Morgunblaðið - 11.04.1980, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. APRÍL 1980 19
Helgi Hálfdanarson:
Hvað heitir
maðurinn?
Nýlega skýrði Morgunblaðið
svo frá, að Danadrottning og
Spánarkonungur hefðu ekið
saman í vagni um götur Kaup-
mannahafnar. Enda þótt hér
hafi eflaust verið um stórtíðindi
að ræða, hnaut ég um fregn
blaðsins fyrir það eitt, að þar var
Danadrottning nefnd Margrét
en Spánarkonungur Juan Carlos.
Að undanförnu hafa íslenzkir
fjölmiðlar ekki verið á eitt sáttir
um nafnið á konungi þessum.
Hann hefur ýmist verið nefndur
Juan Carlos eða Jóhann Karl, og
hefur íslenzk þjóð skipazt í tvær
öndverðar fylkingar um þessi
nöfn. Sumir hafa kallað það
óhæfu að „breyta" nafni manns-
ins; það væri ámóta og farið
væri að þýða á ýmsar tungur
nafnið Eldjárn eða snúa því á
einhvern hátt.
Ekki alls fyrir löngu kom það
upp, að íslendingum bæri að
afrækja íslenzkar myndir er-
lendra staðarheita, gott ef ekki
að kröfu einhverrar stofnunar
Sameinuðu þjóðanna. Allir stað-
ir skyldu framvegis nefndir að
hætti heimamanna. Ég man ég
heyrði sómamenn úr kennara-
stétt mæla þessu bót; enda
einatt vanddregin mörk milli
þjóðhollustu og sanngjarnrar al-
þjóðahyggju. En fyrr mættum
við meta Sameinuðu þjóðirnar
að verðleikum en við létum þær
kenna okkur að tala íslenzku. Og
flestir virðast mér hafa áttað sig
á, hvílík firra þetta væri.
Það er semsé ekki aðeins um
það að ræða, hvort við segjum
Taívan fremur en Formósa, eða
skrifum Lisboa fremur en Lissa-
bon, heldur einnig, hvort við
eigum að leggja fyrir róða
íslenzk heiti, sem við höfum
tíðkað öldum saman og ýmist
notað einvörðungu eða ásamt
nöfnum heimamanna með hag-
ræðingu eða án hennar, nefna
t.d. norsku bæina Björgvin, Staf-
angur og Niðarós aldrei annað
en Bergen, Stavanger og Trond-
hjem; eða dönsku bæina Ála-
borg, Óðinsvé og Hróarskeldu
ævinlega Álborg, Odense og Ros-
kilde; og ensku bæina Kantara-
borg og Jórvík aldrei annað en
Canterbury og York. Auðvitað
væri slíkt háttalag oft og tíðum
óhugsandi. Ef við erum á annað
borð að tala eða rita íslenzku, þá
getum við ekki nefnt neina borg
Köbenhavn, eða Hamburg.
Borganöfnin Kaupmannahöfn og
Hamborg eru jafn-sjálfsögð í
íslenzku máli og landanöfnin
Danmörk og Þýzkaland. Ekki
erum við íslendingar heldur ein-
ir á báti með sérvizku í þessum
efnum. Mér er sem ég heyri
húskarla Jóhanns bónda á Spáni
fara að kalla Londres London,
eða Tjallann kalla Copenhagen
Köbenhavn!
Hitt er svo annað mál, að ýms
erlend staðanöfn hafa gert sig
svo heimakomin í íslenzku máli
við hlið fornra íslenzkra nafna,
að vel má líta þau sömu augum
og tökuorð og nota þau jöfnum
höndum, láta það fara eftir efni
og stíl, hvort nafnið við veljum
heldur hverju sinni, t.d. hvort
við segjum fremur Lundúnir eða
London, Brimar eða Bremen,
Málmhaugar eða Malmö, Rúða
eða Rouen, Kænugarður eða
Kíef, Algeirsborg eða Algier,
Mikligarður eða Konstantínópel.
Líku máli gegnir um önnur
staðanöín, heiti á fjöllum, fljót-
um, héruðum. Við látum stíl
ráða, hvort við segjum eða ritum
Saxelfur eða Elbe, Visla eða
Weichsel, eða við köllum Alpana
Alpafjöll, Mundíufjöll eða bara
Fjall, að fornum hætti suður-
göngumanna, ef svo ber undir.
Naumast færum við þó að kalla
Bretagne-skagann Syðra-Bret-
land, eins og að fornu, nema
e.t.v. í þýðingu á aldagömlu
skáldverki. Hins vegar kæmi til
greina Bretanía, sem er fornt
tökunafn á þessu héraði. Og vel
megum við minnast þess, að
skozku héruðin Fife, Caithness
og Moray hafa frá fornu fari
heitið á íslenzku hinum fögru
nöfnum Fífi, Katanes og Mýræfi,
nöfnum sem láta fara vel um sig
í sjálfri Njálu.
Sem kristnum mönnum ber
okkur að leita góðs í hinu illa. Á
bak við nafnadellu Sameinuðu
þjóðanna leynist hin fróma
krafa nýfrjálsra þjóða um þjóð-
leg nöfn í stað hégómlegra
nafngifta nýlendukúgara úr
Evrópu, krafa sem sjálfsagt er
að virða, á íslenzka vísu.
Um mannanöfn gegnir nokkuð
öðru máli. Það lætur nærri, að
Islendingar hafi fylgt reglu um
erlend mannanöfn. Og hún er
sem næst þessi: Þegar krýndir
þjóðhöfðingjar eiga í hlut, eða
sjálfur páfinn, þá eru nöfn
þeirra íslenzkuð, ef samsvarandi
nöfn eru til í málinu. Um
skírnarnöfn annarra manna fer
oftast nær á annan veg. Því er
það, að Noregskonungar heita
enn sem fyrr Ólafur, Hákon og
Haraldur, og Danadrottning
Margrét, þegar töluð er íslenzka;
Englandskonungar heita t.d. •
Karl fyrsti (ekki Charles fyrsti),
Játvarður sjöundi (ekki Edward
sjöundi), o.s.frv. enda þótt
Charles Darwin og Edward
Heath haldi að jafnaði enskri
mynd nafna sinna. Eins eru
nefndir þýzkir stórhertogar,
kóngar og keisarar: Friðrik
mikli (ekki Friedrich mikli) og
Vilhjálmur annar (ekki Wilhelm
annar). Síðasti Rússakeisari hét
Nikulás annar (ekki Nikolaj); og
„sólkonungur" Frakka hét
Loðvík fjórtándi (ekki Louis
fjórtándi), enda þótt Louis Past-
eur sé venjulega nefndur svo á
íslenzku.
Þegar vonlaust þykir um sam-
svörun í íslenzkum nafnaforða,
er látið við það sitja. Þess vegna
varð Abessiníukeisari að láta sér
nægja að heita á íslenzku Hæle
Selassi, þó víst hefði honum
farið vel að heita Hallup í Selási.
Þrátt fyrir þessa meginreglu,
getur okkur þótt betur fara að fá
alþjóðlegum skírnarnöfnum
íslenzkar, beygjanlegar myndir,
einkum í skáldverkum, svo að
t.d. - Ann verður Anna, Mary
María, Davy Davíð, Richard
Ríkarður, o.s.frv.
Ættarnöfn útlendinga haf:
stöku sinnum verið íslenzkuð
með ágætum, eins og þegar
Chateaubriand var nefndur
Skötubrandur, skáldið Paul La
Cour nefndur Páll Lágkúra, og
annað skáld, Charles Beaudel-
aire, hlaut nafnið Karl Bjó-til-
leir, vissulega prýðilegt nafn á
skáldi.
Á konungum getur stundum
orðið áhorfsmál um íslenzka
nafnið, þegar til eru af því fleiri
en ein mynd, jafnvel margar. Á
Henry að vera Hinrik, eða
Heinrekur? á Louis að vera
Loðvík eða Hlöðvir? o.s.frv. Yfir-
leitt er þá ekki seilzt um arm-
lengd fram, heldur er kóngur
nefndur Hinrik, jafnt enskur
Henry, franskur Henri og þýzk-
ur Heinrich. Þó kann þetta
nokkuð að fara eftir aldri nafns
og manns, t.d. hvort belgiskur
eða þýzkur Albert frá 19. öld, eða
Albrecht frá 12. öld, skuli nefnd-
ur Aðalbjartur eða Albert; hvort
skozkur Robert frá 13. öld, eða
franskur Robert frá 10. öld skuli
heita Róbert, Roðbert, Hróbjart-
ur eða Hróðbjartur; allt gæti það
víst komið til álita. En það getur
verið gott, nú sem endranær, að
eiga til skiptanna, nöfn sem
önnur orð í málinu.
Eitt er víst: Það er í samræmi
við íslenzka málvenju að nefna
Hans Hátign Spánarkonung Jó-
hann Karl, rétt eins og Jóhann
landlausa og Karl mikla. Þessari
venju hefur m.a. Ríkisútvarpið
fylgt, og það tel ég mjög til
fyrirmyndar. Hins vegar furðar
mig, að höfðinglegt íhaldsblað
eins og Morgunblaðið skuli sýna
sjálfum Spánarkonungi þá
óvirðingu að nefna hann á sama
hátt og ótíndan stjórnmálamann
eða prangara og vinna það til að
brjóta gegn málhefð, sem er
jafn-gömul íslenzkri menningu.
Á þessu sviði mætti blaðið
sveimér bæta ráð sitt, hvað sem
öðrum málefnum líður.
Þorvaldur Garðar Kristjánsson alþm:
Engin grið gefin
í skæðadrífu skattafrum-
varpa ríkisstjórnarinnar fyrir
páska afgreiddi efri deild Al-
þingis sem lög um frumvarp
um breytingu á lögum um
tekjustofna sveitarfélaga.
Frumvarp þetta fól í sér
ákvæði, sem nauðsynleg voru,
til þess að aðlaga lög um
tekjustofna sveitarfélaga lög-
uni um tekjuskatt og eignar-
skatt nr. 40 frá 1978. Við
meðferð málsins í neðri deild
kom þegar fram, að enginn
ágreiningur var um það, að
nauðsynlegt væri og rétt að
þessi aðlögun færi fram og
enginn ágreiningur um það,
með hverjum hætti það væri
gert.
En samt sem áður urðu
miklar deilur um frumvarp
þetta, svo sem kunnugt er.
Stjórnarliðum þóttu skatt-
greiðendur liggja vel við
höggi. Úr því að frumvarp var
á ferðinni um breytingar á
lögum um tekjustofna sveit-
arfélaga þótti þeim sjálfsagt
að nota tækifærið til þess enn
að auka skattheimtuna. Þeir
fengu því komið inn í frum-
varpið í meðferð neðri deildar,
að heimiluð væri hækkun út-
svars um 10%.
í efri deild gerðum við
fulltrúar stjórnarandstöðunn-
ar í félagsmálanefnd að tillögu
okkar, að þetta ákvæði til
skattahækkunar væri fellt
niður. í trausti þess, að þessi
tillaga væri samþykkt fluttum
við tillögu, sem áður hafði
verið flutt í neðri deild um
ráðstafanir til þess að aðstoða
þau sveitarfélög, sem sérstak-
lega væru illa á vegi stödd.
Var sú tillaga fólgin í því, að
heimilt væri að greiða auka-
framlag úr ríkissjóði, er næmi
ákveðinni prósentu af sölu-
skatti þeim, sem innheimtur
væri í ríkissjóð á árinu 1980.
Skyldi þetta aukaframlag
renna til að greiða úr sérstök-
um fjárhagserfiðleikum sveit-
arfélaganna. Báðar þessar til-
lögur felldi stjórnarliðið.
Skattagleðin bar ofurliði um-
hyggjuna fyrir velferð sveit-
arfélaganna. Við þessu mátti
raunar búast.
En lengi skal manninn
reyna. Við afgreiðslu þessa
frumvarps gengu stjórnarliðar
í efri deild feti framar en ætla
hefði mátt að óreyndu. Þeir
snerust gegn og felldu tvær
aðrar breytingartillögur við
frumvarpið, þess eðlis að af
því má marka, hve hugarfarið
er heltekið af áráttu skatt-
heimtunnar.
Önnur þessarra tillagna
varðaði dráttarvexti vegna
vanskila á útsvari. Þar var um
það að ræða, að horfið yrði frá
þeirri óhæfu, sem hefur verið í
lögum, að dráttarvextir reikn-
uðust af öllum eftirstöðvum
útsvarsins, þó að vanskilin
væru einungis á einni greiðslu
eða hluta eftirstöðvanna.
Þessi harðneskja í innheimt-
unni er óþolandi og getur
leikið grátt þá útsvarsgreið-
endur, sem eiga við tíma-
bundna fjárhagsörðugleika að
etja. Stjórnarliðar í efri deild
snerust gegn lagfæringum á
þessu. Þeir vilja halda refsi-
vendinum á lofti gagnvart
útsvarsgreiðendum.
Hin tillagan, sem við Sjálf-
stæðismenn fluttum og ætla
hefði mátt að gæti þóknast
stjórnarliðinu, varðaði að-
stöðugjaldsstofninn. Sam-
kvæmt frumvarpinu skyldi að-
stöðugjaldsstofn vera rekstr-
arkostnaður sá, sem um ræðir
í 1. tl. 1. mgr. 31. gr. laga nr.
40/1978 um tekjuskatt og
eignarskatt. Þá var tekið fram
eins og neðri deild gekk frá
frumvarpinu, að til rekstrar-
kostnaðar í þessu sambandi
teldist gjaldfærsla samkvæmt
53. gr. laga nr. 40/1978, en frá
honum drægist tekjufærsla
samkv. sömu grein. Þetta þýð-
ir, að hin svokallaða gjald-
færsla hefur áhrif á aðstöðu-
gjaldsstofninn til hækkunar,
en tekjufærslan er ekki látin
hafa áhrif til hækkunar. Til-
laga okkar Sjálfstæðismanna
þýddi, að hvorki gjaldfærsla
né tekjufærsla áttu að hafa
áhrif til hækkunar á aðstöðu-
gjaldsstofninn. Hér var því
um að ræða tillögu sem gat
orðið til lækkunar á hinum
vafasama skatti sem aðstöðu-
gjaldið er.
Svo tamt er stjórnarliðum
að snúast hart gegn öllu, sem
miðar til skattalækkunar, að
þeir sjást ekki fyrir. Þeir
felldu tillögu okkar Sjálfstæð-
ismanna og gerðu þannig upp
á fnilli hinnar svokölluðu
gjaldfærslu og tekjufærslu í
þessu sambandi. Ef það ætti
að gera upp á milli gjald-
færslu og tekjufærslu við
ákvörðun aðstöðugjaldsstofns,
ætti það að sjálfsögðu að vera
þveröfugt við það, sem hér var
gert. Það er vegna þess, að
gjaldfærsla samkv. 53. grein
skattalaganna er í reynd ætl-
uð til þess að bæta skattþegn-
um tap, sem þeir hafa orðið
fyrir á verðbólgunni, m.a.
vegna ábyrgðar fjárfestingar
og notkunar eigin fjármagns í
stað þess að byggja atvinnu-
rekstur upp með lántökum. En
tekjufærsla samkvæmt 53. gr.
er í reynd ætluð til að vega
upp á móti þeim hagsbótum,
sem skattþegar hafa haft, með
því að fjárfesta með verð-
tryggðu lánsfé í stað eigin
fjár, m.a. til þess að hagnast á
verðbólgunni. Þeir verðlauna
verðbólgubraskarana um leið
og þeir leggja byrðar á þá sem
fjárfesta skynsamlega og
leggja ekki upp úr því að
hafnýta sér verðbólguna til
ávinnings. í skattavímunni
svellur stjórnarliðinu móður.
Þeir gera þá það sem sízt
skyldi.
Afgreiðsla þessa frumvarps
sýnir, að engin grið eru nú
gefin í aðför stjórnvalda að
skattborgurum landsins.
Að lokaafgreiðslu þessa
máls stóðu 11 þingmenn í efri
deild, 6 Framsóknarmenn, 4
Alþýðubandalagsmenn og
Gunnar Thoroddsen.