Norðurslóð - 17.12.1979, Síða 8

Norðurslóð - 17.12.1979, Síða 8
ALASKA: Stórt land með mikla möguleika Arið 1867 \ oru gcrð cin merki- legusui \erslunar\ iðskipti þjóða á milli. sem sagan greinir. Þá seldi Rússakeisari Bandaríkja- stjórn skaga þann hinn mikla. sem lengst gengur til vesturs og norðurs úr N-Ameríku. og nefnist Alaska. Verðið var spott pris. 7.2 milljónir dollara. Samt hlaut Bandaríkjastjórn, eink um utanríkisráðherrann Se- ward, óskapleg ámæli fyrir 'abvrgðarlaust bruðl með al- mannafé að henda því þannig í einskisnýtan evðiskaga. Samt voru ekki allir þeirrar skoðunar, að Alaska væri einskisnýtt land. Sjö árum eftir að kaupin frægu voru gerð var Jón Olafsson, síðar ritstjóri landllótta í Ameríku. Samdist þá svo um að hann ásamt tveimur öðrum íslendingum færi á vegum Bandaríkjastjórn- ar í könnunarleiðangur til Alaska í því augnamiði að finna hentugt landsvæði til að stofna á íslenska nýlendu. íslendingar voru þá að byrja að flytjast vestur um haf, en höfðu ekki enn fundið hentugt, óbyggt land til að setjast að og búa út af fyrir sig. Jón skrifaði ítarlega skýrslu um Alaskaferðina og lýsingu á landinu og taldi viss héruð þess ákjósanleg fyrir Islendinga. Ekkert varð þó úr því, enda hófst þá strax næsta ár, 1875, landnámið í Nýja-íslandi í Kanada. Síðustu vikuna í júní átti undirritaður þess kost að ferð- ast um í Alaska ásamt tveimur öðrum landbúnaðarmönnum. Margt var það og merkilegt, sem bar fyrir augu og eyru í þessu mikla landi, sem er 15 sinnum stærra en Island, en íbúar aðeins 400 þús. Sem sagt margfalt strjálbýlla land en ísland. Það er ekki auðhlaupið að því að gefa lesendum glögga hug- mynd um land og þjóð í fáum orðum, enda er ekki ætlun mín að reyna það. Á hinn bóginn mætti reyna að miðla fáeinum fróðleiksmolum. Skógar, fjöll og freðmýrar Ætli skógurinn sé ekki það, sem mörlandanum verður mest starsýnt á hvort sem hann kem- ur akandi eða fljúgandi. Mikil óhemju ósköp eiga þessir menn af skógum, sem lítið eru þó nýtt- ir enn sem komið er. Birki, ösp og greni, það eru þeirra aðal- tegundir og svo elri-kjarr upp um allar hlíðar. Mest held ég þó að timbur- hungruðum íslendingi blöskri að sjá allan rekaviðinn, sem Alaskamenn eiga á bökkum og eyrum ánna og hreyfa auðvitað aídrei við. Stundum kviknar í skóginum í þurrkatíð og brenna oft víðar lendur. Ég var svo „heppinn" að fá að sjá skógareld í fullum gangi. Hann var búinn að eyða öllumskógiá 12.000 halafids og var ekkert á því að láta sig þeg- ar ég vissi síðast. Ekki er samt alltaf skaði af eldinum. Oft brennur lélegur greniskógur og eftir stuttan tíma þýtur upp í brunarústunum ösp og víðir til stórra hagsbóta fyrir elgsdýrin, sem eru eftirsótt veiðidýr og miklir kjötframleiðendur. I Alaska eru miklir fjall- garðar bæði syðst og nyrst, skógi vaxin fjöll hið neðra, en nakin ofar og snævi krýnd, þeg- ar komið er í 2-3000 metra hæð. Þá eru skriðjöklar, sem skáka ökkar jöklum að lengd a.m.k. Hinsvegar er þar enginn jökull nándar nærri jafnvíðlendur og Vatnajökull. En lítið þýðirfyrir okkur að gorta af hæð fjallanna okkar, þegar við erum komnir til Alaska. Þeir eiga nefnilega mörg fjöll sem eru þetta 4-5000 m á hæð. Og upp úr öllu saman gnæfir risinn mikli MacKinley- fjall 6187 m hátt, nærri þrisvar sinnum hæð Öræfajökuls eða Stóllinn okkar með öðrum fjórum Stólum hlöðnum hverj- um ofan á annan. Ég komst sjálfur í nærri 4000 m hæð í þessari ferð og varð frekar illa haldinn til heilsunnar, fékk rungandi höfuðverk og hafði mikil andþrengsli, ef ég hreyfði mig eitthvað að ráði. Á 2/3 hlutum landsins fer klaki aldrei úr jörðu. Kallast það permafrost, sem leggja má út sem sífreri. Á þeim lands- hlutum eru víðáttumiklar freð- mýrar, túndrur, en á syðri svæð- unum eru þó víðáttumiklir, en rýrðarlegir skógar og ekki að undra því rótakerfi trjánna verður að láta sér nægja ör- þunnt jarðvegslag, sem þiðnar á vorin. Dýr og fuglar Ósköpin öll eru af villtum dýrum í Alaska. Eitt sinn var skotið undir okkur lítilli flug- vél (einni af óteljandi smávél- um þar í landi) til að sýna okkur nokkur dýr úr loftinu. Flug- maðurinn stefndi inn eftir þröngum dal í átt til jökla. Brátt svifum við yfir allmörg elgsdýr, sem stóðu í kviðdjúpu vatni og bitu stargróður. Skömmu seinna flaug hann alveg upp að fjallshlíðinni og benti á svarta depla. Birnir, sagði hann. Og viti menn þarna voru þá 2-3 svartbirnir að klifra í snarbrattri hlíðinni að háma í sig blómgresi, rétt eins og kind- ur á beit. Því næst sneri flugmaðurinn 8 - NORÐURSLÓÐ Höfundurinn og Þorsteinn Tómasson í búningum frá gullgrafaratíamanum. Hryggjaliðir eða hvað? Steingervingar í gosbergi? Merkilegur fundur: Mörg eru undrin við Nykurtjöm við og sveif út með hinni fjalls- hlíðinni. Og þar voru þá reynd- ar kindur á beit, dálítill hópur. En það voru nú engar heima- rollur, heldur villifé, snjóhvítt, stórhyrnt villifé, sem Alaska- menn hafa reyndar í skjaldar- merki sínu og kallast Doll- kindur. Síðar sáum við fleiri villidýr, hreindýr, úlfa og refi auk ara- grúa af smærri dýrum, bæði nagdýrum og litlum rándýrum. Þá sáum við einu sinni þrjá hvíthausaða erni, en það er þjóðarfugl Bandaríkjanna og er orðinn sjaldgæfur annarstaðar en í Alaska. Rauðagull og annað gull Ekki vissu Rússar það, þegar þeir seldu Alaska, að þeir væru að selja úr hendi sér ógrynni af dýrmætum jarðefnum. En sú varð raunin á. Fyrir aldamótin fundust auðugar gullnámur, sem hleyptu miklu lífi í land- nám á þeim slóðum. Við kom- um í gamalt námasvæði, sem nú er búið að friðlýsa, sem þjóð- minjar. Það var skrýtið að sjá kofaskrifli gullgrafaranna hang andi utaní snarbröttum hamra- hlíðum og svo gapandi námu- opin og mulningsskriður niður frá þeim. Svo er það fljótandi gullið - olían. Nú er leiðslan heims- fræga fullgerð 14-1500 km löng og skilar 1.2 milljón olíutunn- um á dag út í tankskip í höfn- inni í Valdez, sem er alltaf ís- laus. Stórkostlegt er að sjá þetta mikla mannvirki, sem kostaði sem svarar 3250 milljörðum ís- lenskra króna. Leiðslan ergraf- in í jörð þar sem unnt er, en á sífrerasvæðunum er hún ofan- jarðar á stöplum ekki ólíkt og t.d. hitaveita Akureyrar aðeins miklu víðari. Nú er Alaska illræmt jarð- skjálftaland og varð að hafa það í huga við gerð leiðslunnar. Hún liggur því laus á stöplunum og eru beygjur á henni með mjög stuttu millibili. Hún á því að geta henst til lárétt eða lóðrétt um 1-2 fet og þolað að rekast saman eftir endilöngu eða togna án þess að skaddast. MikinP auð og atvinnu hefur olían skapað í Alaska undan- farið ekki síður en gullið fyrr meir. En gullið þvarr á sínum tíma og í kjölfar þess kom deyfð og drungi í atvinnu- og þjóðlífi öllu. Eitthvað þvílíkt er að ger- ast aftur núna. Fjörið og um- svifin í kringum olíuleiðsluna. er um garð gengið og eftir stendur atvinnulítil þjóð í hálf- gerðu úrræðaleysi og vonast eftir nýjum fjörkipp og þá helst í sambandi við nýja leiðslu - gas- leiðslu í þetta skiptið - og minn- ir þetta svolítið á ástandið í rangæsku þorpunum okkar eft- ir Sigöldu. Landbúnaður og aðrir atvinnuvegir Ekki er svo að skilja að Alaskabúar eigi allt sitt undir olíunni. Fiskveiðar eru mikill atvinnuvegur við sjávarsíðuna við Alaskaflóann. Þar er t.d. mikill þorskur eins og hér í Atlantshafinu. Ennfremur eru þar stundaðar krabbaveiðar í miklum mæli. Ogsvoerþaðlax- veiðin í Kyrrahafinu og í ánum, sem kvað vera sú langmesta í heimi. Skógarhögg er vaxandi at- vinnuvegur og kaupa Japanir hvað mest af framleiðslunni. Þó ber þess að gæta að mestur hluti hins náttúrulega skógar er alls ekki hæfur til borðviðarfram- leiðslu. En með aukinni „skóg- rækt“ býður syðri hluti landsins upp á feykilega möguleika í þessu efni. Svo er túrismi, vinna við samgöngur o.fl. En hvað þá um landbúnað- inn? Þar er ástandið næsta undar- legt. I Alaska er einn háskóli og við hann er ágæt búfræðideild. Á hennar vegum er rekin prýði- leg rannsóknarstrafsemi á nokkrum stöðum í landinu bæði á sviði jarðræktar og búfjár- ræktar. Við þetta allt vinnur fjöldi hámenntaðra og áhuga- samra fagmanna. Það vantar bara eitt til að allt sé í lagi - bændur. Það er svo sem enginn landbúnaður í Alaska og honum hefur hrakað að uandan- förnu. Mikið spurðum við vini okk- ar og gestgjafa, hverju þetta sætti. Greinilegt er að margir finna sárt til þess hvernig ástandið er í atvinnuvegi, sem þeir hafa brennandi áhuga á, en skýringin er nokkuð augljós. Alaska á sér enga landbúnað- arhefð. Frumbyggjarnir stund- uðu ekki landbúnað heldur veiðiskap til sjós og lands. Það á við um alla þrjá kynstofnana: indíána, eskimóa og aljúta (á eyjunum). Þegar Evrópumenn fóru að setjast þar að hófu þeir strax að stunda nokkurn landbúnað sér til lífsframfæris, einkum kvik- fjárrækt og matjurtarækt. Með bættum samgöngum á sjó við vesturströnd Bandaríkjanna á þessari öld, einkum borgirnar Seattle og San-Fransisco, tóku landbúnaðarvörur að streyma inn í landið, ódýrari vörur en þeir geta framleitt heima, svo framleiðsla þeirra dróst saman. M.a.s. framleiðsla neyslumjólk- ur og grænmetis hefur dregist saman vegna hinnar hömlu- lausu samkeppni við vörurnar að sunnan. Þetta er sá beiski biti sem stendur í hálsinum á land- búnaði Alaskaríkis, og er ekki sýnilegt að á því verði breyting í bráðina. En er þetta ekki allt í lagi fyrst fólk fær þann mat sem það þarf og það á „góðu verði“? Það er nú svo. Atvinnulíf í Alaska er fábreytt. Það er ægi- legt atvinnuleysi um þessar mundir eins og oft áður, jafn- vel allt að því 20%. Það tapast mörg atvinnutækifærin sem það gæti gefið að framleiða og full- vinna mjólk, kjöt og grænmeti ofaní 400 þúsund manns, svo ekki sé minnst á annan iðnað tengdan landbúnaði. „Og svoer það miklu betri matur, sem við getum framleitt hérna heima heldur en innflutta varan“, sögðu menn. „Hann er ferskari og hann er orðinn til hérna i allri sumarbirtunni.“ (Þá einkum átt við grænmetið.) En til hvers er að tala um þetta. Alaska er ekki sjálf- stætt ríki og getur ekki rekið eigin pólitík hvorki á sviði land- búnaðar, viðskipta né annars. Þetta sögðu menn alveg opin- skátt, ekki án þónokkurrar beiskju, en samt þannig að skilja mátti að öðruvísi gæti þetta víst ekki verið. Hérna verð ég samt að geta þess, þótt þetta sé orðið allt of langt plássins vegna, að nú er að fara af stað býsna stórbrotin nýræktaráætlun, sem gengur út á það að rækta bygg á 12 þúsund ha lands. (síðar, ef vel tekst til, á öðrum 12 þúsundum.) Byggið á að seljast til Japans til skepnu- fóðurs. Við þetta plan eru mikl- ar vonir tengdar, enda er þetta næstum eini ljósi bletturinn í landbúnaði Alaskabúa. Þau 48 í neðra Alaskabúar finna mjög til sérstöðu sinnar innan Banda- ríkjanna. Þeir eru 49. ríkið (síðan 1958). Síðarurðu Hawaí- eyjar 50. ríkið. Einkum virðist mér þessi sér- stöðutilfinning birtast sem metnaður og stolt vegna stór- fengleika landsins og harðfengi fólksins gagnvart mislyndum náttúruöflum. En hún gægist líka dálítið fram sem góðlátleg vorkunnsemj (kannski er það minnimáttar kennd) á lýðnum „in the lower 48“ þ.e. í neðri ríkjunum 48. Þetta orðalag heyrir maður síknt og heilagt og einnig hitt að þeir sem þar búa eru „outside" þ.e. utanvið. Menn fara „út- fyrir“, menn koma „utanfrá" o.s.frv. Við, sem fórum þessa lær- dómsríku ferð, kynntumst mörg um afbragðsmönnum í þessu stóra og mikilfenglega landi. Við fórum þaðan eftir vikudvöl með góðar endurminningar og bestu óskir til Alaskabúa um farsæla framtíð í landi sínu. En því er ekki að neita aðjafn framt þóttumst við geta óskað okkur sjálfum til hamingju með okkar eigið norðlæga land í Atlantshafinu og ekki síður það að við skulum búa hér sem hús- bændur á okkar eigin heimili. H.E.Þ. Svo bar við á síðastliðnu sumri er þau Aðalsteinn Óskarsson frá Kóngsstöðum og kona hans Sigrún Guðbrandsdóttir voru stödd hátt uppi í Grundargili (sem Nykurtjarnarlækur renn- ur niður) að þau sáu fallegan agat-krystall í stórum steini. Til þess að ná þessum fallega berg- krystal laust Aðalsteinn stein- inn með hamri sem var með í för. Við höggið hraut stykki úr steininum og sjá, út úr sárinu duttu ljósleitir, frauðkenndir hlutir engu líkari en leifum beina úr einhverju dýri láðs eða lagar - hryggjaliðir, bana- kringla - kjálkabein? Þessi stórkynlegi fundur verð ur á næstunni rannsakaður af færustu sérfræðingum um stein- gervinga. Fari svo að þetta dæmist raunverulega lífrænar leifar, sem gosberg hefur lukist um, er hér um margra milljón ára gamalt dýr að ræða og f und- urinn einsdæmi á íslandi. Og því segjum við aftur: Margt er kynlegt við Nykur- tjörn. Villikindin hvíta. Dall sheep. Þjóðardýr Alaska. Ljóðagetraun Norðurslóðar 1. Hverju svipar saman í Súdan og Grímsnesinu? 2. Hvar er ei hollt að hafa ból? 3. Á hvað fellur heitur haddur þinn? 4. Hvar á Hanna litla alla tíð konungsríki? 5. Hvet stefna allar stundir? 6. Hvað er nú hún Snorrabúð? 7. I hvað er Kveldúlfur kominn? 8. Hvað vefja hreinar píkur um hár á sér? 9. Hversvegna er ég sjaldan glaður? 10. Til hvers völdu meyjarnar mig? 11. Hvert héldu hljóðir og hógværir menn? 12. Hver mynnist við boðaföllin? 13. Hvað gerir það orð, sem er lifandi núna? 14. Hver hrykki ei til að hýða þig? 15. Hvað getur dimmu í dagsljós breytt? 16. Hver stöðvar tímans þunga nið? 17. Hvað er drykkur sem þrælum hæfir? 18. Fyrir hvað hefur hún gefið mér hörpudisk? 19. Hvert hverfa skeiðfráir jóar? 20. Hver leggur stórhuga dóminn á feðranna verk? Eins og áður mun blaðið veita bókaverðlaun fyrir bestu lausnir. NORÐURSLÓÐ - 9

x

Norðurslóð

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Norðurslóð
https://timarit.is/publication/1253

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.