Félagsbréf - 01.06.1961, Blaðsíða 22

20
FÉLAGSBRÉí
að höfundurinn væri sér þess jafnvel ekki meðvitandi, livert takmark hans
í raun réttri var. Eins var ekki ávallt mögulegt að dæma um það, hvert
takmark hans hafði verið, heldur aðeins um árangurinn. „Við héldum þvi
fram,“ segir William Wimsatt, „að áform eða tilgangur höfundarins sé
hvorki fyrir hendi né sérstaklega æskilegur til þess að byggja á dóm
um það, hvort bókmenntalegt listaverk hafi tekizt vel.“ Skáldið verður
með öðrum orðum einkaritari sinnar eigin undirvitundar, hinn raunveru-
legi tilgangur er honum að mestu óafvitandi, og sama máli gegnir um
gildi þess sköpunarverks, sem hann lætur frá sér fara. Það er gagnrýnand-
inn, sem í raun og veru segir honum til um, hver hoðskapur hans sé.
Bók Leslie Fiedlers, Ást og dau'ði í amerískri skáldsagnagerð, 600 bls. verk,
sem kom út fyrir nokkru og snýst að mestu um skilgreiningu amerísku
skáldsögunnar gegnum árin út frá þeirri staðreynd, að höfundar hennar
hafi óafvitandi leitazt við að bæta fyrir afneitun sína á eðlilegu ástalífi
beggja kynja með því að leggja sjúklega áherzlu á „dauða, sifjaspell og
saklausa 'kynvillu.“ Eflaust má lengi deila um þetta atriði: hvort ljóð
(eða skáldsaga) feli í sér það, sem höfundurinn ætlaðist til og hann tel-
ur sig hafa sagt, eða það sem verkið raunverulega opinberar.
Þessi spurning birtist í spaugilegu ljósi á fundi skálda og gagnrýnenda
ekki alls fyrir löngu. Þekkt ljóðskáld hafði tekið að sér að birta þar nýtt
verk sitt og mikilsmetinn gagnrýnandi var fenginn til þess að vega og meta.
Þegar gagnrýnandinn hafði lokið umsögn sinni, brást skáldið hart við
og andmælti: „en þetta er alls ekki það sem ég vildi sagt hafa.“ Gagn-
rýnandinn svaraði þá hinn rólegasti: „Ég get ékki gert að því, hvað þér
vilduS hafa sagt; þetta er það sem ljóðið segir.“ Á sama hátt var það
Scott Fitzgerald undrunarefni, að gagnrýnendurnir „gátu lesið á milli
línanna“ í bók hans, The Great Gatsby, það sem hann „vissi alls ekki“
sjálfur, að væri þar að finna.
Vera má, að maður neyðist til að álykta sem svo (einkum síðan Freud
og kenningar hans komu til sögunnar) að ljóðið sé í raun og veru tvíþætt:
það sem skáldið ætlaði sér að segja og það sem það opinberaði óafvitandi-
Áhugi gagnrýnandans snýst um það, hvernig þessi opinberun er til orðin,
um þróunarferil flókinna mynda og líkinga, sem í huga hins meira eða
minna ósjálfráða skálds hafa fætt af sér ljóð. Slíkur gagnrýnandi, eins og
skáldið T. S. Eliot hefur bent á, hefur „meiri áhuga á sjálfri aðferðinni við
samningu Ijóðsins en því Ijóði, sem verður til á þennan hátt.“ Verk hans