Fálkinn - 04.04.1941, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
ISMET INÖNU
EFTIRMAÐUR
KEMALS ATATYRKS
r)EGAR forðum var verið að
semja frið við Tyrki í Laus-
anne varð lord Curzon, þáver-
andi utanríkisráðherra Breta
eitt sinn alveg gáttaður á vafn-
ingum andstæðings síns, tyrk-
neska fulltrúans Isrnet pasha, og
sagði uppliátt: „Þessir Tyrkir
haga sjer eins og þeir væru að
selja dúka!“
Hinum herðabreiða enska
stjórnmálamanni og öðrum full-
trúum vesturríkjanna var ekki
láandi þó að þeim sárnaði við
Ismet pasha. Hann hagaði sjer
eins og prúttandi kaupmaður.
Hann var lítill og pervisalegur
og lítill á að sjá, í samanburði
vin hina stjórnarerindrekana.
Fötin lians voru eins og hann
hefði keypt þau tilbúin í verzl-
un í Smyrna. Enginn skyldi
hafa haldið, að það væri æðsti
maður tyrkneska liersins, sem
lcom á mannamót í slíkum bún-
ingi. Hann hafði ávalt mein-
leysisbros austurlandabúans á
vörum og ljet aldrei á sjer sjá,
að hann væri í slæmu skapi.
En það var ómögulegt að aka
honum út á liálan ís í samning-
um. Og ef Iögð var fyrir hann
hættuleg spurning þá varð mað-
ur þess vísari, að hann var
heyrnardaufur í þokkabót.
Hann skildi ekki hvað um var
spurt. Það varð að endurtaka
spurninguna hvað eftir annað
áður en liann virtist hafa skil-
ið. En svo brosti liann sunnu-
dagsbrosi og svaraði. Hann hafði
notað tímann til þess að hugsa
sjer hvernig hann ætti að forð-
ast gildruna, sem sett hafði ver-
ið fyrir hann með spurning-
unni.
„Dúkasalinn“ var sá maður-
inn, sem setti svipinn á Laus-
anneráðstefnuna frá upphafi til
enda. Hún hófst 20. nóvember
1922 í viðurvist Poincaré og
Mussolinis, sem þá var orðinn
einvaldur í Róm fyrir hálfum
mánuði. Þetta var hátíðlegur
atburður, þó að vitanlega þætti
hann eklci eins mikilsverður og
friðarfundurinn í Versailles.
Þrjú ár voru liðin síðan þann
fund. Þreytan eftir styrjöldina
hafði gripið allar Evrópuþjóð-
irnar. Hræðileg kreppa hafði
komið yfir allan heiminn. Fólk
hafði fengið annað að hugsa
um en friðarskilmála Tyrkj-
anna, sem höfðu verið að berj-
ast í Litlu-Asíu við Grikki. En
nú átti að gera upp þá reikn-
Núverandi forseti Tyrklands var heimsfrægur maður
í síðustu styrjöld undir nafninu Ismet Pasha. Nafnið
Inönu tók hann sjer eftir smábæ í Litlu-Asíu, þar sem
hann vann frægan sigur. Þessi bær heitir In önu. —
Hjsr segir nokkuð frá ferli þessa manns, sem mestu ræð-
ur um afstöðu Tyrkja nú,
inga. Lord Curzon gi’úfði breið-
ur og svipþungur yfir ráðstefnu
borðinu og virtist hafa alt
bretska heimsveldið á herðum
sjer. Hann var eins og fjall, en
virtist vera órór og önugur. Meá
þjósti tilkynti hann, að Tyrk-
land yrði að undirskrifa friðar-
samninginn, sem uppkast hafði
verið gert að áður, á ráðstefn-
unni í Sevres. Samkvæmt þeim
samningi átti að skifta Tyrk-
landi í mörg liagsmunasvæði,
sem ætti að falla undir yfirráð
stórveldanna. Þó bauðst hann
til að gefa nokkrar tilslakanir
á Sevresuppkastinu.
1 SMET PASJA hershöfðingi
A hlýtur að hafa heyrt mjög
illa þegar Curzon var að halda
ræðu sina. Því að þegar liann
tók til máls kom liann hvergi
nærri ræðunni og yfirlýsingu
Curzons. Sem fyrsta skilyrði af
liálfu Tyrkja setti hann það,
að samið yrði á jöfnum grund-
velli beggja aðila — eða alls
elcki. Þetta gekk alveg fram af
stórveldaherrunum. En hvað
áttu þeir að gera?Ef samning-
ar áttu að geta lialdið áfram
ux-ðu þeir að ganga að kröfum
Ismets og viðurkenna Tyrki
sem jafngilda aðila en ekki sigr-
aða þjóð. Ismet fjekk þessu
framgengt. Poincaré og Muss-
olini hurfu von bráðar af ráð-
stefnunni og Ijetu Curzon ein-
an um að glíma við Ismet Pasja.
Sú viðureign stóð marga mán-
uði og hvorugur vildi láta und-
an. Samningarnir hjeldu áfram
en Curzon vildi ekki víkja hárs-
breidd frá hagsmunamálum
Englands — það urðu Fi-akk-
land og Ítalía, sem urðu að
vissu leyti að borga brúsann.
En samt var Ismet Pasha ekki
ánægður. Hann heimtaði meira,
hann heimtaði að Bretinn slak-
aði á líka. Og þá rak í strand.
Curzon þraut loks þolinmæð-
ina. Hann tilkynti „dúkasalan-
um“ síðustu og óafturkallan-
lega skilmála sína. Svo tók
hann hatt sinn, fór heim á gisti-
húsið og sagði þjóninum sínum
til stórmálanna í veröldinni.
að taka sarnan dótið og tygjast
til hurtfei'ðar. Hann hjóst við
’að Tyrkinn mundi glúpna og
gera honum boð um að konxa
aftur á fundinn. Þegar Týi'kj-
inn ljet ekki heyra frá sjer til-
kynti Cui'zon honuixx, að liann
liefði beðið um bifreið á járn-
bi'autarstöðina. Lávarðui'inn
stóð á stjettinni og beið þangað
til lestin fói’, en enginn Ismet
kom og Curzon varð að fara
til London við svo búið.
ETTA var ekki fyrsti reip-
di'áttur Ismets Pasha við
Bx-etann. Þegar enski herinn var
sendur til Gallipoli barðist Is-
met við hann undir yfirstjórn
Mustafa Kemals.
Ismet hafði-orðið höfuðsmað-
ur í stói'skotaliðinu i Balkan-
styrjöldunum og í heimsstyrj-
öldinni hækkaði liann upp í
ofui’sta. Lengi vel skifti liann
sjer ekkert af stjórnmálum.
Hann hafði jafn milda óbeit á
í-efjum hirðklíkunnar og stjórn-
málavaðli ungtjTknesku liðs-
foringjanna. En þegai’. liann
heyi'ði, að Mustafa Kemal hefði
í huga að hrinda soldánsstjói'n-
inni fi'á völdum og stofna tyrk-
neskt lýðveldi, árið 1920, nxeð
líku fyrirkoxnulag og lýðveldi
vestui’landa, sá Ismet þegar að
þetta var eina ráðið til að varð-
veita sjálfstæði tyi'knesku þjóð-
arinnar og skapa tyrkneskt ríki,
sem gæti boðið öðrum þjóðum
byrgin, smáum sem stórunx.
Ismet sagði upp stöðu sinni í
hernum í Konstantínópel og fór
til Ankara, en þar hafði Mustafa
Iíemal þá sest að. Þessir tveir
ættjax’ðarvinir urðu fljótt mestu
mátar og Mustafa skipaði Ismet
hæstráðanda liins nýja tyrkn-
eska þjóðhers, í trássi við hina
eldri hershöfðingja. Að vísu
hafði Mustafa töglin og hagldirn-
ar eftir sem áður og í'jeð hvað
gert var. En sjálf yfirstjórn hers-
ins var í höndurn Ismets.
jp YRSTA verk hans var að upp-
A ræta hersveitir þær, sem
Muhameð VI. — hinn landræki
soldán — hafði sent til. Litlu-
Asíu til þess að sigra „landráða-
manninn“ Mustafa Kemal. Þetta
tókst svo vel, að Mustafa var
harðánægður. Hei’sveitir Ankara-
stjórnarinnar lxjeldu áleiðis til
Konstantínópel á næstu grös við
setulið bandamanna og fóru
meira að segja inn í lilutlausa
svæðið, sem álcveðið hafði verið
nxeð vopnahljessamningunum
1918. Lloyd Geoi'ge og Curzon
utanríkisráðherra hans vildu láta
liart nxæta liörðu. En Frakkar
gei-ðu samkomulag við Mustafa
Kemal og kvöddu her sinn í
hurtu úr ýmsum lijeruðum, sem
þeir höfðu hernumið fyrir norð-
an Smyrna. Við það komst ítalski
herinn á suðurkjálka Litlu-Asíu
í hættu og ítalir þorðu ekki ann-
að en halda hðinu á burt. Og
enska þingið var líka ófúst á, að
leggja í nýja styi'jöld. Þessvegna
leitaði Lloyd George samvinnu
við Grikki og lofaði þeinx nxiklu
landi í Litlu-Asíu ef þeir vildu
fara á móti Tyrkjum. Og nú var
grískur her vel vopnunx búiixn
sendu til Litlu-Asíu.
Tyrkir urðu nú senx skjótast
að safna liðsveituixi þeim saman
á einn stað, sem dreifðar voru
víðsvegar um landið. Sá litli her,
sem verið liafði við Konstantínó-
pel var sendur suður á bóginn
til að seinka frami’ás Grikkja.
Nálægt þorpinu In Önu (það er
þetta nafn, sem Isrnet hefir síð-
ai’ tekið sjer að kenningarnafni)
tókst Ismet Pasha tvívegis að
hi’inda Grikkjum til baka. En
hann gat ekki afstýrt því, að
Grikkir drægi sanxan lier við
Smyrna.
MIJ HÓFST liinn mikli gríski
harmleikur. Hann var í
tveimur þáttum og stóð þrjú
missiri. Fyrsti þátturinn var or-
ustan við Afiun Karahissar. Þar
lá nærri að illa færi fjTÍr Ismet
Pasha og Tyrkjum lxans. Gríslct
einvalalið hafði tekið ýnxs vigi
Tyx-kja í áhlaupi og virtist ætla
að tvísti'a hersveitum Tyi'kja.
Þrákelkni Ismets sýndi sig í það
skifti frá verstu hlið. Hann var
ófáanlegur til að hopa undan.
Mustafa Kemal varð sjálfur að
skunda á vígstöðvarnar og taka