Ljósmæðrablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 9

RITRÝND GREIN
Fræðsla um fósturskimun
og samskipti verðandi foreldra við heilbrigðisstarfsfólk
á fyrstu vikum meðgöngu
Útdráttur
A íslandi stendur öllum verðandi for-
eldrum til boða fósturskimun í lok fyrsta
þriðjungs meðgöngu. Aætla má að um
90% barnshafandi kvenna á höfuðborg-
arsvæðinu þiggi slfkt boð. Innlendar
og erlendar rannsóknir sýna að ákvarð-
anataka um fósturskimun er háð
ýmsum þáttum og á sér stað snemma í
meðgöngu. Því er mikilvægt er vandað sé
til fræðslu og upplýsinga um skimunina.
í þessari grein er skoðað hvernig verð-
andi foreldrar lýstu fræðslu og ráðgjöf
sem þeim var veitt um fósturskimun og
við hvaða heilbrigðisstarfsfólk þeir áttu
samskipti á fyrstu vikum meðgöngu.
Um er að ræða eigindlega rannsókn,
byggð á viðtölum við 10 verðandi mæður
og 10 verðandi feður, sem höfðu ákveðið
að þiggja skimun. Viðtölin voru tekin við
verðandi foreldra hvort fyrir sig, tvisvar
á meðgöngu, samtals 40 viðtöl. Við
úrvinnslu var notuð innihaldsgreining.
I flestum tilvikum voru fyrstu samskipti
mæðrana eftir að meðganga hófst við
fæðinga- og kvensjúkdómalækni. í
viðtölunum lýstu margir þátttakendur
því að lítil áhersla hefði verið á að veita
þeim upplýsingar um fósturskimun og í
nokkrum tilvikum upplifðu foreldrarnir
að um reglubundna rannsókn væri að
ræða. Verðandi foreldrar notuðu upplýs-
ingasíður á Netinu takmarkað og margir
hefðu viljað eiga samræður við ljósmóður
eða lækni um fósturskimun. Verðandi
feður fengu oftast upplýsingar í gegnum
maka.
Niðurstöður geta nýst við þróun leiðbein-
inga um fósturskimun hér á landi en
þörf er á markvissari leiðum til að koma
fræðslu um skimunina til skila. Vísbend-
ingar eru um að leggja þurfi aukna áherslu
á þekkingu fagfólks um fósturskimun.
Abstract
In Iceland, NT screening is offered to
all pregnant women and the uptake is
now almost 90% in the capital area. It
Dn Helga Gottfreðsdóttir
lektor við Hl
is of importance that information on
fetal screening are designed to benefit
prospective parents but studies have
shown that the decision to accept or decl-
ine screening is affected by interplay of a
number of social and medical factors and
takes place in early pregnancy. In this
paper it is explored how parents describe
communication with professionals and
information before NT screening.
Semi-structured interviews were
conducted with ten prospective mothers
and ten prospective fathers, who had
decided to accept screening, in weeks
7-11 and weeks 20-24 of pregnancy.
Interviews were analyzed using content
analysis.
Almost all women described that
the information they received were
inadequate although they all experienced
their decision as a choice. Some parents
experienced the screening as a routine
procedure. Only few participants used
the Intemet for information and some
emphasized that they would have liked
to have further discussion with a profess-
ional before screening. Prospective
fathers were informed by their partner.
All the women had met some profess-
ional before screening, most often an
obstetrician. In general, all the couples’
decisions remained consistent later in
pregnancy.
A critical examination of the provision
of screening needs to take place in the
Icelandic context. Women’s and men’s
access to resources that impact on
opportunities to discuss NT screening
need to be improved by multidisciplinary
coordination of early pregnancy care.
There are indications that professional’s
knowledge needs to be improved.
INNGANGUR
Frá árinu 1999 hefur fósturskimun
með samþættu líkindamati verið í boði
fyrir konur hér á landi. Þessi skimun
samanstendur í dag af nokkrum þáttum;
ómskoðun á hnakkaþykkt fósturs,
mælingu lífefnavísa í blóði móður, aldri
móður og meðgöngulengd. Rannsóknin
var þróuð í Bretlandi eftir 1990 og er
markmiðið fyrst og fremst að skima
fyrir þrístæðum hjá fóstri á 11.-14. viku
meðgöngu, aðallega Downs heilkenni
(Nicolaides, Heath og Liao, 2000). Skim-
unin var fyrst kynnt konum 35 ára og
eldri sem annars áttu kost á legvatnsást-
ungu en hún náði fljótt vinsældum og
árið 2006 var það kynnt í dreifibréfí frá
Landlæknisembættinu að bjóða skyldi
öllum konum slíka skimun (Landlækn-
isembættið, 2006).
Markmið með fósturskimun er að finna
fóstur með aukna áhættu og gefa verð-
andi foreldrum aukið val um áframhald
meðgöngunnar (Hildur Kristjánsdóttir
og fl., 2008). Með tilkomu nýrra aðferða
sem þessarar í upphafi meðgöngu standa
verðandi foreldrar frammi fyrir flóknum
ákvörðunum sem hafa áhrif langt umfram
það sjónarhorn að meðgangan sé lífeðl-
isfræðilegt ferli. Hér á ég sérstaklega við
fóstureyðingu í kjölfar skimunar eftir að
greining á fráviki eins og Downs heilkenni
hefur verið staðfest auk þess sem umtals-
verður fjöldi kvenna eða um 5.2% fá falsk
jákvæðar niðurstöður úr skimprófinu
(Nicolaides, Spencer, Avigidou, Faiola og
Ljósmæðrablaðið - Desember 2009 9