Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1998, Qupperneq 14

skráði einungis 2 tíðahringi og var hún á getnaðarvarn-
arpillu á þeim tíma þegar rannsóknin fór fram.
Ein kona til var með aukningarmynstur fyrir 5 einkenni
tvo samliggjandi tíðahringi og var eitt einkennanna af sáltil-
finningalegum toga spunnið. Þessi kona taldi sig hins veg-
ar ekki hafa fyrirtíðaspennu og var því ekki flokkuð sem slík.
Níu aðrar konur sem skráðu 3 - 5 tíðahringi hver, voru
með aukningamynstur fyrir sömu 5 einkenni í a.m.k.
tveimur tíðahringjum. Ekkert einkennanna var þó af and-
legum toga og tíðahringirnir voru ekki samliggjandi. Fjórar
þessara kvenna töldu sig ekki hafa fyrirtíðaspennu.
Umræða
Niðurstöður rannsóknarinnar sýna margbreytileika í líðan
kvenna og er það í samræmi við fyrri niðurstöður (Sveins-
dóttir og Reame, 1991). Almennt virðist þó svo vera að
líðan þeirra versni ekki fyrir blæðingar. Við skilgreiningar á
aukningar- og minnkunarmynstrum var haft að leiðarljósi
að frekar fleiri en færri einkenni féllu undir skilyrðin (sjá
Sveinsdóttir, 1997), en varað hefur verið við því að of stífar
skilgreininar leiði ekki til aukins skilnings á líðan kvenna
(Ablanalp, 1989). Áhugi minn var bundinn við að skoða
stöðugleika einkennanna yfir nokkra tíðahringi og að fá
fram algengi fyrirtíðaspennu. Niðurstöður sýna vissulega
breytingu á líðan, en það eru fá einkenni sem breytast á
tímabilinu milli blæðinga og þau eru mismunandi milli
tíðahringja. Reyndar greinast yfirleitt mjög litlar breytingar
hjá konunum. Þegar skoðuð eru 57 einkenni virðist því vera
réttmætt að spyrja hvort þær breytingar sem konur finna
fyrir á nokkurra vikna fresti tengist endilega tíðahringnum.
Þegar einkennin sjálf eru skoðuð þá eru það líkamlegu
einkennin sem eru algengust. Það á við hvort heldur
skoðað er hlutfall kvenna sem segist finna mikið eða mjög
mikið fyrir einkennum fyrir blæðingar og á blæðingum og
þegar samræmi?í einkennamynstrum er skoðað yfir fleiri en
einn tíðahring. Þær niðurstöður koma ekki fram hér að
konur séu almennt pirraðar, uppstökkar, reiðar eða kvíðnar
fyrir blæðingar. Þetta er ekki I samræmi við rannsókn okk-
ar Guðrúnar Marteinsdóttur, en þrjú af fimm algengustu
einkennum sem konurnar I þeirri rannsókn sögðust finna
mjög mikið fyrir í vikunni fyrir blæðingar voru skapsveiflur,
pirringur og óþolinmæði/skortur á umburðarlyndi. Þetta
styður hugmyndir um að afturvirkar rannsóknir á fyrirtíða-
spennu mæli ríkjandi hugmyndir um hvernig konum eigi að
líða en ekki raunverulegar upplifanir.
Tvær konur (3%) greindust með fyrirtíðaspennu og er
það í samræmi við rannsóknir á algengi RMDD. Ef 3-5%
kvenna á frjósemisskeiði eru illa haldnar af fyrirtíðaspennu,
eða hvað við veljum að kalla þetta fyrirbæri, þá réttlætir
það svo sannarlega áframhaldandi rannsóknir á því hvað
veldur og hvað sé til ráða fyrir þennan hóp. í milljóna sam-
félögum, jafnt og samfélögum sem telja aðeins 270 þús
manns, er þetta nokkuð stór hópur kvenna. Á hitt ber þó
14
að líta að erfitt er að greina fyrirtíðaspennu og að meðfer-
ðin sem ber mestan árangur og felst í að gera eggjastokka
óvirka (Steiner, 1996) er mjög afdrifarík og gagnast alls
ekki öllum. Þegar eggjastokkar eru gerðir óvirkir hjá
konum á fertugsaldri verða einkenni tíðahvarfa oft meiri og
verri en þegar tíðahvörf verða með eðlilegum hætti. Þegar
eggjastokkar eru gerðir óvirkir með skurðaðgerð þá er um
óafturkræfa aðgerð að ræða og konum verður að vera
Ijóst að hverju þær ganga. Ég hef ekki séð rannsóknir sem
byggja á viðtölum við konur sem lýsa reynslu sinni af þes-
sari meðferð vegna fyrirtíðaspennu, enda sem betur fer
óalgengt að henni sé beitt í þessum tilgangi.
Það er athyglisvert að ekkert samræmi er á milli þess
hvort kona segist hafa fyrirtíðaspennu eða ekki og hvernig
hún skráir breytingar á líðan sinni í heilsudagbókina.
Styður það ennfremur ofannefnt um ríkjandi hugmyndir og
jafnframt að það sé erfiðleikum bundið að skilgreina konur
með eða án fyrirtíðaspennu út frá skráningu einkennadag-
bóka. Hvað segir svona skráning einkenna okkur í raun?
Samfara vinnu minni við þessa rannsókn hef ég gert mér
góða grein fyrir hversu takmarkandi aðferð skráning ein-
kennadagbóka er. Ég fæ litlar upplýsingar um hver raun-
veruleg merking kvenna á fyrirbærinu fyrirtíðaspenna er, en
ég hef áhuga á að skoða það sem og hvernig venjuleg
heilbrigð kona tekst á við breytingar á líðan. Ég vinn því að
eigindlegri rannsókn sem tekur á þessum þáttum. Þátttak-
endur þeirrar rannsóknar eru annarsvegar 18 konur sem
jafnframt tóku þátt í rannsókninni sem greint er frá hér og
lauk viðtölum við þær fyrir tæpu ári síðan. Hins vegar er ég
einnig að skoða konur á aldrinum 18-25 ára og er
gagnasöfnun vegna þeirrar athugunar í gangi nú. Úrvinnsla
viðtalanna er alls ekki fullunninn en svo til allar konurnar 18
nefria einhverntíma í viðtalinu að fyrirtíðaspenna sé alls
ekki sjúkdómur heldur eðlilegt fyrirbæri. Ennfremur kom
það fram í einhverri mynd hjá þeim flestum að konur lifðu
ekki í tómarúmi, það væri ekki bara tíðahringurinn (lesist
hormón) sem stýrði líðan kvenna, álagið væri nú mismu-
nandi í vinnu og heima, samskipti allavega ofl. Þannig væri
eðlilegt að líðanin væri misjöfn. Frumgreining á viðtölum
við 8 af konunum á aldrinum 18-25 ára sýnir einnig að
þær líta á fyrirtíðaspennu sem margbreytilegt, eðlilegt fyr-
irbæri (Aðalheiður Á. Matthíasdóttir og fl.,1997). Lesendur
Tímarits hjúkrunarfræðinga fá að sjálfsögðu að heyra um
niðurstöður viðtalanna þegar þær liggja fyrir.
Þakkir
Allar konurnar sem tóku þátt í rannsókninni fá kærar
þakkir fyrir framlag sitt.
Heimildir
Abplanalp J.M. (1989). Psychological Research on PMS: Recent
Findings and future directions. Proœedings, 8th Conference: Society
for Menstrual Cycle Research, June 1 -3.
Aðalheiður D. Matthíasdóttir, Hildur E. Pétursdóttir, Sveinbjörg S. Ólafs-
Tímarit Hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 74. árg. 1998