Morgunblaðið - 30.09.1997, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ
22 ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 1997
LISTIR
BRIGÐI í
HVÍTU
KRISTJÁN Davíðsson, Án titils, olía á léreft, 1997.
MYNPOST
Kjarvalsstaðir
MYNDVERK
KRISTJÁN DAVÍÐSSON
Opið alla daga frá 10-18. Til 12.
október. Aðgangur 300 kr. Sýningar-
skrá 900 kr.
MÁLARINN Kristján Davíðsson
varð áttræður í sumar, en í stað
þess að gefa grænt ljós
um athygli á tímamót-
unum, brá hann sér til
Parísar. Snæddi þar
vænan málsverð með
spúsu sinni, harðan
sem mjúkan undir
tönn, og leit inn á
nokkur söfn og sýning-
ar. Kristján hefði þó
naumast sloppið við
nokkrar linur úr penna
rýnisins, ef honum
hefði ekki orðið á mis-
minni og var að auk
erlendis er hann var
upplýstur um afmælis-
daginn. Var í þeirri trú
að væntanleg sýning,
sem nú stendur yfir á Kjarvalsstöð-
um, yrði í beinum tengslum við
afmælið.
Þetta er annars í góðu samræmi
við að hinn nafnkunni listamaður
er enn í fullu fjöri, hefur þó lifað
lágt sem hátt og leikið sér, og í
einu og öllu fýlgt eigin forskrift
um hollt líferni. Kristján kemur
mönnum svo enn á óvart með sýn-
ingu á þverskurði athafna sinna frá
síðasta áratug í stað umfangsmik-
illar yfírlitssýningar, eins og flestir
munu hafa búist við og þá helst í
öllum húsakynnum Kjarvalsstaða.
Víst veit margur, að málarinn
hefur verið vel virkur á áratugnum,
í ljósi áhrifamikilla sýninga á fersk-
um verkum í Nýhöfn og í Ásmund-
arsal og ýmissa annarra sýnilegra
athafna tengdra pentskúfnum. Og
í samræmi við framkvæmdina og
fyrri rýni, svo og handhæga sýning-
arskrá, prýdda mörgum litmynd-
um, sem gefin hefur verið út með
úttekt á ferli lista-
mannsins, er rétt að
sleppa fullkomlega öll-
um mosavöxnum tugg-
um og endurtekning-
um.
Það hefur verið
venjan um slík tíma-
mót í lífi okkar elstu
málara, að efna til
stórsýninga með sem
skilvirkustum samtín-
ingi frá ferli þeirra. Er
góðra gjalda vert, en
hér hafa íslendingar
þá neyðarlegu sér-
stöðu, að tengja slíka
sýningarviðburði yfir-
leitt við ellina, eða ein-
hveija burtkústaða af tilverusvið-
inu. Ytra eru söfnin hins vegar í
viðbragðsstöðu um slíkar fram-
kvæmdir áður en gildir og fram-
sæknir myndlistarmenn eru komnir
á miðjan aldur, til að viðurkenna
og lyfta undir þá, greiða þeim að
auk vel fyrir. Ekki síður en tón-
leikahallir greiða fyrir tónaflóðið
og höfundarréttinn. En Kristján er
einfaldlega ekki á þeim buxunum
að leggja árar í bát og kannski er
þetta hans sérstaki háttur að mót-
mæla slíkum hugsunarhætti og
nesjamennsku.
Málið er í raun þannig vaxið í
stóru og almennu samhengi, að
mesta hættan felst í að setja fólk í
lífshólf og kopla af á ákveðnum
aldri, í stað þess að njóta reynslu
þess og yfírsýnar sem lengst, líkt
og mannkynið hefur gert um árþús-
undir. Lífsreynslan sem ungt fólk
verður fyrir af að njóta návistar og
uppfræðslu aldinna er nokkuð sem
gnæfir yfír öll kennslukerfi og skóla-
stefnur misviturra fundarhaldafíkla,
sem einmitt eru óðast að lifa sig. Á
nokkrum áratugum hefur heimurinn
búið hér til risavaxið vandamál, sem
gerir tóbaksreykingar, vímuefna-
neyslu og umhverfísmengun að
smáatriðum. Menn virðast hafa
gleymt máltækinu, hvað ungur
nemur gamall temur.
Hér er Kristján upplagt dæmi,
sem hóf fyrst að miðla ungum af
reynslu sinni í menntakerfi listar-
innar á þeim aldri er venjulegum
uppfræðurum eru haldin bless-
partý. Og eins og gerist um góða
kennara virðist hann hafa lært jafn
mikið af nemendum sínum og þeir
af honum. Ungir orðið ríkari af
reynslu hins hára þular en hann
teigað stórum af bikar æskunnar.
í öllu falli hafa málverk hans orðið
ferskari og bjartari með ári hveiju.
Þá er til frásagnar, að rétt áður
en Þjóðarbókhlaðan var opnuð var
rýninum boðið þangað í fylgd Leifs
Breiðfjörðs, til að skoða listaverkin
er prýða myndu stofnunina um
Kristján Davíðsson
langa framtíð. Þar blasti einnig
við stórt málverk eftir Kristján
Davíðsson og varð honum starsýnt
á hvíta flötinn í verkinu. Flöturinn
bjó yfir einhvetjum ferskum og
duldum krafti og ekki hafði hann
séð Kristján vinna jafn vel með
hvíta litinn áður. Alveg óvænt end-
urtók sagan sig á sýningu Kristj-
áns í Ásmundarsal fyrir nákvæm-
lega tveimur árum og enn hafði
kynngin aukist í hvítu tilbrigðun-
um, voru jafnvel nær alhvít eða
alsnjóa skilirí innan um. Taldi ég
þau í rýni minni á vissan hátt litrík-
ari öðrum, sem meiri bein litavirkt
prýddi, en það er mál sem læsir
og þroskaðir á litrófið skilja. Svo
er einnig með stóru flekana í hólf-
inu næst innganginum er inn á
sýninguna í Austursal er komið,
því þessar einföldu og blæbrigða-
ríku myndheildir búa yfir rafmögn-
uðum titringi, „vibration“, í hvítu.
Hér er styrkur litarins ljóðrænn,
og þenslumátturinn á þann veg
nýttur í mýkt og titringi hinna
teiknuðu áherslna, að hann grípur
skoðandann umsvifalaust og þá
mun frekar hinum litríkari og eldri
myndheildum.
Slíkr einfaldri hrifmikilli með-
höndlan eins höfuðlitar á stórum
fleti hefur verið líkt við ljóð Mallar-
més: Patience, patience, / patience
dans l’azur! / Chaque atome de si-
lence/ Est la chance d’un fruit múr“
(Þolinmæði, þolinmæði,/ þolinmæði
í biáu!/ Sérhvert atóm kyrrðar/ Er
tækifæri fyrir þroskaðan ávöxt).
Hér stílar hinn heimskunni ameríski
listsögufræðingur Robert Hughes
til sérstakrar blöndu afkalls og
föstu, meinlæta og endumýjunar.
Eins og amerískir málarar eftir-
stríðsáranna leituðust við að hefja
sig upp yfír hörmungar styijaldar-
innar með því að mála sig burt til
himna, eins og Hughes orðar það,
er eins og Kristján sé að mála sig
frá rótlausum, köldum og málverk-
inu andsnúnum tímum.
Fram kemur, að svo virðist sem
fólk almennt skilji þessar myndir,
hrífist sjálfkrafa, þótt viðkomandi
viti ekki í raun hvað það er sem
Endurskin og sýnir
TÓNLIST
Norræna húslð
UNM-TÓNLEIKAR
Raf- og kammerverk eftir Palle
Dahlstedt, Per Magnus Lindborg,
David Bratlie, Steingrím Rohloff og
Johannes Frost Norræna húsinu,
miðvikudaginn 24. september kl. 20.
' í UMFJÖLLUN um UNM-tón-
leikana í Listasafni íslands sl.
mánudag lét undirritaður að því
liggja, að í vissum skilningi gæfu
hrein raftónverk raunsönnustu
mynd af sköpunargetu tónskálda,
með því að mennskur flutningur
gæti verið blekkjandi, ýmist á verri
eða betri veg.
Rafverkin á hérumræddum tón-
leikum í Norræna húsinu komu
manni hins vegar til að hugsa
dæmið gerr. Því ef fylgt er félags-
lega afstæðu listmati út í æsar,
gætu breytilegar aðstæður eins og
misjafnlega góður tækjakostur á
mismunandi tímum verið alveg
eins blekkjandi. A.m.k. má leiða
af líkum, að rafhljóðver nútímans
gefí ólíkt fleiri möguleika til fjöl-
■-------------------------------■
SLIM-LINE
dömubuxur
frá gardeur
Jáunru
tískuverslun
_ V/Nesveg, Seltj., s. 561 1680 _
breytni og fágunar en fyrir 30-40
árum, og fyrir óinnvígða hlustend-
ur hlýtur oft að vera erfitt að
meta hlutfallið milli óðbatnandi
tækjabúnaðar og andagiftar höf-
unda. Til mótvægis mætti að vísu
benda á poppmúsíkina, sem notið
hefur sömu tækniframfara og aka-
demíski tónlistarheimurinn, en án
meiriháttar heyranlegra gæða-
framfara.
Tilefni þeirra hugleiðinga var
hversu tilkomumikil raftónverkin
tvö sl. miðvikudagskvöld reyndust,
a.m.k. á ytra borði, og auðheyrt,
hvernig nostrað hafði verið við
hvert smáatriði eftir því sem beztu
græjur leyfðu, hvað svo sem líður
öllum spurningum um inntak,
frumleika og líkur á langlífi.
Áhrifamátturinn var alltjent á sín-
um stað, og ljóst að áheyrendur
kunnu að meta hann, miðað við
öflugar undirtektimar.
Ljóðar á ráði tónleikanna voru
tveir og báðir utanlægir við sjálfa
A^MiiuuwmTniiuiimiiivBL i\V
234 Itr. 2 körfur 39.990 stgr.
348 Itr. 3 körfur 45.990 stgr.
462 Itr. 4 körfur 53.990 stgr.
576 Itr. 5 körfur 68.380 stgr.
Góðir greiðsluskilmálar. Ifm^l
VISA og EURO raðgreiðslur án utb. o
o
Ucj,----------------------------........
Fyrsta ÆQn|X
flokksfrá MMmmW II^V
I
tónsköpunina. Notaleg kaffistofa
Norræna hússins var lokuð, og
áheyrendaskarinn, sem var meiri
en húsið er hannað fyrir, varð að
standa upp á enda í anddyri dijúga
stund vegna seinkunar, unz tókst
að greiða úr einu af þeim tækni-
legu vandamálum sem loða vilja
við flest tónleikahald þar sem raf-
eindir koma við sögu. Sérstaklega
harmaði maður þó fyrra atriðið,
því ef eitthvað er meira gefandi
en að hlusta á nýja tónlist, þá er
það að geta rætt hana við með-
hlustendur í ró og næði. Marg-
mennið varð og til að yngstu og
sprækustu tónleikagestir urðu að
gera sér gólfsetu að góðu. Það jók
þó frekar á stemninguna en hitt,
og ekki dró úr, þegar salur myrk-
vaðist og úr ljóskösturum flæddu
vistvænir bláir og grænir litir láðs
og lagar undir fyrra rafverki
kvöldsins, „Gummi“ eftir Svíann
Palle Dahlstedt, við „undirhreyf-
ingar“ dansarans Amiar Skánberg.
Eins og heitið gaf í skyn og til-
greint var í tónleikaskrá (þótt á
köflum væri vandheyranlegt), voru
hljóð fengin úr gúmblöðrum, en
væntanlega teygð og tosuð með
aðstoð tölvutækni. Athyglivert er
annars, að hljóðgrunnar bæði
þessa og hins rafverksins voru
náttúrulegir („konkret") en ekki
einræktaðir úr viðjum rafeinda.
Hreyfingar, Ijós og fremur ógn-
vekjandi skruðningar, hvinur og
alls konar hvöss hviss tengdu, eins
og svo oft með nútíma raftónlist,
huga hlustandans við geimtrylla
Hollywood, enda á ýmsan hátt lík
effektahljóðum úr kvikmyndum á
borð við Alien, þó að hljóðskammt-
urinn hér væri bæði lengri og sjálf-
bærari og myndaði furðu heilsteypt
yfirbragð.
Andstæðan milli hljóðheima
Gúmsins og næsta verks, „Bom-
bastic Sonosophisms" (með f-i í
tónskrá) fyrir einleiksharmónikku
eftir Norðmanninn Per Magnus
Lindborg, gat vart verið meiri, og
þætti mörgum dragspilsunnanda
ugglaust fokið í flest skjól, er góða
gamla dúddelídei-ið fær ekki leng-
ur að vera í friði fyrir framúr-
stefnu. Þó ku víst hafa verið farið
að semja framsækið fyrir sjómann-
sorgel þegar fyrir 40 árum, og
hafa ekki sízt ítalir staðið þar
framarlega. Verkið var töluvert
virtúósískt, og var fruntavel flutt
af Frode Haltli, sem skvetti að virt-
ist fyrirhafnarlaust leifturhröðum
litlum tokkötugusum, í milli þess
sem hann beitti víðfeðmu dýna-
mísku sviði hljóðfærisins til hins
ýtrasta á ýmist liggjandi hljómum
eða punktaleitu tafsi ísprengdu
dramatískum þögnum í sérlega lit-
ríku og markvissu stykki, sem
uppskar dágóðar undirtektir
áheyrenda.
Seinna rafverk kvöldsins hét
„Yet Not Erased” og var eftir
landa Lindborgs, David Bratlie.
Konkretgrunnur verksins var hér
fenginn með stálplötum og málm-
stöngum alls konar úr vopnabúri
Iðnhóps Oslóborgar, er starfaði
1995-96. Verkið hófst og hætti
með stöku klukkuslagi, líkt og
dagur reiði gengi í og úr garði,
en var annars nokkuð svipmikill
og vel unninn rafskúlptúr. Minnti
andrúmsloftið að sumu leyti á
rafverk Kosks, Bodins og Nevanl-
inna á „Iitaballett“-raftónleikun-
um í Hafnarhúsinu á Norrænum
músíkdögum hér í september fyrir
ári. Verkinu var að sögn ætlað
að lýsa gagnkvæmum áhrifum
bergmáls og högga með klassískri
úrvinnslu, enda tókst að halda
sæmilega sannfærandi heild-
arsvip, þrátt fyrir verulegar and-
stæður og allt að því skræpótta
litafjölbreytni.
Hallveig Rúnarsdóttir sópran
söng af natinni einlægni og með
skýrum framburði „Logn“, þijú
fremur stutt sönglög eftir hinn ís-
lenzk-þýzka Steingrím Rohloff um
ljóð eftir Grím Thomsen, Jóhannes
úr Kötlum og Jakobínu Sigurðar-
dóttur við kristalstæran píanó-
undirleik Tinnu Þorsteinsdóttur.
Míníatúrur Steingríms voru í heild
kyrrlátar, enda tilefni þeirra tón-
smíðakeppni um þemað Frið.
Sönglínur voru hægar og áleitnar,
og píanóhlutverkið sparneytið en
þó hnitmiðað. í þessu óvenju
gegnsæja og skíra verki sá maður
ósjálfrátt fyrir sér hægblikandi
tjarnargárur í lágri vetrarsól. Und-
irtektir voru með afbrigðum góðar.
Lokaverkið, Reflections and
Appearances, var einnig flokkur
þriggja örverka, en fyrir einleiks-
píanó, og lék höfundurinn, ungur
lágvaxinn Finni að nafni Johannes
Frost, sjálfur verkið í stað hins
auglýsta Kari Tikkala. Þótt verkið
risi ekki mjög hátt, og áferð og
úrvinnsla væri heldur á við belg
og biðu, bauð það af sér góðan
þokka, og titillinn (Endurskin og
sýnir) var í öllu falli nær skynjan-
legu inntaki en oftast gerist í nafn-
giftum ungra tónskálda á verkum
sínum.
Ríkarður Ö. Pálsson
HÁTÚN Í»A - SÍMI
2 4420
j