Bændablaðið - 09.01.2014, Blaðsíða 23

23 nda laðð     tudagur   an ar    
Um áramót fluttust verkefni
búfjár eftirlitsmanna til
Matvæla stofnunar. Samhliða
breytingunni ákvað Alþingi
að draga úr fjár framlögum til
mála flokksins. Áætluð stöðu-
gildi búfjáreftirlitsmanna sem
störfuðu hjá sveitar félögunum
voru 10–12, en fjár heimildir
Alþingis gera Matvæla stofnun
aðeins kleift að ráða í sex stöðu-
gildi. Fjár heimildin felur að
mestu í sér að Matvæla stofnun
er ætlað að afla eigin tekna,
þ.e. að innheimta gjald fyrir
framkvæmt eftirlit.
Fram til þessa hafa sum
sveitarfélög innheimt gjald
fyrir búfjáreftirlitið en önnur
ekki og því kann mörgum
bændum að bregða við að fá
reikning frá Matvælastofnun í
kjölfar heimsóknar. Ljóst er að
mun færra fólk mun framkvæma
eftirlitið núna en hingað til, en
tæplega 40 búfjáreftirlitsmenn,
flestir í hlutastörfum, sinntu
þessu eftirliti áður. Þessi fækkun
kallar á uppstokkun eftirlitsins
fyrr en til stóð, en ætlunin hafði
verið að ráða menn í verktöku
(fyrrverandi búfjáreftirlitsmenn)
til að sinna hluta eftirlitsins 2014,
sem bændur þekkja undir heitinu
„vorskoðun“.
Þessir sex nýju starfsmenn
Matvælastofnunar eru allir
með menntun í búvísindum
og flestir með mikla reynslu á
sviði hefðbundins búskapar,
úrvals fólk og enginn vafi á að
muni vinna gott starf, bændum
til framdráttar. Þeir munu vinna
undir stjórn héraðsdýralæknis,
en á þremur svæðum starfa auk
þeirra eftirlits dýralæknar.
Stefnt er að því að aðeins einn
eftirlitsmaður komi að jafnaði
frá stofnuninni til að sinna
öllu eftirliti í hverri heimsókn,
misjafnt verður þá hvort
eftirlitsmaðurinn er dýralæknir
eða búvísindamaður að mennt,
allt eftir því hvað til stendur að
skoða hverju sinni.
Eftirlit Matvælastofnunar með
dýrahaldi og matvæla framleiðslu
á frumframleiðslustað (sveita-
bæjum) nær yfir eftirfarandi
þætti:
Heilnæmi fóðurs, heilbrigði
og líðan dýra, hollustuhætti í
matvælaframleiðslu, notkun
lyfja, merkingar dýra, fóður-
birgðir og gripafjölda, auk
gæða stýringar í sauðfjárrækt.
Í framtíðinni verður allt eftirlit
byggt á áhættu flokkun, þ.e.
allar tegundir dýrahalds verða
flokkaðar eftir áhættu sem af
dýrahaldinu kann að stafa, hvort
heldur það snýst um áhættu sem
kann að stafa af neyslu afurða
viðkomandi dýra eða áhættu
sem dýrin sjálf kunna að verða
fyrir, s.s. aukinnar hættu á
sjúkdómum eða slæmri meðferð
tengdu viðkomandi dýrahaldi.
Áhættuflokkun þessi verður unnin
hjá Matvælastofnun á árinu og til
stendur að skipuleggja eftirlitið
2015 á þeirri áhættuflokkun.
Í ár mun stofnunin hins vegar
forgangsraða eftirlitsstöðum
og eftirlitsþáttum á annan
hátt, fjármunir og mannskapur
til eftirlits eru af skornum
skammti og því ríður á að nýta
starfskraftana þar sem þeirra er
mest þörfin.
Við ákvörðun um hvað verður
skoðað og hvaða staðir verða
heimsóttir verður litið til þekktrar
sögu viðkomandi dýrahalds,
stærð búa auk þess sem hluti
eftirlitsstaða mun byggjast á
slembiúrtaki í hverju umdæmi.
Auk eftirlitsþáttanna sem taldir
eru upp hér að framan þarf að
bregðast við öllum ábendingum
um illa meðferð á dýrum.
Á síðasta ári barst 371
ábending til Matvælastofnunar,
þar af 215 vegna illrar meðferðar
búfjár. Slíkum ábendingum hefur
fjölgað mikið milli ára, sem
líklega má rekja til aukinnar
meðvitundar almennings og að
auðvelt er að koma ábendingum
á framfæri, en flestir tilkynna í
gegnum heimasíðu Matvæla-
stofnunar með því að smella á
táknið „Ábendingar“.
Lögum samkvæmt skal
opin bert eftirlit að jafnaði fram-
kvæmt án boðunar og því kann
mörgum bændum að bregða
við ef eftirlitsmaður birtist á
bæjarhlaðinu. Ég bið bændur að
taka það ekki óstinnt upp banki
eftirlitsmaður óvænt upp á, það
er ekki við hann að sakast, en
auðvitað getur sú staða komið
upp að illa standi á hjá einhverjum
og þá taka menn einfaldlega á
því í sameiningu og leita lausna.
Mér er kunnugt um að sumum
bændum finnst óboðað eftirlit
hinn argasti dónaskapur, það sé
íslensk kurteisi að boða komu
sína, en svona eru reglurnar sem
samfélagið setur okkur.
Alþingi setur lög, ráðuneytið
setur reglugerðir og hlutverk
Matvælastofnunar er að hafa
eftirlit með að þeir sem halda dýr
og framleiða matvæli fari eftir
settum lögum og reglum.
Í næsta pistli verður fjallað
um framkvæmd eftirlitsins,
skoðunar skýrslurnar, andmæla-
réttinn og afleiðingar þess þegar
frávik eða alvarleg frávik finnast
við dýrahaldið, þ.e. frávik frá
ákvæðum laga eða reglugerða.
Sigurborg Daðadóttir
yfirdýralæknir
Eftirlit með dýrahaldi
...frá heilbrigði til hollustu
Leikfélagið Skagaleikflokkurinn:
„Sagnakonan... móðir Snorra”
ratar að nýju í sviðsljósið
– ... dálítið kvenréttindastykki frá miðöldum í leikstjórn Jakobs S. Jónssonar
Leikfélagið Skagaleikflokkurinn
æfir nú leikverkið „Sagnakonan
... móðir Snorra“, en sýningar
hefjast á ný eftir nokkurt hlé.
„Sagnakonan“ var frumsýnd í lok
nóvember á síðasta ári og var sýnt
alls sex sinnum áður en gert var hlé
á sýningum vegna jóla og áramóta.
„Sagnakonunni“ var feikivel
tekið, segir Guðbjörg Árnadóttir, rit-
ari leikfélagsins, sem auk þess leikur
titilhlutverkið, sjálfa sagnakonuna
Guðnýju Böðvarsdóttur. Það var þess
vegna engin spurning að sýningum
yrði haldið áfram eftir áramót, enda
var nær uppselt á allar sýningarnar
fyrir jól.
„Sagnakonan ... móðir Snorra“ er
tæplega klukkustundar löng sýning
og er handritið skrifað af Óskari
Guðmundssyni sagnfræðingi, en
leikstjóri er Jakob S. Jónsson. Fjórar
leikkonur stíga á svið í sýningunni,
þær Guðbjörg Árnadóttir í hlutverki
Guðnýjar og Erla Gunnarsdóttir,
Þórdís Ingibjartsdóttir og Lilja
Rut Bjarnadóttir í öðrum hlutverk-
um. Lýsing er í höndum Ingþórs
Bergmanns Þórhallssonar, en leik-
myndin er unnin af leikstjóra og
leikhópi.
En hvað kom til að Leikfélagið
Skagaleikflokkurinn ákvað að setja
upp leiksýningu um sagnakonuna
Guðnýju Böðvarsdóttur? Hver var
eiginlega sú mæta kona? Óskar
Guðmundsson, höfundur handrits og
sagnfræðingur, verður fyrir svörum:
„Sagnakonan og móðir Snorra
Sturlusonar hét Guðný Böðvarsdóttir
og var fædd og uppalin á Görðum á
Akranesi. Hún var sumsé Skagakona
að uppruna til. Auðvitað hafði ég velt
þessari konu mjög fyrir mér er ég var
við rannsóknir og ritun á sögu Snorra
Sturlusonar sem kom út árið 2009.
Það er kannski ekki mikið vitað með
vissu um Guðnýju Böðvarsdóttur
en það sem við þykjumst vita gefur
tilefni til að álykta um spennandi
manneskju og dramatískt líf hennar.“
Meðal fræðimanna hafa verið
nokkuð deildar meiningar um
Guðnýju, sumir þeirra talið að erindi
hennar á blöð sögunnar sé nánast
nafnið eitt og að hafa fætt synina
þrjá sem áttu senuna á Sturlungaöld,
Þórð, Sighvat og Snorra Sturluson.
En Óskar kveðst álykta öðruvísi út
frá þeim heimildum sem þó eru til:
„Ég tel að hún hafi sjálf verið
virkur þátttakandi í framvindu
sögunnar, gerandi og skapandi
sögupersóna. Sömuleiðis þykist
ég geta fært góð rök fyrir því að
hún hafi verið sagnameistari – og
heimildarmaður skrifandi ættmenna
sinna, svo sem álykta má af Sturlu-
sögu, Landnámu, Eyrbyggju og
Íslendinga sögu Sturlu Þórðarsonar.“
Samkvæmt Óskari, sem hefur
rannsakað þetta tímabil Íslands-
sögunnar betur en margur, er óhætt
að segja að Guðný Böðvarsdóttir
hafi verið skapandi í sögunni. Hún
var heldur ekkert máttlaust verkfæri
í höndum karla. Í hjónabandinu með
Hvamm-Sturlu tók hún stundum til
sinna ráða og var á öðru máli en
bóndinn. Í ekkjudómi tók hún sér
kærasta og fór í siglingu til Noregs
– og eyddi þar föðurarfi Snorra sonar
síns.
Heim komin var hún hæstráðandi
innan ættar og tók í hnakkadrambið
á sonum sínum og öðrum óþekkum.
Síðar meir var hún fyrir húsum hjá
Snorra syni sínum í Reykholti –
og þar hefur hún, að sögn Óskars,
áreiðanlega verið drjúg sagnalind
skrifandi mönnum á staðnum.
„Guðný Böðvarsdóttir var
samferðamaður margra annarra
spennandi kvenna,“ segir Óskar,
„og í leikritinu reyni ég að gera mér
mat úr þeim líka. Ég reyni sumsé að
draga fram styrkleika og dramatík
í lífi nokkurra kvenna á tólftu og
þrettándu öld. Frá minni hendi varð
þetta dálítið kvenréttindastykki
frá miðöldum. Þetta varð þrungið
margs konar fróðleik og helst til
efnismikið – og átti eftir að taka
töluverðum breytingum þegar það
komst í hendurnar á konunum í
Skagaleikflokknum og Jakobi S.
Jónssyni leikstjóra. Þau bjuggu þetta
svo í dálítið annan búning,“ segir
Óskar að lokum.
Leikstjórinn, Jakob S. Jónsson,
tekur undir þetta:
„Já, mér fannst skipta máli
að tengja Guðnýju við okkur
nútímafólk, þannig að bæði ungir
sem aldnir gætu tekið sögu hennar
til sín. Þetta er mikil sagnfræði
og mikill fróðleikur, og það getur
stundum verið ærið mál að melta það
allt í einni leiksýningu. En við settum
sögusviðið í nútíma og leikum okkur
síðan í sýningunni þannig að sagan
verður eins konar tímavél. Ég vona
að fróðleikurinn haldi sér eins og
spennan – því sagan er hvort tveggja,
fróðleg og spennandi.“
Guðbjörg Árnadóttir hjá
Leikfélaginu Skagaleikflokknum
horfir til framtíðar:
„Kannski verður þessi sýning
upphafið að því að við segjum
sögu Akraness og nágrennis í formi
leiksýninga. Það væri verðugt
verkefni að færa ungum sem öldnum
söguna og skoða hana í ljósi okkar
tíma. Það væri gaman ef leikfélagið
okkar gæti átt þátt í því og væri
viðeigandi í ljósi þess að félagið
hlaut styrk til þessarar sýningar hjá
Menningarráði Vesturlands.“
Sýningar á „Sagnakonunni ...
móður Snorra“ hefjast að nýju á
föstudaginn og verða síðan sem hér
segir:
Sunnudaginn 12. janúar
Þriðjudaginn 14. janúar
Fimmtudaginn 16. janúar
Föstudaginn 17. janúar
Sunnudaginn 19. janúar
Leikið er í Safnaskálanum að
Görðum á Akranesi og hefjast
sýningar kl. 20.00. Miða er hægt
að panta í síma 773–8511.
Nánari upplýsingar veita
Guðbjörg Árnadóttir
í síma 899–7336 og
Jakob S. Jónsson
í síma 862–8624.
Höfundur, leikarar og leikstjóri. Talið frá vinstri: Óskar Guðmundsson, höfundur handrits, Þórdís Ingibjartsdóttir
leikkona, Erla Gunnarsdóttir leikkona, Guðbjörg Árnadóttir leikkona, Lilja Rut Bjarnadóttir leikkona og Jakob S.
Jónsson leikstjóri. Myndir / Mikael Felsing
Erla Gunnarsdóttir, Þórdís Ingibjartsdóttir og Guðbjörg Árnadóttir í hlut-
verkum sínum.
Lilja Rut Bjarnadóttir á sviðinu með Guðbjörgu og Þórdísi.