrsta lagi hefur höfundur þáttarins heyrt um kvæði,
sem hefur haft yfirnáttúrleg áhrif. Hvort níðið í þrengri merk-
ingu, brigzl um kynvillu, gæti haft slík áhrif, eru fræðimenn
ekki sammála um, en hér þarf ekki að efast um það.
2) f öðru lagi eru áhrifin líkamleg: jarlinn fær óþolandi
kláða, fellur í óvit og hár og skegg rotna. Sambærilegar sagnir
eru til frá seinni öldum. Við höfum t. d. séð, að Hallur Magnús-
son kvað líkþrá á Þórð á Strjúgi. Og minnir lýsingin í þættin-
um að nokkru á líkþrá.
3) í þriðja lagi, held ég, að af orðum jarls „lát þú um batna“
megi ráða, að höfundur þáttarins hafi þekkt sagnir, þar sem
kraftaskáldin hafi kveðið bragarbót. Slíkar sagnir eru margar
frá seinni öldum, en i fommáli kemur orðið bragarbót ekki fyrir
í þessari merkingu, heldur aðeins sem nafn á tilteknum kvæða-
hætti hjá Snorra.
vm.
Meira, held ég varla, að megi ráða af þessu elzta örugga
dæmi um kraftaskáld á íslandi. En hvaðan eru þá þessar sagn-
ir runnar? Eru þær upprunalegar á íslandi eða komnar utan
að? Annars staðar á Norðurlöndum er — að því er ég get bezt
séð — ekki eitt einasta dæmi um kraftaskáldskap í þeim skiln-
ingi, sem hér er um að ræða, hvorki frá fornöld né úr munn-
mælum siðari alda nema tvö óskýr dæmi hjá Saxa, sem geta
auk þess vel verið frá íslandi komin. Þangað stoðar því lítt að
leita. Allt öðru máli gegnir hjá írum vestan hafs. Þar úir og
grúir af kraftaskáldum, bæði í fornöld og í munnmælum síð-
ari alda. Væri hugsanlegt, að eitthvað væri þaðan runnið? —
Hverfum aftur að Þorleifs þætti. Lýsingin þar minnir á ýms-
an hátt á sumar lýsingar i fornírskum ritum á þeirri tegund
kraftakveðskapar, sem hjá Irum er kölluð œr eða aoir, en það
orð er venjulega þýtt satire á ensku og Verwiinschungs-Spruch
á þýzku. Þær sögur eru yfirleitt sagðar um skáld, sem koma
til konunga, og áhrif kvæðanna koma fram á líkamlegan hátt:
menn fá rauða bletti í andlit eða það spillist á annan hátt, og