Prentarinn - 01.11.2004, Blaðsíða 8

Ásmundur Stefánsson
Eftirfarandi erindi var flutt á
morgunverðarfundi Trygginga-
stofnunar ríkisins í september s.l.
Erindið vakti athygli vegna
bjartrar framtíðar fyrir verðandi
ellilífeyrisþega og er þetta tals-
vert önnur mynd en oftast er
dregin upp af þessum málaflokki.
Staða aldraðra á íslandi
samanborið við önnur
Norðurlönd
Samkvæmt samnorrænum töl-
fræðilegum upplýsingum, Social
tryghed i de nordiske lande 2001
(Félagslegt öryggi á Norðurlönd-
um 2001), er íjárhagsleg staða
íslenskra ellilífeyrisþega góð í
samanburði við hin Norður-
löndin.
Ráðstöfunartekjur einstæðra
ellilífeyrisþega á Islandi, mældar
á sambærilegum kaupmáttarvið-
miðunum, eru 11% yfir tekjum
einstæðra ellilífeyrisþega í Dan-
mörku og Noregi og hvað varðar
Finnland og Svíþjóð eru tölurnar
23% og 26% íslendingum í hag.
Mismunurinn hvað varðar ellilíf-
eyrisþega í sambúð er enn meiri,
þar sem norskir ellilífeyrisþegar
hafa 16% lægri tekjur en íslensku
ellilífeyrisþegarnir og samsvar-
andi tölur fyrir Danmörku, Sví-
þjóð og Finnland eru 27%, 29%
og 34%.
Þennan tekjumun má að hluta
til skýra með því að íslenskir elli-
lífeyrisþegar eru virkari á vinnti-
markaði en ellilífeyrisþegar á
hinum Norðurlöndunum. Hlutfall
launatekna í heildartekjum ís-
lenskra ellilífeyrisþega hefur hins
vegar minnkað hratt á síðustu
árum. Skattauppgjör ársins 1991
sýndu að atvinnutekjur ellilíf-
eyrisþega á Islandi námu 20% af
tekjum þeirra en árið 2001 hafði
þetta hlutfall lækkað niður í 11%.
Þótt þessar tekjur féllu alveg
niður væri íslenski ellilífeyrisþeg-
inn því enn í efsta sæti að þessu
leyti.
Ef því er bætt við að yfir 90%
þeirra sem fara á ellilaun búa í
eigin íbúðarhúsnæði og minna en
30% þeirra skulda í húsnæði
sínu, virðast aðstæður vera við-
unandi. Það kemur einnig fram í
skýrslu forsætisráðherra frá árinu
2004 um fátækt á íslandi að til-
tölulega fáir aldraðir eru í hópi
þeirra sem sækja um félagslega
aðstoð frá sveitarfélögunum.
Rannsókn sem Félagsvísinda-
stofnun Háskóla íslands gerði
árið 1999 gefur sömu niðurstöðu.
Hinn dæmigerði íslenski elli-
lífeyrisþegi virðist þannig búa við
ásættanlegar flárhagslegar að-
stæður. Þetta er dregið hér fram í
upphafi til fróðleiks. I því sem á
eftir fylgir verður hvorki fjallað
frekar um stöðu ellilífeyrisþega í
dag né um stöðu einstakra hópa
þeirra í framtíðinni. í stað þess
verður reynt að draga upp grófa
mynd af stöðu ellilífeyrisþega
sem hóps i framtíðinni og meta
hvort aðvaranir um yfirvofandi
fjárhagsvanda ríkissjóðs vegna
Ijölgunar aldraðra eigi við rök að
styðjast.
Aldraðir sem vandamál
framtíðarinnar
Það er almenn, viðtekin skoðun í
umræðum um aldraða í samfélagi
framtíðarinnar, að við stöndum
frammi fyrir óyfirstíganlegu
vandamáli. Helstu rök eru þessi:
• Öldruðum fjölgar hratt
• Þeir virku á vinnumarkaði
hafa sífellt fyrir fleirum að sjá
• Heilbrigðiskerfið verður
stöðugt dýrara
• Fjárhagur hins opinbera
versnar stig af stigi
• Unga fólkið mun ekki standa
undir kostnaði við umönnun
aldraðra
• Aldraðir munu búa við fá-
tækt og fá ekki viðunandi
hjúkrunarþjónustu
Tölurnar sýna að öldruðum
mun fjölga verulega á næstu
áratugum, bæði í beinum tölum
og sem hlutfall af heildarmann-
fjölda. I dag eru tæplega 6 ein-
staklingar á aldrinum 20-66 ára á
hvern einstakling 67 ára og eldri
en árið 2040 verður fjöldinn
aðeins 3. Það er því eðlilegt að
spurt sé: Munu vinnandi einstak-
lingar í framtíðinni geta staðið
undir framfærslu aldraðra árið
2004 og þeirri þjónustu sem aldr-
aðir þurfa á að halda?
Tekjur aldraðra
Þeim sem náð hafa 67 ára aldri
eru tryggðar lágmarkstekjur frá
ríkinu. Ef ekki er um að ræða
aðrar tekjur en ellilífeyri ffá hinu
opinbera fær fólk eftirfarandi líf-
eyrisgreiðslur:
Taflan sýnir að tveir ellilíf-
eyrisþegar í sambúð fá samanlagt
rúmlega 70% hærri upphæð frá
ríkinu en hinir einstæðu, ekki
Samkvæmt ritinu Landshagir 2003 er líkleg aldursdreifing þessi:
Árið 0-19 ára 20-66 ára 67 ára og eldri Samtals
2002 86.631 30,0% 171.876 59,6% 59.966 10,4% 288,471 100%
2040 96.971 27,6% 188.559 53,7% 65.658 18,7% 351.188 100%
Lágmarks ráðstöfunartekjur á mánuði í maí 2004
Einstæður Ellilifeyrisþegar
ellilífeyrisþegi í sambúð heildar-
upphæð fyrir báða
Grunnlífeyrir 21.249 42.498
Tekjutrygging 41.655 83.310
Uppbót á lífeyri 20.540 32.976
Heimilisuppbót 17.469
Tekjur fyrir skatt 100.913 158.784
Skattur 38.932 61.258
Persónufrádráttur 27.496 54.992
Tekjur eftir skatt 89.477 152.518
8 ■ PRENTARINN