Skírnir - 01.01.1971, Blaðsíða 46

44
SIGURÐUR LÍNDAL
SKÍRNIR
var prentað í Lærdómslistafélagsritunum árið 1796, en birtist í
nýrri útgáfu á síðasta ári á vegum Almenna bókafélagsins. Þau eru
á þessa leið:
En er þá landsins húngur-neyð svo tíff og svo mannskæff, aff þaff sé óbyggj-
andi (282)? Er mannfækkunin af húngri svo megn, aff landið, eg vil eigi segja
innan 60 ára (283), heldur eptir fáa manns-aldra (284) verði þar af aff auðn?
Það er ekki aff undra, þó Island hafi, helzt af útlendum, veriff svo harfft
álitiff, aff jafnvel 1784 var komiff fyrir alvöru í tal að sækja allt fólk úr land-
inu til Danmerkur og gjöra þar af því nýbýlinga, þareff frjófustu og beztu
lönd hafa eigi ætíff getaff umflúið slíkan dóm (285). (34.gr. Utgáfa Almenna
bókafélagsins, 158.)
Næst birtist sagan hjá Magnúsi Stephensen. Er hún í riti hans
Island i det Attende Aarhundrede, sem út kom í Kaupmannahöfn
árið 1808. Þar er hún á þessa leið:
Vel syntes Naturens Revolutioner i Aaret 1783 og 1784 at være for Alvor
ifærd med at gjpre der Ende paa Handel, Productioner, Næringer og selv
Landets Beboelse, hvorfor da endog tænktes paa at lægge det 0de og bort-
f0re de overblevne Mennesker og rprlige Eiendomme. (428-429)
Síðast birtist sagan í Árbókum Espólíns XI. deild, sem prentuð
var 1854. Þar er orðum hagað svo:
Var í þann tíma Commission sett í Kaupmannahöfn um vidréttíngu lands
hér eptir eldsbrunann, ok komu at hennar forlagi þau umskipti, er sídar
gjördust: um skólaflutníng, kauphöndlun ok vestr-amtid, en þá kom í ord
fyrst at flytja allt fólk úr landi hér, ok setja nidr í Danmörku, og var nær
stadrádit. (XI, 43)
Hversu trúverðugir eru nú þessir heimildarmenn?
Hannes Finnsson fæddist 8. maí 1739. Hann er aðstoðarbiskup
í Skálholti, þegar Skaftáreldar verða — var vígður til þess embættis
1777. Tók hann að fullu við biskupsembætti 1785 og gegndi því
til dauðadags 4. ágúst 1796. Þegar metið er, hversu treysta megi
frásögn hans, ber að hafa eftirfarandi atriði í huga:
I fyrsta lagi: Hann býr ekki fjarri Skaftáreldum og fólk í biskups-
dæmi hans verður að þola einna mestar búsifjar allra landsmanna
í móðuharðindunum. Embætti biskups fylgdi þá sú forysta í
málefnum þjóðarinnar, að flest eða allt, sem gert var til að rétta
hag hennar, hlaut með einhverjum hætti að koma til kasta hans.
Má og nærri geta, að ekki hefur annað fremur verið rætt manna
á meðal - og þá sérstaklega þeirra, sem forystuhlutverki gegndu -