Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.11.2007, Blaðsíða 11

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í nóvember 2007
Þór Sigurðsson Minjasafni Akureyrar fjallar hér um örnefnið Graðrefsstaði í Fnjóskadal
Margt er að fínna á milli lína
í ömefnaskrá um Selland í Fnjóskadal, eftir Daníel
Jónsson er þar átti heima frá 1871 til 1930, segir:
Húsavöllur heitir syðsti og efsti hluti túnsins. Þar
er tóttarbrot, sem líkist kvíum, og er sagt að Sveinn
ríki, sem uppi var um 1600 og bjó á Illugastöðum,
hafi haft þar í seli um 200 ær, og þá hafi býlið fengið
þetta nafn, Selland. Fram yfir 1700 var Selland sel að
sumri og beitarhús að vetrum frá Illugastöðum. Áður
hafi Selland heitið Graðrefsstaðir. Einnig er þar að
finna örnefnið Gildruhól.
Ég velti mikið fyrir mér hvað þetta nafn, Grað-
refsstaðir, merkti og hvers vegna býlið hefði heitið
það. Talaði ég við íslenskufræðinga, leitaði til
Ömefnastofnunar og síðast til Orðabókar háskólans
en enginn kannaðist við þetta samsetta orð og hvergi
var það til skráð nema í þessari tilteknu ömefnaskrá.
Sem sagt orðið var glatað úr íslensku. Svo var
það að ég komst yfir ljósrit af ættartöluhandriti
Bjama Jóhannessonar er kenndur er við Geldingsá
á Svalbarðsströnd. Hann var sonarsonur Bjarna
Jónssonar bónda á Reykjum í Fnjóskadal, sem er
innsti bær í Fnjóskadal og næstur innan við Selland.
Hefur þessi ætt setið Reyki síðan um 1700 og etv.
lengur og fyrr á öðrum bæjum þama innst í dalnum.
Þegar sama ætt er svo rótföst og situr sömu jörð
mann fram af manni geymast ömefni og sagnir mun
betur en þar sem ábúendaskipti eru tíðari. Bjarni þessi
Jóhannesson bjó á Sellandi frá 1859-1871. Hann var
mikill fræðimaður og skrifaði niður margan fróðleik. Ég
var nú ekki að sækjast eftir ættfræðinni í þessu handriti
Bjama, heldur miklu fremur því sem gæti staðið þar á
milli lína. Þar fann ég líka ýmislegt merkilegt, að mér
finnst, eftir að hafa rýnt lengi í hina ógreinilegu skrift,
sem var ljósrit eftir ljósriti af Ijósriti.
Meðal annars segir Bjarni á einum stað að gamalt
fólk í dalnum hafi nefnt Bleiksmýrardal Bleks-
mýrardal, eftir mýri þar fram á dalnum, en þangað
sótti fólk sortu til blekgerðar. Nú er þessi mýri kölluð
Bleiksmýri. Á öðrum stað talar hann um áður nefnt
tóttarbrot og kemur þar með nafn á því, sem ekki
var til í skrám og kallar Sveinskvíar. Hann segir líka
svo: „Er mælt að Sveinn ríki hafi á vetrum sjálfur
hirt sauði þá er hann hafði í Sellandi. Veiddi hann
Þór Sigurðsson er offsetljósmyndari að mennt og
starfaði lengst af í Prentverki Odds Björnssonar.
Hann er nú umsjónarmaður fasteigna við
Minjasafnið á Akureyri. Þór er sonur hjón-
anna Sigurðar O. Björnssonar og Kristínar
Bjarnadóttur. Þór er mikill áhugamaður um
gamlan íslenskan fróðleik.
Gamli bærinn í Sellandi. Myndin er tekin um 1945
og er séð til suðvesturs. Yfir bæinn ber fjárhúsin sem
standa við Húsavöllinn hjá Sveinskvíum. Þar er nú allt
skógivaxið. Einnig sér inn á Bleiksmýrardal.
þá jafnaðarlega tófur og fékk oft unga refa, kallaði
hann því Selland Graðrefsstaði.“ Þarna sýnist mér
skýringin vera komin á þessu orði að graðrefur sé
ungur refur, refur, sem ekki hefur fest ráð sitt. Og á
Gildruhól hefur hann haft refagildru sína.
Sýslurígurinn hefur löngum verið við lýði og
meðal annars hafa Þingeyingar oft verið sagðir
miklir á lofti.
Heiðrekur Guðmundsson á Sandi í Aðaldal hafði
sitt að segja um Þingeyinga og Húnvetninga:
Það sem skilur okkur að
er í raun og veru
að Húnvetningar þykjst það
sem Þingeyingar eru.
Sr. Helgi Sveinsson sem lengst af var prestur í
Hvergerði var um tíma prestur á Hálsi í Fnjóskadal.
Hann hafði sína skoðun á Þingeyingum:
Hvernig þekkist Þingeyingur?
Þörf er ei á neinum leitum.
Hann veit allt sem enginn veit um
upp á sína tíu fingur.
Valdimar Hólm Hallstað orti eftirfarandi vísu til
Böðvars Guðlaugssonar:
Ertu máske ef að er gœtt
eins og grobbnir snáðar,
Þingeyingur í aðra œtt?
Eða kannske báðar?
Og flestir fá sinn skerf:
Egill Jónasson á Húsavík orti:
Þegarflón sér hreykir hátt
heyrist Þingeyingur,
spyrja eins og ósjálfrátt
„Er það Skagfirðingur“?
http://www.ætt.is
11
aett@aett.is