Skírnir - 01.01.1983, Blaðsíða 179

SKÍRNIR
RITDÓMAR
173
birtist í andstæðu mati á sömu sýningu. Það er helst að merkja megi ólík
viðhorf gagnvart nútímaverkum af ætt absúrdismans, en gagnvart þeim var
Asgeir, vinstri sinnaður húmanisti að lífsskoðun en íhaldsmaður x listræn-
um efnum, alla tíð á varðbergi.
Það verður hins vegar að segjast eins og er að sem gagnrýnandi stenst
Sigurður A. Magnússon ekki samjöfnuð við Ásgeir Hjartarson. Að vísu skal
ekki dregið í efa að ýmsar skilgreiningar Sigurðar á því sem hann hefur séð
og lifað í leikhúsinu séu góðar og gildar. Hann býr einfaldlega ekki yfir
hæfileika Ásgeirs til að miðla lesandanum af því sem hann tók þátt í á
leiksýningunni og virðist raunar tæpast líta á það sem hlutverk sitt. Hann
virðist t. d. yfirleitt gera ráð fyrir því að lesandinn annaðhvort þekki leik-
ritið fyrir eða hafi þegar séð sýninguna, því að hann hirðir nánast aldrei
um að endursegja söguefnið og setja lesandann þannig inn í efnislegar for-
sendur dóms síns. Það kamr vel að vera að þetta hafi ekki verið lífsnauðsyn
þegar dómurinn kom út og ætla má að nýbúið hafi verið að kynna viðfangs-
efni verkanna í fréttafiásögnum — þó að Ásgeir Hjartarson treysti greinilega
ekki á slíkt. Þetta er ákaflega bagalegt fyrir þá lesendur sem nú kynnast
þeim á bók og hafa ekki tök á að afla sér upplýsinga um innihald verkanna.
Þeir verða, svo dæmi sé tekið, að leita út fyrir bók Sigurðar — t. d. í bók
Ásgeirsl — til að komast að því hver þau Kreon og Antígóna em í harmleik
Sófóklesar. í umsögn sinni um sýningu L. R. snýr Sigurður sér að vanda
beint að því að velta vöngum yfir þemum verksins og túlkunarmöguleikum
án þess að gera lágmarksgrein fyrir persónum og átakaefni þess.
Því skal sist haldið frarn lrér að það sé kvöð á leiklistargagnrýnanda að
rekja í smáatriðum efni þess leikverks sem hann tekur til umfjöllunar. Vita-
skuld er honum í sjálfsvald sett hvort hann hyggst aðeins ná til þeirra sem
eru svo vel að sér að þeir þekkja leikritin fyrir eða til breiðari hóps. Gagn-
rýnandi sem tekur síðari kostinn — og í þeim flokki eru sem betur fer
langflestir gagnrýnendur — kemst sjaldnast hjá því að endursegja megin-
atriði leiksögunnar og flestir temja sér einhverja aðferð til þess. Sumir leit-
ast við að flétta saman túlkun og endursögn, aðrir — þ. á m. Ásgeir Hjartar-
son — hafa þann hátt á að lýsa efninu í upphafi og hætta þannig síður á
misskilning. Aðalatriðið er að lesandinn viti nákvæmlega hvað gagnrýnand-
inn er að fara þegar hann fjallar um raungervingu sviðsins á efnisþræði og
persónum textans, metur kosti hennar og galla, og hafi sæmilega skýra mynd
af því sem gagnrýnandinn dregur svo af almennari ályktanir. Að öðrum
kosti er viðbúið að hann nái aldrei fótfestu í umsögninni og fái ekki veiu-
legan áhuga á því sem hún snýst um.
Það er eitt meginauðkennið á list leiksviðsins að hún vinnur úr formum
efnisveruleikans, miðlar sannindum sínum með hjálp áþreifanlegra hluta,
athafna og lifandi einstaklinga. Leikarinn er persónulegri í tjáningu sinni
en flestir aðrir listamenn og á sviðinu eiga srnáir hlutir til að búa yfir miklu
tilfinningalegu gildi. Þetta veit góður gagnrýnandi og í samræmi við það
reynir hann að skýra fyrir lesendum, helst með beinum dæmum, hvernig