Jökull - 01.12.1984, Blaðsíða 12

breytinga er að einhvers staðar í jarðskorpunni
kristallist hluti af upphaflegri bergkviku. Slík
kristöllun gæti einmitt valdið því að kvikan sem
lagði af stað úr möttlinum endaði með þá efna-
samsetningu sem askan í Grímsvötnum hefur.
Við þessa þróun bergkvikunnar kólnar hún senni-
lega um tæpar hundrað gráður og gefur frá sér
verulegan hita.
Það virðist því eðlilegt að spyrja hvert sé sam-
band þessarar þróunar bergkvikunnar og jarð-
hitans í Grímsvötnum, en þar er að finna eitt
öflugasta jarðhitasvæði landsins. Áður hefur
verið á það bent að líklegasti orkugjafi jarðhitans
séu innskot ofarlega í jarðskorpunni sem kólna
niður í 400 gráður (Helgi Björnsson 1982). Einn
möguleiki er sá að þróun bergkvikunnar fari fram
í þessum innskotum sem þá væru efsti hlutinn af
stærri kvikuhólfum. Slík skýring væri ef til vill
einföldust því þar skýrðist samtímis þróun
basaltsins og orsakir jarðhitans. Hið mikla
orkuútstreymi jarðhitasvæðisins krefst hins vegar
mikils kvikurúmmáls, og er ólíklegt að eldgos
sem koma úr slíku kerfi fái alltaf kviku sem er á
nákvæmlega sama þróunarstigi. Niðurstaðan af
þessum vangaveltum er því sú að bergkvikan sem
upp kemur í eldgosum sé eins og sú sem myndar
innskotin. Þróun kvikunnar gerist því neðar í
jarðskorpunni en kólnun sem heldur við jarðhita-
svæðinu. Þessi þróun veldur þó eftir sem áður
verulegri varmamyndun þar sem kvikan kólnar
um tæpar hundrað gráður og ef til vill helmingur
hennar kristallast og verður eftir einhvers staðar
niðri í jarðskorpunni.
REFERENCES.
Björnsson, H. 1974: Explanation of jökulhlaups
from Grímsvötn. Jökull 24: 1—26.
Björnsson, H. 1982: Varmamælirinn í Grímsvötn-
um, eldvirkni, orsakir og eðli jarðhita. In:
Eldur er í norðri. Sögufélag. Reykjavík. p.
139-144.
Björnsson, H. 1983: A natural calorimeter at
Grímsvötn; an indicator of geothermal and
volcanic activity. Jökull 32: 13—18.
Björnsson, H., S. Björnsson and Th. Sigurgeirs-
son 1982: Penetration of water into hot rock
boundaries of magma at Grímsvötn. Nature
295: 580-581.
Grönvold, K. 1984: Bergfræði Skaft-
áreldahrauns. In: Skaftáreldar 1783-1784,
heimildir og ritgerðir. Mál og menning.
Reykjavík. In press.
Jakobsson, S. P. 1979: Petrology of the Eastern
Volcanic Zone, Iceland. Acta Nat. Isl. 26: 103
pp.
Jóhannessson, H. 1983: Gossaga Grímsvatna
1900—1983 í stuttu máli. Jökull 33: 146-147.
Jóhannesson, H. 1984: Grímsvatnagos 1933 og
fleira frá því ári. Jökull 34:
Larsen, G. 1982: Gjóskutímatal Jökuldals og ná-
grennis. In: Eldur er í norðri. Sögufélag.
Reykjavík. p. 51—65.
Nielsen, N. 1937: Vatnajökull. Kampen mellem
ild og is. H. Hagerup. Köbenhavn. 123 pp.
O’Hara, M.J. 1982: MORB — A Mohole misbe-
gotten? EOS 63: 537-539.
Saemundsson, K. 1978: Fissure swarms and
central volcanoes in the neovolcanic zone of
Iceland. Geol. Journ. Spec. Issue 10: 415—
432.
Saemundsson, K. 1982: Öskjur á virkum eldjalla-
svæðum á íslandi. In: Eldur er í norðri.
Sögufélag. Reykjavík. p. 221-239.
Sigurðsson, H. and S.R.J. Sparks 1978: Lateral
magma flow within rifted Icelandic crust.
Nature 274: 126-130.
Steinthórsson, S. 1978: Tephra layers in a drill
core from the Vatnajökull ice cap. Jökull 27:
2-17.
Stolper, E.M. and D. Walker 1980: Melt density
and the average composition of basalt. Con-
trib. Mineral. Petrol. 74: 13-27.
Thórarinsson, S. 1974: Vötnin stríð. Saga
Skeiðarárhlaupa og Grímsvatnagosa.
Menningarsjóður. Reykjavík. 254 pp.
Tryggvason, E. 1982: Nokkrar hugleiðingar um
Grímsvötn, mesta jarðhitasvæði jarðar. In:
Eldur er í norðri. Sögufélag, Reykjavík. p.
29-35.
Manuscript accepted 18 Febr. 1984.
A CKNO WLED GEMENTS
The eruption history was constructed using
information from various sources. Photographs,
from the following persons were of great help:
Björn Rúriksson, Hildigunnur Þorsteinsdóttir,
Kristján Sœmundsson, Olgeir Sigmarsson, Ragn-
ar Halldórsson, and Þorleifur Kristmundsson.
Samples ofthe 1983 ash were provided by Bryndís
Brandsdóttir, Halldór Ólafsson, Hildigunnur Þor-
10 JÖKULL 34. ÁR