Félagsbréf - 01.06.1961, Blaðsíða 24

22
félagsbréf
upplýsingar, sem varðveitzt hafa um síðuslu stundirnar í lífi Poes, að þess-
ar sálfræðilegu útlistanir eru með öllu út í hött. Nýgagnrýnendurnir stæra
sig af því að geta sagt til um, hvað bókmenntalegt verk segi eða hvaða
boðskap það flytji, og það á líðandi stundu, án tillits til þess, hvað höf-
undurinn ætlaði sér með því. Aftur á móti hefur það komið til álits,
hvort það væri ekki leyfilegt (og gagnlegt) að krefjast einnig einhverrar
þekkingar á því umhverfi og þeim tildrögum, sem ljóðið er sprottið úr.
Svo virðist þó sem það ætti ennþá að vera mögulegt að hafa varfærin not
af hinni sagnfræðilegu afstöðu til bókmenntagagnrýninnar.
Þeir eru nokkuð margir, sem ekki taka vel þeirri stærilálu yfirlýsingu
eins gagnrýnandans, að merkilegar framfarir í aðferðum til listagagn-
rýni geri athugun ljóðs af hálfu fyrsta flókks gagnrýnanda jafn vand-
virknislega og nákvæma og vísindalega efnagreiningu. Dregið hefur verið
í efa, að nokkurn tíma sé hægt að leggja innsta leyndardóm listaverks
undir vísindalega mælistiku; hvort smásjáin, reikningstokkurinn og ljós-
mælirinn séu tæki, sem nota megi til að auka lesanda skilning á fögru
blómi ljóðsins, ef svo má að orði komast. Er raunverulega náinn skyld-
leiki milli frumubyggingar hlómsins og ljóðsins? Hversu nytsamleg eru
nákvæm mælitæki í leitinni að gildi þess verks, sem sprottið er af ímynd-
unarafli listamannsins? Sannleikurinn er sá, að umsögn þá, sem mikil-
vægust er að því er varðar ákveðið ljóð, er ekki unnt að leggja undir sönn-
unaraðferðir eða prófraunir rannsóknarstofu. Aðeins þau atriði, Iseni
skipta tiltölulega litlu máli — svo sem hvort sonnetan hafi petrarkískan
bragarhátt eða hversu margar hómerískar samlíkingar megi finna í kvæð-
inu, og annað því um líkt — er unnt að ákvarða á „vísindalegan“ hátt. Þegar
Wimsatt segir, að það að dæma um ljóð sé eins og að dæma um búðing
eða vél, þá hefur hann auðsjáanlega engan áhuga á þeim ljóðum, sem
hafa mi'kið innra gildi sem list.
Sérstök andstaða hefur komið fram gegn ofnotkun á kenningum Ereuds
við túlkun listaverka, og þá alveg sérstaklega lúlkun þeirra verka, sem
til voru löngu áður en formleg skilgreining á grundvallarkenninguni
Freuds var raunverulega fyrir hendi. Áhrif Freuds á bókmenntirnar
— en almennt er viðurkennt að liann hafi haft jafnmikil áhrif á mann-
lega hugsun og Kópernikus — voru óhjákvæmileg; og það væri alveg
rangt að halda því fram, að þessi áhrif hafi að öllu leyti verið óæskileg-
Sumir gagnrýnendur hafa aftur á móti misskilið kenningar Freuds og