Verkamaðurinn - 06.04.1962, Blaðsíða 5

Lizzie Þórarinssoii
á Halldór§§töðum
Lizxie ó Halldórsstöðum um sextugt.
Nýlega barst sú fregn í útvarpi,
að frú Lizzie Þórarinsson væri
látin. Lizzie á Halldórsstöðum —
sem svo var oftast kölluð af ná-
gronnum og vinum — var fyrir
margra hluta sakir svo óvenj uleg
afbragðskona, að líklegt er aS
nunning hennar geymist í sveit-
urn Þingeyj arsýslu og víðar um
margar ókomnar aldir.
Eg, sem línur þessar rita, á
henni bæði margt og mikið að
þakka, miklu meira en þessi fá-
t®klegu minningarorð fá lýst.
k*ví miður hefi ég ekki hand-
k®r ártöl og dagatöl helztu við-
kurða í aevi hennar, en ég þykist
Vlta, að minningu hennar verði
gerð gleggri skil af öðrum, sem
bætt geta úr vanefnum mínum í
því.
Lizzie Þórarinsson, — fædd
Grant — var af skozkum ættum,
fædd í Edinborg 8. maí 1875 (ef
% man rétt) af skozku alþýðu-
fólki. Faðir hennar var skólaeftir-
ktsmaður. Hún naut ágæts upp-
eIdis í foreldrahúsum og kennslu
1 afþýðuskóla. Hún var gædd góð-
Urn gáfum og alveg sérstaklega
Uæmu söngeyra og sönggáfu. Auk
þess hafði hún hlotið í vöggugjöf
frábæra söngrödd. Það var því
eigi að undra, að hún vakti at-
kygli söngkennarans í skólanum.
Hann lagði sig því mjög fram við
kenna henni söng og hljóð-
færaleik, eftir því sem við varð
komið, og söng hún oft einsöng á
skólahátíðum og við önnur tæki-
æri' k-kki höfðu foreldrar hennar
eini á að kosta hana til söngnáms,
fern dygði henni til að gera söng-
ltln ævistarfi, svo sem hún
kafði ótvíræða hæfileika til, en
kynni hennar af sönggyðjunni á
þessum árum urðu henni samt
giftudrjúg og entust henni langa
ævi, Sáfu lífi hennar meira inni-
hald en ella hefði orðið og veittu
henni aukna möguleika til að
miðla öðru fólki miklum unaði.
Lizzie var tæplega komin af
barnsaldri, þegar hún kynntist
Ungum bóndasyni norðan frá ís-
iandi, er þá var staddur í Skot-
iandi. Það var Páll Þórarinsson
frá Halldórsstöðum í Laxárdal í
Suður-Þingeyjarsýslu. Tókst þeg-
ar með þeim mikil vinátta og
gagnkvæmt traust. Og þegar Páll
var heim kominn, skrifuðust þau
a- Upp úr þessum kynnum tókust
astir með þeim, sem entust langa
®vi. Lizzie mun hafa verið komin
nálægt tvítugsaldri, er þau gengu
1 hjónaband. Voru þau vígð í
Edinborg, og fluttist Lizzie síöan
rneð manni sínum heim í Hall-
dórsstaði, þar sem þau hófu bú-
Föstudagur 6. apríl 1962
skap á þriöjungi jarÖarinnar, við
fremur lítil efni.
Það má nærri geta, hvílík við-
brigði það hafa verið fyrir þetta
stórborgarbarn, að flytjast allt í
einu úr einni af glæsilegustu borg-
um Evrópu norður í afskekkta og
fámenna sveit á íslandi, eins og
samgöngum var þá háttað, húsa-
kosti og verkmenningu allri. Auk
þess skildi hún ekkert orð í máli
fólksins, og fáir skildu orð í
hennar tungu. Allir siðir og hætt-
ir fólksins voru ólíkir því, sem
hún hafði alizt upp við. Veðurfar
var stórum ómildara en hún hafði
vanizt, og skammdegismyrkrið á
veturna hlaut að vera henni ömur-
legt í fámenninu.
En ekkert var Lizzie fjær skapi
en að láta hugfallast. Með bros á
vör gekk hún ötullega að því að
kynnast fólki og staðháttum,
lærði furðu fljótt að skilja og tala
íslenzku, tileinkaði sér hætti og
vinnubrögð íslenzkra sveita-
kvenna og var innan skamms sjalf
oröin alíslenzk sveitakona, jafn-
framt því sem hún varðveitti í
fari sínu margt af því bezta úr
menningu stórborgarinnar, þar
sem hún var fædd.
Glæsileiki hennar og gáfur,
skapstilling, Ijúflyndi og velvild
öfluðu henni fljótt fjölmargra
vina, og áður en langir tímar liðu,
var hún búin að festa ást og
tryggð við þetta afskekkta hérað
og íbúa þess, og fólkiö í sveitum
héraösins dáði hana, virti og elsk-
aði, svo að líklega hefir aldrei
lifað vinsælli kona í sveit á ís-
landi. Hún skildi til fullnustu lífs-
baráttu og áhyggjur fátæku kot-
bændanna, og ýmsir af beztu vin-
um liennar voru einmitt úr þeirra
hópi. Gestrisni þeirra hjóna var
frábær, og nutu þar allir jafnt.
Hún hafði sérstakt yndi af að
gleðja börn, og get ég um það
borið af eigin raun. Ég var ekki
nema á tíunda ári, þegar ég komst
fyrst í kynni við hana. Hún bar í
brjósti mikla hlýju og velvild til
allra, sem hún hafði einhver
kynni af, og ég þori að fullyröa,
að enginn hafi nokkru sinni orðið
þess var, að hún bæri kala til
nokkurs manns.
Ég gat þess að framan, að
Lizzie hefði haft frábæra söng-
rödd. Hún var ekki búin að vera
lengi á Halldórsstöðum, þegar
mikið orð fór af söng hennar í
héraðinu og víðar. Það var henni
mikil unun að syngja og enn
meiri unun, er hún fann, að hún
gladdi aðra með söng sínum. Hún
var jafnan boðin og búin til að
syngja fyrir hvern sem var, hvort
sem var heima eða annars staðar,
jafnt á samkomum sem í heima-
húsum. Enginn fær nokkurn tíma
metið að verðleikum allar þær
stundir unaðar og hreinnar gleði,
er hún veitti miklum fjölda
manna á mörgum áratugum með
söng sínum. Rödd hennar var
mikil, silfurskær og yndisfögur,
hlý og töfrandi, og söngur hennar
innilegur, látlaus og eðlilegur,
hvort sem hún flutti lög frá ætt-
landi sínu eða íslenzk lög. Eng-
inn, sem heyröi hana syngja til
dæmis „Home, sweet home“,
„Long, long ago“ eða „Ein sit ég
úti á steini“, getur nokkurn tíma
gleymt þeim töfrum, sem söngur
hennar bjó yfir. Aldrei söng hún
betur en þá, er hún lék sjálf undir
á stofuorgel.
Ekki er ég í vafa um, að Lizzie
hefði orðið ein af ágætustu söng-
konum heimsins, ef hún hefði
lært til fullnustu að syngj a og gert
sönginn að ævistarfi.
En ég efast um, að hún hefði
með því vakiö meiri eða sannari
gleði en hún vakti hjá íslenzku
alþýðufólki með söng sínum. Og
ég efa mjög, að hún hefði hlotið
jafn mikla lífshamingju og hún
naut.
Mér er ekki kunnugt um neinn
annan útlending, er flutzt hafi til
Islands og samþýðzt íslenzku
þjóðinni jafn fullkomlega sem
Lizzie Þórarinsson. Ekki svo að
skilja, að hún gleymdi ættlandi
sínu. ÖSru nær. Hún var einlægur
ættjarðarvinur. En hún var oröin
fyrir löngu samlöguð íslending-
Friðjón Stefónsson:
í LJÓSASKIFTUM
Stuttar sögur — Urval.
Menningarsjóður — Reykjavík 1961.
Það er gott til þess að vita, að
Menningarsjóður tekur upp þann
hátt að gefa út úrval úr ritverkum
íslenzkra höfunda. Við kunnum
því miður ekki þann sjálfsagða
hátt sjálfir, að gefa aðeins út það
bezta.
Guðmundur Hagalín hefur val-
ið þessar sögur með höfundi. —
Guðmundi er vel treystandi til
þessa, því kannski hefur hann
náð lengra sjálfur í smásögu en
stærra verki.
Þessar smásögur Friðjóns, 12
að tölu, eru valdar úr þremur
smásagnasöfnum hans: Ekki
veiztu ...., 1953. Fjögur augu,
1957 og TrúnaÖarmál, 1960. —
Þetta eru allt saman mjög stuttar
sögur og hnitmiðaðar. Allar fjalla
þær um mannleg örlög, og yfir-
leitt um • heldur vond örlög. En
hér er um að ræða sérstæða tækni
í sagnagerð, sem er mjög til fyrir-
myndar. Hver persóna er leidd
inn á svið fyrir augum lesanda,
látin staönæmast þar andartak og
varpað á hana björtu ljósi. Sýn-
ing þessi stendur aðeins ör-
skamma stund. Við vitum lítið
um persónuna, annað en það,
sem við skynjum í þessu augna-
bliki, sem höfundur vill undir-
strika í lífi söguhetju sinnnar. En
þetta augnablik verkar mjög|
um og fann sig einn af þeim og
undi sér bezt meðal þeirra.
Líf hennar var sem furðulegt
ævintýri. Hún var ljósgeisli, er
vermdi og lýsti allt umhverfi sitt.
Aldrei hefir nokkur þjóð átt
betri fulltrúa meðal erlendra
þjóða en skozka þjóðin átti á fs-
landi, þar sem Lizzie var.
Aldrei þurfti Lizzie eitt augna-
blik að iðrast þess, hvaða hlut-
skipti hún valdi sér. Sambúð
þeirra Páls var svo góð, að þar
bar aldrei hinn minnsta skugga á,
enda kunni hann öllum öðrum
betur að meta kosti hennar. Þau
eignuðust tvo syni, William og
Þór, sem búa nú á Halldórsstöð-
um.
Páll er nú látinn fyrir nokkrum
árum í hárri elli. Var hann nokkr-
um árum eldri en Lizzie.
Ég sendi sonum hennar inni-
legar samúðarkveðjur. Hennar
er sárt saknað af öllum, er þekktu
hana, því að hún var göfugmenni
og sönn hetja.
Blessuð sé minning hennar.
sterkt, því hér er um örlagastund-
ir að ræða, eða þær stundir þegar
öldur sálarlífsins rísa hæst. —
Ég hygg að Gunnar Benediktsson
hafi fyrstur notað orðið: „Harm-
kímin“. Þetta orð túlkar vel tón
Friðjóns Stefánssonar. Hann er
kíminn, en þó svo fullur samúðar
með hinum hrjáðu einstaklingum,
að við vitum hvað knýr hann til
ritstarfa. Friðjón er sósíalisti, og
mikill meirihluti rithöfunda, sem
þeirri stefnu fylgja, eru mannvin-
ir. Þeir bregða upp átakanlegum
myndum úr lífi þjóða og einstakl-
inga til að vekja lesendur til vit-
undar um það sem miður fer.
Hræra hjörtu þeirra til samúðar
með lítilmagnanum, og undir-
strika það, að hverjum og einum
ber að gæta bróður síns. Þetta
hefur hinum venjubundna góð-
borgara þótt ganga of langt á
stundum. Hann segir: Þið eruð
alltaf að skrifa um böl og neyö.
Þið sjáið ekki feguröina, viljið
ekki kannast við hamingjuna.
Þessir menn, sem þannig tala,
skynja ekki þá tilfinningu, sem
þjáir listamanninn, að hamingju
verður ekki notið á efri hæðinni,
sé böliö búandi á þeirri neðri.
Aöeins í þjóðfélagi, þar sem öll-
um líður vel, er hægt að njóta
hamingju. Þess vegna eru verk
róttækra höfunda markvisst inn-
legg í þjóðfélagsmál, þótt aðeins
sé fjallað um einstaklingsböl.
Þjóðfélagið er samsett af þessum
Framhald á 7. siSu,
Áskell Snorrason.
Ilm bshur 09 menn
Verkamaðurinn— (5