Peningamál - 01.02.2001, Blaðsíða 23

22 PENINGAMÁL 2001/1
Halli á viðskiptum Íslands við umheiminn hefur ver-
ið mikill undanfarin 3 ár og ef marka má þjóð-
hagsspár bendir fátt til þess að draga muni verulega
úr honum á næstunni. Gert er ráð fyrir að hallinn á
síðasta ári hafi numið 9% af landsframleiðslu og
verði enn meiri á þessu ári, þrátt fyrir að flest bendi
til að hagvöxtur verði töluvert minni en árin á undan.
Viðskiptahallinn hefur vakið nokkra umræðu um það
hvort efnahagslegum stöðugleika sé hætta búin
vegna hans. Í ritum Seðlabankans hefur verið varað
við því að viðskiptahallinn sé vísbending um alvar-
legt ójafnvægi í þjóðarbúskapnum. Hins vegar hefur
einnig verið bent á að umtalsverð eignamyndun
erlendis komi á móti aukningu erlendra skulda og að
tekjur af erlendum eignum séu vanmetnar. Þegar tek-
ið hafi verið tillit til þess sé áhætta sem fylgir miklum
mældum viðskiptahalla og skuldasöfnun minni.
Sumir hafa jafnvel gert sér í hugarlund að vöxtur ný-
búskapar á Íslandi geri það að verkum að ekki stafi
mikil hætta af auknum viðskiptahalla. Enn aðrir hafa
andæft því sjónarmiði að viðskiptahallinn sé áhættu-
samur með því að vísa til ungs aldurs þjóðarinnar og
almennra sanninda um hagræna þýðingu viðskipta-
halla. Í riti sem Hagfræðistofnun Háskóla Íslands gaf
út sl. haust er lögð áhersla á að „viðskiptajöfnuður sé
í sjálfu sér hlutlaust fyrirbæri“ sem eigi ekki heima
meðal helstu markmiða opinberrar hagstjórnar.2 Þó
er viðurkennt að miklum hallarekstri geti fylgt
ákveðin áhætta, án þess að lagt sé mat á hvort slíkt
hættuástand ríki nú.
Umræða um hugsanleg skaðleg áhrif viðskipta-
halla er ekki einskorðuð við Ísland. Henni hefur t.d.
skotið upp öðru hvoru í tengslum við alvarlegar
gjaldeyris- og fjármálakreppur í heiminum á síðustu
árum, því að undanfari þeirra hefur einatt verið of-
þensla sem birst hefur í miklum halla á viðskiptum
við útlönd. Í Bandaríkjunum á sér einnig stað tölu-
verð umræða um hugsanlega skaðsemi viðskipta-
halla, en undir nokkuð öðrum formerkjum. Þar hefur
viðskiptahallinn aukist á undanförnum árum og sett
sögulegt met, þótt hann sé helmingi minni í hlutfalli
við landsframleiðslu en á Íslandi. Skoðanir eru þar
skiptar eins og hér, en skoðanaskiptin snúast að hluta
Er viðskiptahallinn sem myndast hefur á síðustu árum einkenni hættulegrar ofþenslu í þjóðarbúskapn-
um eða þróttmikillar efnahagsstarfsemi? Í greininni er reynt að nálgast svar við þessum spurningum frá
ýmsum hliðum. Fjallað er um mismunandi merkingar hugtaksins sjálfbær viðskiptahalli og næmni
niðurstaðna fyrir breytingum á forsendum. Þá er fjallað um ástæður, einkenni og eftirköst hliðstæðra
hallatímabila hjá öðrum þjóðum og hérlendis og hvað greinir þau frá núverandi hallaskeiði. Þá er fjall-
að stuttlega um röksemdir sem komið hafa fram á síðustu árum þess efnis að hallinn sé hvorki eins mikill
og mælingar gefa til kynna, né veruleg ógn við langtímastöðugleika.
1. Höfundur er deildarstjóri á hagfræðisviði Seðlabanka Íslands. Hann
þakkar Jóni Steinssyni fyrir mikilsverða aðstoð við undirbúning þess-
arar greinar. Þau sjónarmið sem fram koma í greininni eru höfundar og
eru ekki endilega þau sömu og sjónarmið Seðlabanka Íslands.
2. Gústaf Sigurðsson, Gylfi Zoëga, Marta Skúladóttir og Tryggvi Þór
Herbertsson: Velferð og viðskipti: Um eðli og orsakir viðskiptahalla,
Hagfræðistofnun Háskóla Íslands, nóvember 2000.
ARNÓR SIGHVATSSON1
Viðskiptahallinn í alþjóðlegum
og sögulegum samanburði