Morgunblaðið - 04.06.1991, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJURDAGUR 4. JUNI 1991
49
Kveðja:
*
Sigurður Agusts-
son, Birtingaholti
Heil þú, dásðm drottning meðal lista
dýrðarljóssins sæti stigin frá.
Ástarmild, er mannheim viidir gista,
mundar töfrasprotann fríð og há.
Dóttir himins móðunnáli hæða
mætir þú, sem birtir alla sál,
og um háleik ættar þinna fræða
áhrif þín er guðdóms tendra bál.
(Steingrímur Thorsteinsson)
Einhver innri rödd kallar fram
úr leynum hugans þennan lofsöng
skáldsins við fráfall bóndans í
Birtingaholti sem ef til vill við
bústörf, plóg eða orf, nam óma
og töfra náttúrunnar, sem urðu
að lagi eða söng í sál hans.
Grein þessi verður engin tæm-
andi lýsing á æviferli þessa merka
manns. Hér er aðeins reynt að
bregða upp mynd af stopulum
kynnum tveggja manna sem
hvergi nærri stóðu það djúpt sem
æskilegt hefði verið. En í kynningu
einstaklinga getur komið það
fram, sá skilningur skapast, sem
hvergi er annars staðar að fínna.
Sigurður Ágústsson fæddist í
Birtingaholti þann 13. mars 1907.
Ekki verður hjá komist að lýsa
hér að nokkru ætt hans og uppr-
una. En þar sem hér er allt séð
frá persónulegum sjónarhól þess
sem skrifar liggur beinast við, að
rekja ættir saman og þarf þar
ekki langt að leita, þótt mörgum
hafi það verið þoku hulið.
Árið 1788 hófu búskap í Bryðju-
holti í Ytri-hrepp hjónin Einar
Bjamason og Guðrún yngri Kol-
beinsdóttir prests í Miðdal. Af
fimm börnum þeirra sem upp kom-
ust skulu tvö þau yngstu nafn-
greind hér. Sigurður, f. 1798,
langafí undirritaðs, og Amdís, f.
1800, langamma Sigurðar
Ágústssonar. Sigurður Einarsson
varð stórbóndi í Gelti í Grímsnesi,
einn efnuðustu bænda á öllu Suð-
urlandi.
Arndís Einarsdóttir giftist Guð-
mundi Magnússyni bónda í Birt-
ingaholti árið 1829. Og enda þótt
þessi kona félli frá á unga aldri í
blóma lífs, mátti segja að gullvæg
væri sú ráðstöfun forlaganna því
að frá þeim hjónum er komið mik-
ið mannval fjölhæfra gáfu- og
athafnamanna. Eina barn þeirra
var Guðrún er giftist Helga Magn-
ússyni Andréssonar alþingis-
manns í Syðra-Langholti. Heimili
þeirra í Birtingaholti varð gróið
höfðingjasetur í sveit. Þau eignuð-
ust margt bama, af þeim urðu
þrír landskunnir prestar: sr. Guð-
mundur í Reykholti, sr. Magnús
skólastjóri Kennaraskólans og sr.
Kjartan í Hnina. Og síðast en
ekki síst faðir Sigurðar, Ágúst
Helgason bóndi í Birtingaholti
varð fyrirmynd annarra í bænda-
stétt og brautryðjandi í framfara-
málum sunnlenskra bænda á fyrri
hluta þessarar aldar. Kona Ágústs
og móðir Sigurðar var Móeiður
Skúladóttir Thorarensen frá Mó-
eiðarhvoli albróður Bjarna amt-
manns og skálds. í móðurætt Sig-
urðar komu fram margir stóbrotn-
ir, hugsjónaríkir athafnamenn.
Þaðan kom móðir hans með gáfu
sönglistar og tóna, sem hann erfði
svo í ríkum mæli. Sigurður varð
maður fjölmenntaður á fyrri tíma
vísu, þótt barnafræðslu hlyti hann
ekki utan síns heimilis, en síðar
gagnfræðamenntun frá Flens-
borgarskóla. Að því loknu fór hann
til Noregs og dvaldi þar eitt ár
við verknám.
Árið 1928 kvæntist Sigurður
Sigríði Sigurfinnsdóttur frá Kefla-
vík. Þau settust þar að fyrst i
nokkur ár en brátt kom að því,
þar eð foreldrar voru aldurhnigin
orðin að eitthvert barna þeirra
tæki þar við búi. Varð úr að þau
hjón fluttu þangað vorið 1934 og
hófu búskap. Þau eignuðust 6
börn, þijá syni og þijár dætur, en
einn son átti Sigurður áður. Hér
verður búskaparsaga hans ekki
rakin frekar. Hann vissi að hann
bjó á höfuðbóli og reisn staðarins
féll ekki í höndum hans. Og nú
búa eftir hann tveir synir hans
með rausn.
Fljótt fóru að hlaðast á hann
ýmis félagsmálastörf innan sveit-
ar, að nokkru vegna erfða en ann-
arsvegar vegna hæfileika hans og
gáfna. Þau verða hér ekki upp
talin. En síðast en ekki síst ber
hér að nefna störf hans að söng-
mennt og tónsmíðum, bæði innan
sveitar og utan, svo sem forsöngv-
arastarf, stofnun og stjómun kóra
og tónlistarskóla.
En það var raunar fleira en hér
var upp talið, sem Sigurður
Ágústsson lagði á gjörva hönd.
Haustið 1955 vantaði kennara við
Flúðaskóla og þar sem enginn
kennari með réttindi sótti um, tók
hann þá að sér kennslu og skóla-
stjórn. Á þeim árum átti ég börn
í skóla og þá hófust okkar fyrstu
kynni. Enda þótt skólaganga hafí
orðið minni en efni stóðu til þóttu
kennarahæfíleikar hans ótvíræðir,
einkum þótti íslenskukennsla hans
með ágætum. Bílar voru þá yfir-
leitt ekki komnir til sögunnar á
heimilum. Þrátt fyrir það hikaði
ég ekki við að fara langa bæjar-
leið, sem þá var talið, að loknum
vinnudegi og gegningum í heim-
sókn til hans til viðræðna, stund-
um jafnvel fram á nætur. Það
voru fijósamar stundir og ég held
báðum minnisstæðar. Fremur lítið
var að mig minnir rætt um, 'eins
og títt er um landsins gagn og
nauðsynjar. Heldur um forna bú-
skaparhætti heima í Birtingaholti
og víðar, um kennslu og skóla-
mál, en þó einkum um skáldskap,
listir og menningarmál sem svo
eru nefnd. Þótt mig skorti til þess
hæfni og skilning vildi ég eitthvað
fræðast um tónlistarlíf hans. Hann
tók því með ákveðinni varúð. Það
er háttur skálda og listamanna að
bera sem minnst sinn innri heim
á torg.
Eitt var það, sem honum bjó í
huga og vildi við samræður koma
upp á yfírborðið. Það var þegar
húsið í Birtingaholti brann árið
1951. Það veit víst enginn, sem
ekki hefur reynt, hvað það er að
standa yfír rústum heimilis síns.
Þessi atburður varð honum mikið
harmsefni, sár sem aldrei greri.
Voru það einkum óbætanleg
menningarverðmæti. „Hér fóru
bækur, sem hvergi eru til fram-
ar,“ varð honum að orði. Einnig
fór nótnasafn frá honum veg allr-
ar veraldar. Að minnast þess
hrærði hann djúpt. Eitt er pnn sem
ég vil minnast hér. Eitt sinn við
skólaslit ritaði ég grein í skóla-
blað, þar sem ég fór viðurkenning-
arorðum um starf hans. Engin orð
hafði hann um það þá. En mörgum
áratugum seinna hittumst við eitt
sinn. Þá þakkaði hann mér af alúð
fyrir þessi orð mín, þau liafí verið
honumr minnisstæð. Hann hafði
þá borið það með sér öll þessi ár.
Ekki alls fyrir löngu flaug mér í
hug að færa honum þessa grein,
en það dróst og varð um seinan.
Sigurður átti við vanheilsu að
stríða hin síðari ár og hrönun kom
í kjölfar þess. En með dvínandi
lífskrafti sljóvgast minni og hæfí-
leikar, en það verður mörgun
manninum ofraun að skilja og
viðurkenna.
Sigurður Ágústsson var yngstur
og fellur síðastur í valinn sinna
systkina. Með honum er genginn
sá maður, sem setti stóran svip á
samtíð sína. Verk hans á sviði
tónlistar munu lifa tengd nafni
hans. Þau mætti kalla stórvirki
af manni sem hélt uppi búskap
stóran hluta ævi sinnar, auk þess
hlaðinn félagsmálastörfum langt
fram yfír alla sanngirni. Slíkt er
bjarnargreiði, enda þótt hann væri
vel til þess fær og hafnaði því
ekki. Enginn er til frásagnar um
þá innri baráttu sem slíkt getur
valdið.
Gáfur hans vora bæði fjölþættar
og víðfeðmar. Hann var hugljúfur
og kurteis í framkomu en bar þó
með sér stolt og stórlyndi ættar
sinnar. Hann var eldhugi á þann
veg, að bera hugðarefni sín fram
til sigurs — söng og tónlistarmál.
En hann bar einnig með sér ein-
kenni sveimhugans — gleðimaður
þar sem hrifnæmi listamanns réð
ferðinni ... Fagrar konur og dýrar
veigar ...
Einar Benediktsson kvað í Ein-
ræðum Starkaðar:
Hvíti faðmur var hjarta mitt kalt?
því hljóðnaði ástarnafn mér á vörum?
Dýpi míns bijósts veit ég aldrei allt
efi og þótti býr í þess svörum.
Og Mungát Einars Benedikts-
sonar:
Svo há og víð er hjartans auða borg
að hvergi kennir íjáfurs eða veggjar.
En leiti ég inanns, ég lít um múgans torg
þar lifir kraftur, sem minn vilja eggjar.
Hvað vita þessir menn um sælu og sorg
er supu aldrei lífsins veig í dreggjar.
Ég þrái dýrra vín og nýja vini,
og vel mér sessunaut af Háva kyni.
En Sigurður Ágústsson lifði
ekki eingöngu í heimi hljómlistar
og tóna. Hagmælska var honum
gefin og orti hann ljóð við mörg
sönglaga sinna. Ljóðheimur alda-
mótaskáldanna lifði og kveikta
neista innra með honum. Hann fór
ekki dult með, að þar bæri hæst
og stæði honum næst listaskáldið
góða — Jónas Hallgrímsson.
Sú gæfa fylgdi honum að sofna
að síðustu inn í aðra veröld, þar
sem ef til vill ríkti „Tónaseiður og
svanaflug" eða svo mætti ætla,
því að til hvers væri annars lifað
hér á jörð.
í Ferðalokum segir:
Háa skilur hnetti
himingeimur
blað skilur bakka og egg
en anda sem unnast
fær aldregi
eilífð aðskilið.
Sigurður Sigurmundsson
Það er vor í Arneshreppi
Árneshreppi.
ARNESHREPPUR sýnir um
þessar mundir öll merki þess
að veturinn sé liðinn og vorið
sé komið. Túnin grænka og
sauðburður vel á veg kominn.
Með hækkandi sól léttist andinn
og hjartað slær hraðar í bijóstum
manna og dýra, allt yfírbragð nátt-
úrunnar fær á sig ferskan og litrík-
an blæ sem endurspeglast í líflegu
brosi allra sem sólin nær að verma.
Lóan, tjaldurinn og krían þessir
árvissu vorboðar eru löngu komnir
og vorverkin hafín, pörun, hreiður-
gerð og varp. Ekkert getur stöðvað
hringrás lífsins nema klakabrynjuð
hjörtu hugsunarlausra manna.
Undirbúningur fyrir varp æðar-
kollunnar í Árnesi er hafinn, búið
er að reisa við fuglahræður og
klæða þær í tískuföt gærdagsins,
útvíðar terlynbuxur og heklaðar
nælongollur.
En það er fleira hér sem breyt-
ist með komu vorsins. Grásleppu-
karlarnir fara á sjó, Óli, Jakob og
Axel á Gjögri leggja netin sín í
Reykjarfjörð, en Munaðarnes-
bræður sækja hann á meira dýpi
út á grunninn. íbúafjöldi hreppsins
tvöfaldast og byggðin teygir sig
alla leið út undir Tangaskörð.
Á Hótel Djúpuvík eru Eva og
Ási farin að viðra sængurfötin og
raða upp borðum og stólum, einn-
ig er hafinn undirbúningur á sölu
svefnpokaplássa í Finnbogastaða-
skóla.
Börnin í skólanum voru orðin
spennt að taka þátt í vorverkum
heima fyrir og þótti því síðustu
prófdagarnir langir og leiðinlegir.
Segja má að hegðun þeirra eftir
síðasta próf hafí einna helst minnt
á kýr fyrst eftir að þeim er sleppt
út á vorin, rassinn upp í loft og
skankarnir í allar áttir.
1 Árneshreppi er margt að skoða
allt frá Spena að Geirámúp, tvær
síldarverksmiðjur í eyði önnur við
Djúpavík en hin á Eyri við Ingólfs-
fjörð, Veiðileysufjörður, Þijátíu-
dalastapi, Kamburinn og Reykja-
neshyrna, Þórðarhellir og Kistan
þar sem menn voru brenndir fyrr
á öldum, allt era þetta fallegir
staðir hver á sinn hátt. í góðu
veðri má fara í sund á Krossnesi
eða í heita pottinn við Gjögur.
Þeir sem áhuga hafa á rómant-
ískri náttúrufræði ættu ekki að
verða fyrir vonbrigðum því að í
Árneshreppi er fjöldi álagabletta,
huldufólksbyggða og annarra
náttúruvætta. Þeir sem eru heppn-
ir gætu kannski rekist á eða heyrt
í drykkfellda draugnum í Naust-
víkum sem burðast um með poka
fullan af tómum brennivínsflösk-
um. Það er vor í Árneshreppi.
- VHansen.
Steinvari 2000
Þegar engin önnur málning er nógu góð
Þeir sem vilja vanda til hlutanna, eða beijast
gegn alkalí- og frostskemmdum, mála með
Steinvara 2000 frá Málningu hf.
Steinvari 2000 býður upp á
kosti, sem engin önnur
utanhússmálning á stein
hefur í dag. Hann stöðvar
því sem næst vatnsupptöku
steins um leið og hann gefur
steininum möguleika á að
„anda“ betur en hefðbundin
plastmálning. Viðloðun
Steinvara 2000 við stein er
gulltrygg, unnt er að mála nteð honum við
lágt hitastig, jafnvel í frosti, hann þolirrcgn
eftir um eina klst. og hylur auk þess
fullkomlega í tveimur um-
ferðum. Steinvari 2000 er
góð fjárfesting fyrir húseig-
endur. Veðrunarþol hans og
ending er í sérflokki og
litaval fallegt. Steinvari
2000 er málning fagmanns-
ins, þegar mæta þarf hæstu
kröfum um vernd og end-
ingu.
Næst þegar þú sérð fallega málað hús - kynntu þér þá hvaðan málningin er
Æmálninghlf
-það segir sig sjdlft -
I