Skírnir - 01.01.1971, Blaðsíða 13

SKÍRNIR
ATHUGASEMDIR UM EYRBYGGJU
11
festing á stöðugri viðleitni höfundar að gera heild úr sundurleitu
efni sínu. Þannig er í 63. kap. tekinn upp aftur þráðurinn frá deil-
um Snorra og Arnkels: Þórólfur bægifótur gengur enn aftur, tekur
sér bólfestu í nautinu Glæsi og drepur Þórodd Þorbrandsson. E. t. v.
á að líta á þetta sem nokkuð síðbúna hefnd eftir Arnkel goða. Þessi
kafli er því eins konar eftirmáli eða endahnútur á aðra aðalatburða-
fléttu sögunnar. í 64. kap. er þjóðsögukennd frásaga af endalokum
Björns Breiðvíkingakappa, sem endar ævi sina sem höfðingi í dular-
fullu landi úti í Atlantshafi. Þar er því kvaddur helzti andstæðingur
Snorra í annarri atburðafléttu. Loks er svo í 65. kap. komið aftur
að Snorra. Þar er yfirlit yfir síðari hluta ævi hans, sagt frá börnum
hans og lýst hvernig hann treystir völd sín með mægðum við höfð-
ingja. Að lokum er sagt frá andláti Snorra goða og upptöku beina
hans.
Hér að framan hefur nú verið dregið fram ýmislegt sem tengir
einstaka þætti og kafla Eyrbyggju og gerir úr sögunni heild, og
mætti enn benda á fleira þessu til stuðnings. Það er þó enganveginn
ætlunin að halda því fram að í sögunni sé samfellt og fastmótað
„plot“ eða að hver þáttur sé njörvaður niður á sínum stað í frásögn-
inni og hafi fyrst og fremst gildi sitt sem hluti af heildinni. Þetta
væri rangt og með því verið að reyna að gera Eyrbyggju að annars
konar bók en hún er í raun og veru.
Á þessari öld hafa menn smám saman verið að gera sér betur
Ijóst að Islendingasögur eigi meira skylt við skáldsögur nútímans
en sagnfræðirit. Þessi uppgötvun má þó ekki leiða til þess að ís-
lendingasögur séu mældar á kvarða sem skapaður er af skáldsagna-
höfundum 19. og 20. aldar. Þótt sumar sögur falli vel að slíkum
kvarða, er engin ástæða til að vanmeta hinar sem miður gera það.
Forsendur fyrir mati íslendingasagna er að finna í þeim sjálfum.
Athugun á Eyrbyggju leiðir skýrt í ljós grundvallaratriði sem ríkir
í miklu af frásagnarlist fyrri alda: í löngum frásögnum hefur hver
einstakur þáttur ekki aðeins gildi innan heildarinnar eða sem hluti
af henni, heldur engu síður sjálfstætt gildi. Vissulega kemur þetta
niður á dramatískum heildaráhrifum, og má sjá þess merki í Eyr-
byggju, en til mótvægis er snilldarleg gerð einstakra þátta sem bera
réttlætingu sína í sjálfum sér. Margar íslendingasögur verða betur
metnar að verðleikum í þessu Ijósi en ef miðað er við „the well made