Morgunblaðið - 14.12.1983, Blaðsíða 18

50 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 1983
Afrek og einsdæmi
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Af þeim Líneik
og Loga Snæ
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttii
Stcinar J. I.úrtvíksson: ISLANDS-
METABÓK ARNAR OG ÖRLYGS.
198 bls. Kókaút|>. Örn og Örlygur hf.
Rvík., 1983.
Hvar er stormasamast á landi
hér? Og hvar er þokusamast?
Hvaða íslendingur hefur náð
hæstum aldri? Hver er sá íslend-
ingur sem orðið hefur hæstur
vexti svo vitað sé? Og hvað um
stærð hans? Hver hefur lengst
verið ráðherra? Og hvaða kona
var fyrst kosin á þing?
Þessum og þvílíkum spurning-
um er svarað í þessari nýju ís-
landsmetabók sem Steinar J. Lúð-
víksson hefur tekið saman. Og
fleira er þar forvitnilegt. Þar er
einnig greint frá atburðum sem
hér hafa gerst fyrr og síðar og á
einhvern hátt má telja til eins-
dæma. T.d. er sagt frá því er fjög-
ur systkini gengu í hjónaband við
einu og sömu athöfnina. Undir
fyrirsögninni Mesta fjarlægð milli
brúðhjóna segir frá giftingu þar
sem brúðurin var stödd í Póllandi
en brúðguminn á íslandi. »Gripið
var til þess ráðs til þess að auð-
velda brúðinni að komast úr landi,
en pólsk yfirvöld höfðu ekki viljað
gefa henni brottfararleyfi úr land-
inu.«
Margir nafnkunnir einstakl-
ingar koma hér við sögu. Eysteinn
Jónsson varð yngstur ráðherra á
íslandi og jafnframt sá maðurinn
sem lengst hefur gegnt ráðherra-
embætti samanlagt. Auður Auð-
uns varð hins vegar ráðherra fyrst
íslenskra kvenna og fyrsti kven-
Iwrgarstjórinn í Reykjavík.
Ilannibal Valdimarsson gat sér
það til frægðar ásamt mörgu öðru
að hann var formaður þriggja
stjórnmálaflokka. Ólafur Thors
var formaður Sjálfstæðisflokksins
í tuttugu og sjö ár eða lengur en
nokkur annar en flokkurinn var
stofnaður 1929. Hermann Jónas-
son var formaður Framsóknar-
flokksins í átján ár, lengst allra
fyrir þann flokk. Gunnar Thor-
oddsen var kosinn á þing tuttugu
og þrifíKÍa ára og hefur yngri mað-
ur ekki verið kosinn á Alþingi fs-
lendinga. Pétur Ottesen sat hins
vegar á þingi lengur en nokkur
annar eða fjörutíu og þrjú ár.
Pálmi Hannesson var rektor
Menntaskólans í Reykjavík í tutt-
ugu og sjö ár og hafa ekki aðrir
gegnt lengur þess konar embætti
hérlendis. Ekki nálgast það þó ís-
landsmetið í embættissetu. Til að
mynda var Guðbrandur Þorláks-
son biskup í fimmtíu og fimm ár.
Lengur hefur enginn Islendingur
setið á biskupsstóli.
Steinar J. Lúðvíksson tekur
fram í formála hvaða orsakir lágu
til þess að hann hófst handa við
samantekt og ritun þessarar bók-
ar. Fyrir nokkrum árum tók hann
að sér ásamt öðrum að sjá um ís-
lenska útgáfu Heimsmetabókar
Guinness. »Kviknaði þá sú hug-
mynd að gefa síðar út bók sem
hefði að geyma ýmislegt það sem
kalia mætti fslandsmet á mörgum
sviðum.«
Hér er þó gengið framhjá einni
tegund íslandsmeta — það er að
segja íþróttametunum. Það var
eftir atvikum hyggilegt. fþróttirn-
ar eru sérsvið sem að vísu höfða
til nokkuð margra, en sá hópur er
samt afmarkaður.
Höfundur getur þess að hitt og
annað fljóti með í bókinni sem
ætlað sé til skemmtunar fremur
en til fróðleiks. Raunar er ekki
alltaf glöggt hvernig draga skal
mörkin þar á milli. Það er auðvit-
að fjölmiðlun nútímans sem kallar
á bók af þessu tagi. Heimurinn
Steinar J. Lúðvíksson
birtist okkur daglega sem frétta-
efni. Og fréttirnar segja nánast
alltaf frá einhverju furðulegu; ein-
hverju sem sett hefur daglegt líf
úr skorðum fyrir þjóðum eða ein-
staklingum, einhverju nýstárlegu,
óvanalegu, æsilegu, eftirminni-
legu. Með öðrum orðum — þær
fræða okkur um heimsmetin í
hverri grein á hverjum tíma.
Brosað var að heiðursmanni sem
las morgunfréttir í útvarpi og
byrjaði svona: »í nótt rigndi á
Suður-Englandi.«
Því þar getur sannarlega rignt
nótt og dag og þótti ekki frétt-
næmt. — Kannski var það eins
konar met í fréttaflutningi. í þess-
ari íslandsmetabók eru dregnar
saman stórfréttir liðinna ára og
alda. Þetta er því hin skemmtileg-
asta »samtalsorðabók«, en gömul
og ný einsdæmi og afrek eru ein-
mitt oft og tíðum umræðuefni í
hópi vina og kunningja.
Eitthvað er af prentvillum í
bókinni. En prýdd er hún mörgum
og góðum myndum. Og greinagott
efnisyfirlit auðveldar að finna
skjótt og vafningalaust það sem
upp í hugann kemur og forvitni
vekur hverju sinni. Þannig þarf
bók að vera til að hæfa hraða nú-
tímans.
Þar sem vonin grær: Ingibjörg Sig-
urðardóttir.
Útg. Bókaforlag Odds Björnssonar
1983.
Týnda brúðurin: Aðalheiður Karls-
dóttir frá Garöi.
Útg. Skjaldborg 1983.
Eg hygg að rétt sé með farið að
báðar þær konur sem hér er fjall-
að lítillega um, hafi verið afkasta-
miklar á ritvellinum eftir að þær
hófust handa, líklega ekki á mjög
ungum aldri. Sennilega hefur
Ingibjörg þó skrifað fleiri bækur
og víða upp um sveitir hef ég séð
bækur hennar tróna í löngum röð-
um; það fer ekki á milli mála að
lesendur á Ingibjörg marga. Og
Aðalheiður Karlsdóttir frá Garði
hefur eignast sinn dygga lesenda-
hóp líka. Hvorug skáldkonan gerir
verulegar kröfur til að bækur sín-
ar flokkist undir að vera merki-
legar bókmenntir, enda afþrey-
ingarbækur góðar og gildar og al-
veg bráðnauðsynlegar. Svo fremi
þær uppfylli skilyrði líka. Það er
ekki bara nóg að rubba einhverju
niður á blað og hlaða upp nógu
háum stöflum af lýsingarorðum
til að bók verði skikkanlegur af-
þreyingarlestur. Ingibjörg Sigurð-
ardóttir er bara leikin í að stilla
upp persónum og búa til boðlegan
söguþráð í afþreyingarbók. Hún
notar ansi mikið af ... til að auka
á áhrifin og hún hefur tamið sér
þá aðferð að segja söguna ávallt í
nútíð. Sem getur orðið býsna
þreytandi. Hér segir frá Loga Snæ
(fallegt nafn segir Steinþóra
gamla snemma í bókinni, mér
finnst það tilgerðarlegt, svona er-
um við Steinþóra ósammála
strax). Logi Snær elst upp hjá
móður sinni og stjúpa, sem er svo
andstyggilegur, að engu tali tekur.
Og leggur auðvitað fæð á þennan
góða dreng Loga Snæ. Stella móð-
ir hans er gæðagufa, en er á valdi
ástríðnanna, væntanlega, og fær
ekkert að gert til að hjálpa
drengnum. Honum er komið í
sveit og upplifir þar hina mestu
kvöl að mati höfundar. Að vísu
fannst mér nú sveitavistin heldur
bærileg; er það endilega mæli-
kvarði á tilfinningar og elskusemi
að vera stöðugt að kyssa og kjá
eða hafa uppi fagurgala? Eg
skrifa ekki alveg undir það. En
auðvitað er Logi Snær mjög við-
kvæmt barn og hungrar í ást og
umhyggju. Svo lendir hann á
glapstigum, annað kom varla til
mála, en fyrir sérstakt happ og
undur og lán og lukku tekst hon-
um að komast til manns og er orð-
inn ráðgjafi áfengissjúklinga und-
ir lokin. Og lítur ekki illa út með
Maríu hjúkrunarkonu heldur.
Mætti segja mér að þar félli allt í
ljúfa löð innan stundar. Ingibjörg
er ansi lunkin sögumanneskja, það
er sjálfsagt að viðurkenna. Orð-
skrúðið og mærðin keyra aldrei al-
veg um þverbak og góður og fagur
hugur hennar til aðalpersónanna
er allrar virðingar verður. Að vísu
verður töluvert mikið af alhvítu og
alsvörtu fólki í bókum hennar, þó
reynir hún hér að bæta ögn af
litbrigðum inn í þau sveitahjúin
Víu og Brynleif og er það til bóta.
Aðalheiður Karlsdóttir frá
Garði — bók eftir hana hef ég ekki
áður lesið — hefur ekki frásagn-
armátann á valdi sínu eins létti-
KisuaoRNiw KÁTU
tomaWltrttM l»a4$team«9e®
Kisubörnin
kátu í leikbún-
ingi
Hver þekkir ekki Kisubörnin
kátu, hina sígildu sögu Walt
Disney. Þeir sem eru á miðjum
aldri nú heyrðu hana sem börn,
þeir sem teljast nú til elstu borg-
ara sögðu börnum sínum söguna
og þannig er þessi saga ein af
þeim sem sífellt fer hring eftir
hring með nýjum árgöngum í
mannlífinu og sagan er svo góð
að hún endurnýjar sig í rauninni
í hvert sinn sem hún er flutt.
Nú hefur Svavar Gests gefið
Kisubörnin kátu út á hljómplötu
í leikritsformi fyrir börn. Leik-
ritið er búið til flutnings af Gísla
Rúnari Jónssyni, en Guðjón
Guðjónsson þýddi sögu Walt
Ilisney og er leikritið flutt af
Úllen dúllen doff leikflokknum
undir leikstjórn Gísla Rúnars.
Gísli Runar Jónsson leikur
Ljósastaurinn, Laddi leikur
Putta, Sigurður Sigurjónsson
leikur Patta og Edda Björg-
vinsdóttir leikur Pontu, frú Tví-
fætlu og Lóló litlu. Magnús
Kjartansson sér um hljóðfæra-
leikinn, en hljóðritun fór fram í
Hljóðrita.
Leikarakvartettinn á þessari
plötu er svo miklum kostum bú-
inn að hvergi er veikan blett að
finna. Leikritið er snilldarvel
sett upp og flutt og upptakan er
mjög góð. Leikhljóðin setja mik-
inn svip á plötuna og skapa
skemmtilega leikhússtemmn-
ingu, jafnvel svo að stundum
finnst manni platan verka eins
og kvikmynd, svo ljóslifandi
skila leikararnir hlutverki sínu
og aðrir sem hafa unnið við gerð
plötunnar.
Vönduð útgáfa á barnaefni er
mikið menningarstarf og það er
þakkarvert að lögð skuli rækt
við það eins og SG-hljómplötur
hafa lengi gert. Kisubörnin kátu
eru liður í því starfi og það má
minna á þann gamla sannleika
að gott barnaefni er fyrir fólk á
öllum aldri. Það er stundum sagt
þegar menn verða barnslega
glaðir að þeir verði börn í annað
sinn, en hver hefur ekki gott af
að rækta barnið í sjálfum sér og
öðlast þannig hvíld frá erli
hversdagsbaráttunnar?
Stórskemmtileg
barnaplata frá
SG-hljómpIötum
Það eru hvorki meira né
minna en 40 barnalög á sérstak-
lega skemmtilegum og vönduð-
um tveimur plötum frá Svavari
Gests undir titlinum Litlu and-
arungarnir, en plöturnar eru í
einu umslagi og þær eru seldar á
sama verði og ein plata. Vert er
að benda á slíkt þegar allir kepp-
ast við að hagræða skynsamlega
fjármagni heimilanna. Hér er
um að ræða mörg vinsælustu
barnalögin á 30 ára tímabili, eða
frá árunum 1950—1980. Það er
því æði stór hópur landsmanna
sem hefur þessi lög meira og
minna í hjarta sínu og það hefur
verið skemmtilegt að fylgjast
með nokkrum börnum hlusta á
þessar plötur síðustu daga, börn-
um sem öll eru nýbyrjuð í skóla
eða rétt undir skólaaldri. í
stuttu máli elska þau þessar
plötur og læra textana ótrúlega
fljótt, en þá skiptir takthraðinn
nokkru, því eftir því sem hnokk-
arnir eru minni er erfiðara að
Hljóm-
plötur
Árni Johnsen
LOTCLU , %
Æ«MÍtJiSÆ03ilR
« VifiSÆiUSTU WftNAiöGiN FRÁ 19«Aö
fylgjast með hröðum takti og
texta þeirra laga.
Miðað við margar aðrar þjóðir
eru íslendingar áhugasamir
söngmenn og hægast er að
minna á alla kóra landsins þar
sem þúsundir landsmanna taka
virkan þátt. Söngurinn eykur
lífshamingjuna og oft er sagt að
söngurinn sé allra manna mál.
Það er því mikil og merk ástæða
til þess að efla þennan þátt í
menningu okkar og því fyrr sem
einstaklingurinn þjálfast upp í
að syngja sér til ánægju, þeim
mun betra.
Það má því segja að ákveðin
þjóðrækt felist í plötuútgáfu
fyrir börn á þessum nótum þar
sem vel er vandað til, bæði í efn-
isvali og efnismeðferð.
Svavar Gests hefur löngum
verið fundvís á að gefa út efni
sem nýtur vinsælda hjá almenn-
ingi, efni þar sem mannlegi þátt-
urinn er aðalatriðið með menn-
ingarlegri grósku, þar sem
ævintýri hversdagsins gerast á
auðveldan og eðlilegan hátt.
Margir af þekktustu og dug-
mestu listamönnum landsins á
sviði tónlistar, ljóða og söngs,
koma við sögu Litlu andarung-
anna og þótt hér sé fyrst og
fremst talað um þessar plötur
sem barnaplötur þá eiga þær við
börn á öllum aldri, sem sagt, alla
borgara þessa lands. Nefna má
Magnús Pétursson, Kristján frá
Djúpalæk, Árna ísleifs, Soffíu
og Onnu Siggu, Ómar Ragnars-
son, Ingibjörgu Þorbergs, Þrjú á
Palli og Sólskinskórinn, Kötlu
Maríu, Söngfuglana, Svanhildi,
Kristínu Lilliendahl, Pálma,
Helenu og Þorvald, Bessa
Bjarnason, Ævar Kvaran, Hall-
dór Kristinsson, Árna Blandon,
Helga Skúlason, Kristínu
Ólafsdóttur, Gísla Rúnar, Ró-
bert Arnfinnsson, Hönnu Valdísi
og síðast skal nefna heimssöng-
konuna Maríu Markan. Ef þessi
upptalning listamanna sem
flytja lögin og ljóðin á þessari
ljómandi góðu barnaplötu,
tryggja ekki gæðin, býst ég við
að erfitt sé að gera það á annan
hátt, en með þessari útgáfu
Svavars Gests er skýrt og skor-
inort ástæða til að mæla. Mynd-
bönd, myndabækur og annað
efni sem er auðmelt fyrir börn,
er ágætt út af fyrir sig, en það
sem reynir á einstaklinginn
ræktar meira af manninum.
í hraða líðandi stundar er
einnig ástæða til að fagna mögu-
ieikum fjölskyldu til að eiga
sameiginlegar stundir í
skemmtiiegu viðfangsefni og þar
skiptir miklu máli að geta sung-
ið saman. Á plötunni Litlu and-
arungarnir geta allir tekið lagið
til gagns og gleði.
Ellefu jólalög
ELLEFU jólalög heitir ný plata
frá Skífunni, falleg og vel unnin
hljómplata með gömlum og nýj-
um lögum tengdum helgi og há-
tíð jólanna. Fimm úrvals söngv-
arar koma við sögu, þau Ragn-
hildur Gísladóttir, Pálmi Gunn-
arsson, Sigrún Hjálmtýsdóttir,
eða hún Diddú okkar eins og
hljómar nú betur, og þá koma
þeir Magnús Kjartansson og
Þórhallur Sigurðsson, Laddi.
Það er hljómsveitin Brunaliðið
sem leikur undir á plötunni,
listavel, en upptöku stjórnaði
Magnús Kjartansson.
Það er sama hvort um er að
ræða lagið Óli lokbrá eða nýja
lagið Náin kynni eftir Magnús
Kjartansson og Halldór Gunn-
arsson, eða flest önnur lög á
plötunni, hvert fyrir sig er vel
gert og vel flutt í einlægum og
afslöppuðum stíl Magnúsar
Kjartanssonar stjórnanda.
Þessi plata vinnur sífellt á við
kynni, enda er hún sérlega nær-
færnislega unnin og Magnús
leggur áherslu á að láta hljóð-
færin spjalla hlýlega saman í
undirspilinu við söng hinna
ágætu söngvara. Þá er sérstak-
lega fagur flutningur á Faðir
vor, þar sem Pálmi Gunnarsson
syngur með Kór Söngskólans í
Reykjavík undir stjórn Garðars
Cortes og þar er það Jón Sig-
urðsson sem leikur á orgelið og
Magnús á píanóið.
Ragnhildur Gísladóttir syngur
Það á að gefa börnum brauð, Lít-
ið jólalag, Jóla jólasveinn, Þor-
láksmessukvöld og Óli lokbrá
ásamt Pálma og Magga Kjart-
ans, Pálmi Gunnarsson syngur
Yfir fannhvíta jörð, Náin kynni
og Faðir vor. Sigrún Hjálmtýs
syngur Hvít jól og Einmana á
jólanótt og Laddi syngur Leppa-
lúða.
Ljóðin á plötunni og textarnir
falla vel að hljómlistinni sem er
sérstæð á slíkri plötu, snilldarvel
útsett og útfærð þar sem hljóð-
færin ríma sérkennilega saman
þótt þau njóti sín til fulls hvert
og eitt á þessari ágætu plötu.