Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.1999, Blaðsíða 24

orsakast oft af taugasjúkdómum, en konur sem ekki þjást
af þeim geta einnig haft þá. Algengir taugasjúkdómar sem
valda bráðaleka eru heilablóðfall og heila- og mænusigg.
Orsök bráðaleka hjá veikburða rosknu fólki getur verið
ofvirkni í slétta vöðva blöðrunnar með skertum blöðrusam-
dráttum. Þetta getur einnig valdið því að viðkomandi þurfi
að reyna mikið á sig til að geta tæmt blöðruna og það
leiðir til þess að þvag verður oft eftir í blöðrunni (Blandy,
1998; Fantl o.fl., 1996).
Blandleki á sér stað þegar bæði er um að ræða
einkenni áreynsluleka og bráðaleka. Venjulega fá konur
fyrst einkenni áreynsluleka en þegar þær eldast fer einnig
að bera á bráðaleka (Barker o.fl., 1998).
Falið vandamál og afleiðingar þvagleka
Sjúkdómsgreininguna þvagleka er ekki að finna í mörgum
sjúkraskrám enda hlutfallslega fáar konur sem leita hjálpar
hjá heilbrigðisstarfsfólki. Könnunin sem fram fór í Öxar-
fjarðarhéraði leiddi í Ijós að aðeins fjórar konur af þeim 63
sem voru með þvagleka höfðu þvaglekagreiningu í heilsu-
vandaskrá (Sigurður Halldórsson o.fl., 1995). Samkvæmt
rannsóknum leitar minna en helmingur kvenna með
þvagleka hjálpar hjá heilbrigðisstarfsfólki og flestar leita
þær til lækna (Burgio, Ives, Locher, Arena og Kuller, 1994;
Lilja Þ. Björnsdóttir o.fl., 1996). Ástæður sem hafa verið
nefndar fyrir því að konur leita sér ekki hjálpar hjá heil-
brigðisstarfsfólki eru mikið framboð á bleium og dömu-
bindum, þær halda að þvagleki sé eðlilegur þáttur í
168
öldrunarferlinu, blygðunarsemi og skortur á upplýsingum
varðandi meðferðarmöguleika (Fantl o.fl., 1996; Burgio
o.fl., 1994; Jeterog Wagner, 1990).
Afleiðingar þvagleka geta verið margvíslegar eins og
áður hefur verið minnst á. Hætt er við að konur einangri
sig vegna þvaglekans. Ástæðan er sú að þær geta misst
þvag án fyrirvara á óheppilegum tíma og því taka þær ekki
áhættuna að fara út á meðal fólks. Það hefur líka sýnt sig
að sumar konur með þvagleka veigra sér við að stunda
kynlíf vegna hræðslu við að missa þvag á meðan á því
stendur eða vegna óþæginda. Konur með þvagleka geta
einnig þjáðst af andlegri vanlíðan af ýmsum toga eins og
kvíða, blygðunarsemi og litlu sjálfstrausti (Brockelhurst,
1993; Herzog og Fultz, 1988). Þegar um mikinn þvagleka
er að ræða er hætta á húðvandamálum sem geta síðan
átt þátt í sárum á húð (Barker o.fl., 1998).
Greining og mat á þvagleka
Konur með þvagleka ættu að fá grunnmat sem felst í upp-
lýsingasöfnun, líkamlegri skoðun, mælingu á þvagi sem er
eftir í blöðrunni eftir þvaglát og þvagrannsókn. Einnig þarf
að meta áhættuþætti út af þvagleka og reyna að draga úr
þeim. Tilgangurinn með þessu grunnmati er að staðfesta
að um þvagleka sé að ræða, komast að hvort hægt sé að
ráða bót á þáttum sem stuðla að þvaglekanum og greina
hvort konan þurfi nákvæmara mat áður en byrjað er á
meðferð. Það verður að meta í hverju tilfelli fyrir sig hvort
þörf er að framkvæma alla þætti grunnmatsins (Fantl o.fl.,
1996).
Afla þarf upplýsinga um almennt heilsufar, fá sögu kon-
unnar um þvagfæra- og kynfæravandamál. Einnig þarf að
fá upplýsingar um lyf sem hún tekur og nákvæmar upplýs-
ingar um einkenni þvaglekans. Mikilvægt er að fá að vita
hversu lengi konan hefur haft þvagleka, tíðni þvagláta,
magn og tíðni þvaglekans. Að auki þarf að spyrja konuna
um þætti eða aðstæður sem stuðla að þvagleka og um
vökvaneyslu og hvort hún drekki kaffi eða aðra drykki sem
örva blöðruna. Að lokum þarf að spyrja um hægðir og
kynlíf, fyrri meðferð og sjálfshjálparaðferðir við þvagieka og
áhrif á lekann. Þegar búið er að fá þessar upplýsingar
getur komið að gagni að biðja konuna að fyila út þvagskrá
í tvo sólahringa og biðja hana síðan að þeim tíma liðnum
að koma aftur og skila henni inn. í þvagskrána skráir
konan þvaglát sín og hvenær hún missir þvag, magn
þvaglekans í hvert skipti og einnig hugsanlegar ástæður
fyrir lekanum, eins og hósta, neyslu á víni, mat eða drykk
sem inniheldur koffein. Þvagskráin auðveldar meðferðar-
aðilum að meta eðli og mynstur þvaglekans.
Líkamsskoðun ætti að fela í sér almenna skoðun,
skoðun á kvið, endaþarmi og grindarbotni. Einnig þarf að
fylgjast með hvort konan missir þvag þegar hún hóstar. Til
að mæla þvag sem eftir verður í blöðrunni eftir þvaglát er
settur upp þvagleggur eða þvagið mælt með sónar.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 75. árg. 1999