Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Page 99

Sjálfræðið og afstæðishyggjan
Það er spurning hvort hér sé ekki að finna mikilvægan snertiflöt þegar meta
á trú og trúarbrögð. Þýski félagsfræðingurinn Ulrich Beck greinir einmitt
hvaða áhrif þessi staða hefur haft á trúarlíf fólks.2 Líkt og Hjalti rekur Beck
sögu vestrænnar menningar frá siðbót til dagsins í dag. Hann skiptir henni
í eftirfarandi tímabil:
Fyrst er það tímabil jyrri nútíma sem nær frá siðbót fram yfir síðari heims-
styrjöld, en þá tekur við hin póstmóderníski tími, tíminn handan nútímans.
Hann er millibilsástand fyrir seinni nútíma sem hefst um aldamótin 2000.
Póstmódernistar gegna hér mikilvægu hlutverki þar sem þeir hafna þeirri
sýn - sem mótaðifyrri nútíma - að vísindunum liggi til grundvallar stigveldi
og að á toppi vísindapýramídans séu náttúruvísindin sem skipi öllum öðrum
greinum undir vald sitt og móti greiningartæki þeirra. Náttúruvísindin eiga
samkvæmt þessu að vera með sannari, hlutlausari og réttari sýn á veru-
leikann en hugvísindin.
í póstmódernískum heimi eru náttúruvísindin aftur á móti löngu búin
að tapa sakleysi sínu. Hlutleysiskrafa þeirra hafi verið lítið annað en sú trú
að það sé þeirra að greina hinn endanlega veruleika. Reynslan hafi aftur á
móti sýnt fram á að náttúruvísindin miðla ekki algildum sannleika heldur
veita þau þegar best lætur aðeins visst sjónarhorn. Innan náttúruvísinda eiga
sér auk þess stað átök á milli hugmyndakerfa sem hvert fyrir sig krefjast
algildis. Hlutleysiskrafan reyndist goðsögn.
Innan póstmódernismans er algildum sannleika hafnað og lögð áhersla
á mismunandi afstöður. Þannig sé ein sýn á veruleikann ekki rétthærri en
önnur. Myndir náttúruvísinda og hugvísinda af veruleikanum í öllum sínum
fjölbreytileika eru jafn réttháar. I póstmódernismanum er afstæðishyggju
þannig teflt fram gegn alræðishugmyndum vísindahyggjunnar. Menn skáru
upp herör gegn öllum kenningum sem komu fram með kröfur um algildan
sannleika, sem útiloka áttu, þegar upp var staðið, aðra sýn á veruleikann
en sína eigin.
Þessi nálgun póstmódernista er góð að mati Becks en hefur slagsíðu. Það
er ekki gerður nægilega skýr greinarmunur á góðu og illu, réttu og röngu.
Afstæðishyggja póstmódernista getur þannig gert einstaklinginn áttavilltan
og grafið undan honum.
2 Ulrich Beck, Der eigene Gott - Friedensfáhigkeit und Gewaltpotential der Religionen, Leipzig, 2008,
172-175.
97