Morgunblaðið - 28.12.1938, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 28. des. 1938.
MOKGUNBLAÐIÐ
B

2
1
eP
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar: Jðn Kjartansson og Valtýr Stefánsson (ábyrgBarmaBur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjðrn, auglýsingar og afgrelTSsla: Austurstræti 8. — Simi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánubl.
í lausasölu: 15 aura eintakiö — 26 aura meS Resbðk.
ÍÐNAÐUR OG HOFT
Forráðamenn stjórnarflokk-
anna geta aldrei minst á
ánnlendan iðnað, án þess sam-
íímis að ausa lofi á innflutn-
:ángshöftin. Þeir hafa í því sam-
bandi bent á, að mikill hluti
;|)ess iðnaðar, sem risið hefir
'ttpp í landinu síðustu árin eigi
i;ilverusína að þakka höftunum.
An haftanna myndi lítið af
fjessum nýja iðnaði hafa orðið
til, segja haftapostularnir.
Það er án efa rjett, að tals-
'vert hefir risið upp af iðnaði í
lan^inu í skjóli haftanna. En
5>ar fyrir er ekki víst að það sje
aieitt happ fyrir hinn innlenda
áðnað, að haftafarganið náði
íþeim tökum á valdhöfunum,
sem raun ber vitni um. Þvert á
anóti má fullyrða hitt, að fátt
íhafi bakað innlenda iðnaðin-'
nm meira tjón en einmitt höft-
5n, og þlau eiga vafalaust eftir
■að vinna margfalt meira tjón á
Iþessu sviði.
Framkvæmd haftanna á sviði
verslunarinnar er alkunn. Það
ser ekki lengur umþráttað mál,
:að jþar misbeiti valdhafarnir
höftunum svo freklega, að al-
gert einsdæmi er í siðuðU þjóð-
fjelagi. Höftin eru hjer ein-
fgöngu notuð í pólitískum til-
‘gangi. Með þeim á smátt og
-smátt að útrýma öllum kaup-
rmönnum úr landinu, en skapa
Okaupfj elögum og svonefndum
•Jieytendafjelögum einokunar-
;aðstöðu á sviði innflutnings-
verslunarinnar. Þetta er tak-
markið sem valdhafarnir ætla
-■að ná með höftunum. Að þessu
:marki er unnið leynt og ljóst,
>og ekkert hirt um hvað þetta
Bcostar þjóðarheildina og ein-
taklingana.
'En misbeiting haftanna á
'sjer einnig stað á öðrum svið-
um, og þa komum við aftur að
aðnaðinum.
Það er alkunna, að valdhaf-
^rnir hafa notað höftin til þess
beinlínis að hlúa að sínum póli-
tísku samherjum á sviði iðnað-
arins. Við þekkjum mörg dæmi
»þess frá síðari árum, að iðn-
fyrirtæki sem gæðingar ríkis-
stjórnarinnar eru viðriðnir á
einhvern hátt fá alt sem þau
þurfa til reksturs síns iðnað-
að, en önnur iðnfyrirtæki fá
anáske lítið eða ekk\, neitt. Til
munu og dæmi þess •— og þau
ekki fá — að gæðingar ríkis-
stjórnarinnar hafi beinlínis
stofnað iðnfyrirtæki með á-
kveðnu loforði valdhafanna fyr
ir því, að þau skyldu ekki þurfa
að óttast samkepni annara, þVí
að sjeð yrði fyrir því, að aðrir
fengju ekki leyfi fyrir innflutn-
ingi á áhöldum eða efni til
samskonar iðnaðar. Valdhaf-
arnir hafa m. ö. o. notað höft-
in til þess að veita sínum gæð-
ingum einokunaraðstöðu í
; ýmsum greinum iðnaðarins.
Nýtt dæmi frá Akureyri sýn-
ir greinilega hvernig valdhaf-
arnir hugsa sjer í framtíðinni
að nota höftin í þágu innlends
iðnaðar.
Skóverksmiðja J. S. Kvaran
á Akureyri mun vera elsta verk
smiðjan hjer á landi í þeirri
grein. Þessi verksmiðja hefir nú
um langt skeið verið að reyna
að fá innflutningsleyfi fyrir
nokkrum nýjum vjelum, til
þess að geta fullkomnað iðnina,
en altaf fengið synjun. Hins-
vegar hefir keppinautur verk-
smiðjunnar á Akureyri, skóverk
smiðjan Iðunn, fengið allar þær
vjelar, sem hana hefir vanhag-
að um. Þessi verksmiðja er ný
á nálinni, en hún er eign Sam-i
bandsins og það gerir gæfumun
inn. Hún fær einnig alt nauð-
synlegt efni til iðnaðarins, en
verksmiðja J. S. Kvaran fær
sáralítið af efni, svo að allar^
\líkur benda til þess að hún
stöðvist alveg.
Skóverksmiðja J. S. Kvaran
sótti einnig um innflutnings-i
leyfi fyrir sútunarvjelum og
,efni til sútunar, en fjekk synj-
un. Slíkur innflutningur hefir
án efa þótt koma í bág við
hagsmuni súkmarverksmiðju
S. í. S. En á sama tíma sem
skóverksmiðju J. S. Kvaran var
synjað um leyfi fyrir sútunar-
vjelum fær hið volduga K.E.A.
leyfi til að flytja inn áhöld og
vjelar til þess að setja á stofn
brjóstsykursverksmiðju!
Hinum háu herrum í innflutn
ingsnefnd hefir fundist meiri
nauðsyn að flytja inn vjelar til
brjóstsykursgerðar heldur en tih
sútunar. Flestir munu þó þeirr-!
ar skoðunar, að meiri fengur
sje í því fyrir þjóðfjelagið, að
fá gærurnar sútaðar og úr þeim
unnið hjer, en hitt, að fá nýja
brjóstsykursverksmiðju. En þeg
ar annarsvegar eru hagsmunir
S. í. S. og K. E. A., þá er ekki
verið að spyrja um hvað þjóð-
arheildinni er fyrir bestu.
Starf síra Egils
Þórhallasonar
í Grænlanöi
T^yrstu tvö árin sem Effill
■*" Þórhallason dvaldi í
Grænlandi eyddi hann mest-
um tíma í að rannsaka
mögnleika fyrir landnámi
íslendinga í Grænlandi, enda
var það aðal til^angur með
för hans þangað.
En jafnframt því athug-
aði hann líka launafyrir-
komulag Verslunarfjeiags-
ins og: vann að því að rann-
saka menjar um mannabygð-
ir á þessum slóðum á mið-
öldum.
Þegar heim kom, frá Græn-
landi, birtist ýtarleg skýrsla um
þá rannsókn hans í ritinu „Um
leifar af landnámi Norðmanna
og íslendinga í Vestur-Græn-
landi og endalok þeirra þar“.
Þar er og gefið yfirlit yfir land-
nám Norðmanna í Austur-
Grænlandi, eftir frásögn Anders
Olsen kaupmanns í Júlíane-
haab.
I Godthaab lenti Egill í
harðri deilu, sem var á milli
trúboðsins annars vegar og
kaupmanna hinsvegar. Var
Lars Dalager kaupm. fyrir þeim
síðartöldu.
Egill stóð lengi vel utan
við deiluna sjálfur, þar sem
hann var ekki enn opinber-
lega í þjónustu kristniboðsins.
En til lengdar komst hann ekki
hjá því, að verða blandað í
deilumálin, þar sem hann bjó
í sama húsi og annar höfuð
deiluaðilinn.
í jólablaðinu birtist upphaf af grein eftir Oster-
mann um starfsemi Islendinga á Grænlandi á 18.
öld. Greinarkafli sá sem hjer birtist, fjallar um
starfsemi síra Egils Þórhallasonar þar. Síðasti hluti
greinarinnar, sem birtist síðar, fjallar um aðra ísL
presta á Grænlandi.
Eftir H. Ostermann
fyrv. Grænlandsprest
átti hann að hjálpa honum við
trúboðsstarfið.
Um þessar mundir varð vart
andlegrar hreýfingar meðal al-
mennings í Godthaab, og hún
miklu skemri tíma en raun
varð á. v
Hann sendi danska kennara
í tvö fjölmenn hjeruð.
Það var erfitt verk, sem þeir;
varð brátt að almennri vakn- áttu að vinna, og þeir bjuggu
15 síldarstúlkur
fá verðlaun
N
ýlokið er í Siglufirði síðara
liluta af prófi fyrir eftir-
litsmenn við síldarverkun. 68 tóku
þátt í fyrri hlutanum í júlímánuði
síðastliðnum. Síðari hlutanum
lulcu 44 1—• þar af ein stúlka.
Verðlaunum þeim, en þau voru
1500 kr., er North Ameriean Her-
rings Sales Company veitti síð-
astliðið sumar fyrir framúrskur-
andi vinnubrögð við söltun síldar
fyrir Ameríkumarkað, hefir nú
verið litbýtt. Fimtán 100 króna
verðlaun voru veitt. Hlutu þau
30 stúlkur af 15 söltunarstöðvum.
(FÚ.).
Þannig var mál með vexti, að
hann átti að læra grænlensku
hjá vini sínum og fjelaga, sr.
Birni. Fyrst í stað var hann hlut
laus. En þegar fram í sótti
reyndist það ómögulegt. Kaup-
maðurinn neytti allra bragða
til þess að fá hann í lið með
sjer á móti prestinum. Hann
skrifaði honum t. d. hvert
brjefið á fætur öðru. Fyrst voru
brjefin full af rógi og dylgjum í
garð sr. Björns, en síðar að-
dróttunum að honum sjálfum,
er hann sá, að hann fekk ekki
vilja sínum framgengt.
Ário 1766 var úlfúðin orðin
svo mikil, að Thor Hallesen ljet
svr um mælt í brjefi til trú-
b'ð&stjórnarinnar, að maður
gæti aldrei verið örnggur um
sig í Godthaab. Áður en varði
gæti maður lent í harðri rimmu,
þó að byrjunin væri aðeins
saklaus orðaskifti um einföld-
ustu hluti. Af litlum neista log-
aði brátt mikið bál, sem brynni
í marga daga eða jafnvel mörg
ár. Það var fyrst 1767, að friður
komst á, við það, að kaupmað-
urinn var kallaður heim frá
Grænlandi.
Um sömu mundir varð Eg-
ill eini trúboðinn í Godthaab.
Og árið eftir fekk hann Þorkel
Magnússon, bróðurson sinn, til
þess að koma til Grænlands.
ingu, svo að trúboðarnir fengu
nóg að starfa.
1768 skrifaði Egill heim á
þessa leið: „Hjer er almenn
vakning meðal hinna óskírðu".
Um veturinn voru skírðir 22,
og var það hærri tala, en dæmi
voru um áður í Godthaabstrú-
boðinu. Síðan streymdu heið-
ingjarnir að úp öllum áttum og
báðu um undirbúning undir
skírn og kristindómskenslu.
En það kom brátt í ljós, að
þessi andlega hreyfing, sem
Egill hafði sagt, að væri hið
gleðiríkasta sem hann hefði
kynst á æfinni varð „sorgleg
verslunarvara ‘.
Kom það einkum til af því,
að í Godthaab voru kerubisk-
ir trúboðar, sem höfðu með
hjálp Dalagers kaupmanns, er
dró mjög taum þeirra, aukið
starfsvið sitt á kostnað Godt-
haabstrúboðsins. Reyndu þeir
við þröngan kost. En dugnaður
og elja prestsins örfaði þá til
dáða, og þeir unnu mikið gagn
þau ár, sem þeir dvöldu þar.
Hann studdi þá líka með ráði
og dáð og heimsótti þá eins oft
og hann fjekk því viðkomið. í
síðasta sinn, sem hann heim-
sótti þessa kristnu söfnuði, áð-
ur en hann fór heim alfarinn,
mætti hann svo mikilli samúð
í orði og verki, að hann mintist
þeirra ávalt síðan með gleði.
Heima í nýlendunni var Eg-
ill sjálfur önnum kafinn og
vann af kappi frá morgni til
kvölds veturinn út. 1773 fekk
hann aðstoðarprest sjer til
hjálpar, og árið eftir flutti hann
suður á bóginn í trúboðs „úti-
bú“ og dvaldi þar um vetur-
inn.
Þegar Egill fór frá Græn-
landi, var kristni söfnuðurinn í
Godthaab orðinn þrisvar sinn-
um stærri en þegar hann kom
með öllum brögðum að leggja Iþangað, og fáir eða engir heið-
undir sig heiðingjana, sem leit- ingjar þar.
að höfðu til Egils. En þeim
brástjbogalistin. Egill hóf harða
baráttu gegn þeim og leiddi
hana til lykta með þeim á-
rangri, að meiri hluti fólksins
gekk í Godthaabssöfnuðinn. En
keppinautarnir gáfust að lok-
um upp, og samkomulagið
Árið 1773 voru stofnuð tvö
viceprófastsembætti í Græn-
landi, og Egill var gerður að
vice-prófasti í Suður-Græn-
landi. Það voru ekki litlar kröf-
ur sem voru gerðar til hans.
Hann átti að rannsaka kunn-
áttu skírðra manna í kristnum
milli hinna tveggja trúboða fræðum, rannsaka lífskj'ör
varð þolanlegt, þó ekki yrði
það upp á hið allra besta.
Það, sem rjeði úrslitunum
um hinn endanlega sigur Egils
var það, að honum hugkvæmd-
ist að koma á trúboðs „útibú-
um“ á ýmsum stöðum í hjerað-
inu. Með því móti þurfti fólk
sem gekk í söfnuðinn ekki að
flytja búferlum inn í sjálfa ný-
lenduna, þar sem aflaskil-
yrði voru verri. Var það
sannfæring Egils, að þarna
hefði hann fundið góða aðferð,
sem kom andstæðingunum í
koll. Og hann helt því fram, að
hefði henni verið beitt fyr,
Hann kendi honum sjálfur, ogihefði mátt kristna Grænland á
þeirra og mataræði, gefa
skýrslu um starfsemi trúboðs-
ins, segja frá verslunarháttum
í sambandi við það o. fl. o. fl.
Þá átti hann að fyrirskipa
notkun barnaspurningafræða
á innlendu máli, og auk als
annars að vinna að sögulegum
rannsóknum.
Egill gegndi prófastsembætt-
inu aðeins í tvö ár. En á þeim
tírúa framkvæmdi hann ótrú-
lega mikið. Jafnframt því, að
hann afkastaði feikna mikilli
vinnu í sínu eigin hjeraði,
komst hann yfir að heimsækja
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.