Morgunblaðið - 16.03.2018, Blaðsíða 18

18 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. MARS 2018
Eyesland . Grandagarði 13 og Glæsibæ, 5. hæð . sími 510 0110 . www.eyesland.is
Frábært
verð á glerjum
Einfókus gler
Verð frá kr. 16.900,-
Margskipt gler
Verð frá kr. 41.900,-
Gleraugnaverslunin
Eyesland býður mikið
úrval af gæðagleraugum
á góðu verði
– og þú færð frábæra þjónustu.
Verið velkomin!
Jensen JNB400 umgjörð
kr. 18.900,-
BAKSVIÐ
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Það er erfitt fyrir hinn almenna borg-
ara í Rússlandi að átta sig á því hvað
kosið verður um í forsetakosningun-
um í landinu sem fram fara á sunnu-
daginn, 18. mars. Þetta segir Jón
Ólafsson, prófessor á Hugvísindasviði
Háskóla Íslands og sérfræðingur í
málefnum Rússlands. Fyrir liggi að
Vladimír Pútín,
forseti landsins,
muni sitja áfram á
forsetastóli og
mesti óvissuþátt-
urinn sé hversu
margir muni
mæta á kjörstað.
„Rússland er ekki
fyllilega eins og
vestrænt ríki þar
sem raunveruleg-
ur plúralismi eða fjölræði er í gangi
og margir flokkar keppa á jafnræð-
isgrundvelli,“ segir Jón.
Hann segir að til að skilja það sem
er að gerast í Rússlandi í dag sé nauð-
synlegt að líta aftur í tímann. „Á 10.
áratugnum leit út fyrir um tíma að
Kommúnistaflokkurinn kæmist aftur
til valda í Rússlandi. Flokkurinn hafði
verið bannaður árið 1991 eftir valda-
ránstilraun en var þó býsna stór og
voldugur. Þegar Boris Jeltsín, þáver-
andi forseti Rússlands, bauð sig fram
til endurkjörs árið 1996, var hann
mjög óvinsæll og með sáralítið fylgi
framan af. Mótframbjóðandi hans var
Gennadí Sjúganov fyrir Kommún-
istaflokkinn. Þar sem mikill ótti ríkti
við afleiðingar þess að leiðtogi komm-
únista ynni sigur lögðust sterk öfl í
Rússlandi og á Vesturlöndum á eitt til
að koma í veg fyrir að það gerðist. Svo
fór að Jeltsín var kosinn. Þegar horft
er til baka sér maður þó að líklega
hefði verið miklu farsælla fyrir rúss-
neskt lýðræði að kosningarnar hefðu
þróast án afskipta jafnvel þótt Jeltsín
hefði tapað. Þá hefði hugsanlega get-
að orðið til sú menning að frambjóð-
endur takist á með lýðræðislegum
hætti í kosningum, í stað þess að ótti
ríki við eðlileg valdhafaskipti.“
Elítan tryggir eigin völd
Jón segir að þegar Jeltsín hafi látið
af embætti hafi samskonar ferli haf-
ist; kerfið hafi lagst á eitt um að finna
arftaka hans og tryggja að hann sigr-
aði. „Það var Pútín og síðan þá hefur
þetta verið í sama fari; í stað þess að
eðlilegt lýðræði hafi þróast hefur
kerfið fyrst og fremst miðað að sjálfs-
varðveislu þeirrar elítu sem þegar er
búin að ná völdum.“
Jón segir að þetta hafi gengið eftir.
„Til að byrja með þurfti Pútín að tak-
ast á við þingið en eftir að flokkur
hans, Sameinað Rússland, náði meiri-
hluta á þingi 2003 er það orðið að
stofnun sem hefur fyrst og fremst það
hlutverk að styðja ákvarðanir forset-
ans og framfylgja stefnu hans.“
Lítið fylgi annarra
Að sögn Jóns er kjörsókn almennt
fremur lítil í Rússlandi, að öllu jöfnu
um 50-60% í þingkosningum. „Í síð-
ustu forsetakosningum þar, árið 2012,
var kjörsókn um 65%. Það er tvennt
sem gæti dregið úr þátttökunni núna.
Annars vegar áhrif Alexei Navalní,
sem er líklega eini alvöru andstæð-
ingur Pútíns, en hefur verið meinað
að bjóða sig fram. Hann hefur verið
með harðan áróður gegn kosningun-
um og hvatt fólk til að fara ekki á
kjörstað. Hann nær einkum til yngra
fólks, til háskólamenntaðra á þrítugs-
og fertugsaldri, hann er afar áberandi
á samfélagsmiðlum og ég gæti
ímyndað mér að hann hafi mest áhrif
á að draga úr kosningaþátttöku þessa
hóps.“
Hin ástæðan, sem Jón nefnir til
sögunnar, er að enginn þeirra sjö,
sem bjóða sig fram gegn Pútín, hefur
mælst með teljandi fylgi og hann seg-
ir það vera talsverða breytingu frá
fyrri kosningum. „Þó að Pútín hafi
alltaf sigrað með yfirburðum, þá hef-
ur frambjóðandi kommúnista aldrei
farið niður fyrir 13%. Gennadí Sjúg-
anov fékk 18% atkvæða árið 2012.
Frambjóðandi kommúnista sem
mælist með næstmest núna er Pavel
Grudinin, sem er með um 7%. Sam-
anlagt fylgi allra mótframbjóðend-
anna nú er innan við 20%.“
Að mati Jóns er ekki um eiginlega
kosningabaráttu að ræða í Rússlandi.
Sitjandi forseti taki ekki þátt í henni
að neinu leyti og komi aldrei fram
sem frambjóðandi, heldur sem for-
seti. „Hann færði árlega ræðu sína,
sem hann heldur á þinginu, nær kosn-
ingunum og í ár notaði hann tækifær-
ið þar til að skýra frá áformum um ný
vopn. Hans kosningabarátta, ef bar-
áttu skyldi kalla, snýst í raun um að
styrkja landsföðurímynd hans, þar
sem hann höfðar sterkt til þjóðernis-
og óöryggistilfinninga fólks. Boð-
skapurinn er að hann sé bjargvætt-
urinn og það sé stórkostlegt hættu-
spil að gera einhvern annan en hann
að forseta.“
Lítið gert úr frambjóðendum
Jón segir að a.m.k. tveir forseta-
frambjóðendur hafi lýst því yfir að
fyrir þeim sé kosningabaráttan leið til
að koma hugmyndum og boðskap á
framfæri, sem að öðrum kosti væri
ekki hægt. Umfjöllun fjölmiðla um
Pútín sé gríðarlega mikil frá degi til
dags – alveg óháð kosningunum og
lítið sé minnst á aðra frambjóðendur.
Þá séu dæmi um að fjölmiðlar geri lít-
ið úr sumum frambjóðendanna. „Gott
dæmi um það er Ksenia Sobchak sem
er afar áhugaverður stjórnmálamað-
ur, Hún er fjölmiðlakona með margra
ára starfsreynslu og hefur m.a.
stjórnað vinsælum frétta- og viðtals-
þáttum En hún er iðulega kynnt til
sögunnar sem glamúrgella sem geri
fátt annað en að stunda samkvæmi.
Einnig er látið að því liggja að hún
bjóði sig fram vegna þess að Pútín
hafi beðið hana um það – í von um að
það hafi góð áhrif á kjörsókn. Það get-
ur varla verið, því hún er á allt öðru
pólitísku sviði en hann og hefur gagn-
rýnt hann mikið. Þetta er manneskja
sem berst fyrir mjög skýrum málstað
og hefur haldið uppi beittri gagnrýni
á stjórnvöld, en það er stanslaust tal-
að niðrandi um framboð hennar – sem
ber því miður fyrst og fremst kven-
fyrirlitningu vitni, að mínu mati.“
En er þetta ekki nokkur einföldun,
að útskýra yfirburðastöðu Pútíns
með þessum hætti? Jón svarar því til
að hún skýrist ekki af áhrifum fjöl-
miðla einum og sér, en það sé hluti
skýringarinnar.
Arftakinn ekki í augsýn
Hann segir margt benda til þess að
almenningur og stjórnvöld í Rúss-
landi séu farin að huga að því sem taki
við þegar Pútín fari frá völdum.
„Maðurinn getur auðvitað ekki setið
endalaust á valdastóli, en það er nú
þegar talað um að hann hafi hug á að
bjóða sig aftur fram árið 2024. Til
þess þarf að vísu stjórnarskrárbreyt-
ingu auk þess sem hann verður þá
orðinn 72 ára og margir búast við því
að elítan, sem er við völd núna, gliðni
og fari að riðlast. En það er ólíklegt
að einhver þeirra, sem nú er í forseta-
framboði, taki við völdum eftir Pút-
ín.“
Ekki um eiginlega kosninga-
baráttu að ræða í Rússlandi
 Sérfræðingur í málefnum Rússlands segir Pútín ekki taka þátt í kosningabaráttunni að neinu leyti
 Þegar farið að tala um að hann fari fram að nýju 2024  Höfðað til þjóðernistilfinninga og óöryggis
AFP
Forsetakosningar Konur ganga framhjá kosningaauglýsingu Vladimars Pútín forseta Rússlands þar sem stendur „Simferopol fyrir sterkt Rússland“.
Simferopol er höfuðborg Krímskaga. Rússar kjósa sér forseta á sunnudaginn, 18. mars. Fyrir liggur að Pútín muni sitja áfram á forsetastóli.
Jón Ólafsson