Fróðskaparrit - 01.01.1989, Qupperneq 64

Rættarmálið í Føroyum
Jógvan Andreassen
Inngangur
í okkara øld hevur ansurin fyri okkara tjóð-
areyðkennum, serliga málinum, verið stór-
liga vaksandi. Serstakliga hevur tað gjørt seg
galdandi viðvíkjandi skúla- og kirkjumál-
inum, og tað er eisini nógv skrivað um hesar
spurningar. Ein spurningur, sum tað kanska
ikki er skrivað so nógv um, hóast hann hevur
verið dúgliga viðgjørdur á tingi, er spurn-
ingurin um rættarmálið í Føroyum, og skal
eg við hesi grein royna at lýsa henda spurn-
ing eitt sindur nærri.
Søguligt baksýni
Fólkið, sum búði her á landi tað tíðarskeiðið,
Føroyingasøga sigur frá, er óivað komið úr
Noregi og oyggjabólkunum sunnan fyri
okkum, har norðmenn eisini búðu. Tað hev-
ur talað norrønt mál, og tað er einki at ivast
í, at tað hevur tikið tær gomlu norsku løg-
skipanirnar við sær higar. I Tórshavn varð
alting stovnað, har rættarmál komu til við-
gerðar, sí t.d. frásøgnina um rættarmálið
millum Havgrím og Skúvoyarbrøðurnar
Brestir og Beinir viðvíkjandi illstøðuni mill-
um Eldjarn Kambhøtt og Einar Suðuroying
inni hjá Havgrími. Rættarviðgerðirnar á løg-
tingi hava verið munnligar og eru sjálvandi
farnar fram á tí máli, fólkið her á landi talaði
tá.
Heldur ikki aftan á 1035, tá ið Leivur
Øssursson tók oyggjarnar í len av norska
konginum Magnusi góða, og tær fyrstu øld-
irnar aftan á hetta var nøkur málslig tvístøða
í føroyskum rættarviðurskiftum. Fólkið í
Føroyum talaði eins og norðmenn forna
norrøna málið.
I 1380 vórðu Danmark og Noreg sameind
undir sama kong. Føroyar vórðu ta fyrstu
tíðina aftaná framvegis roknaðar sum norskt
skattland, og tað var eisini norsk lóggáva,
sum saman við onkrum serføroyskum lógar-
reglum, eitt nú Seyðabrævinum, var grund-
arlagið undir rættarviðurskiftunum í Føroy-
um. So við og við gjørdist gongdin í Noregi,
at embætismenn av donskum uppruna í
størri og størri mun vórðu settir, og teir
høvdu mangan trupult við at skilja tað forna
málið í teirri gomlu norsku lóggávuni, eitt
nú landslógina hjá Magnusi Løgbøtara frá
1274, sum fá ár seinni eisini fekk gildi fyri
Føroyar. Kristian kongur fjórði læt tí gera
eina norska lógbók á donskum máli „Kong
Kristian den Fjerdes Norske Lovbog af
1604“, sum fyri ein stóran part bert var ein
umseting av landslógini hjá Magnusi Løg-
Fróðskaparrit 36.-37. bók (1988-89): 68-80