Iðjuþjálfinn - 01.08.2011, Blaðsíða 22

22 • IðjuþjálfInn 1/2011
Sigþrúður Loftsdóttir
Iðjuþjálfi, Landspítala Grensási.
Íslenskan er auðugt mál, rík af málsháttum sem tengjast munni og höndum, s.s.
að eiga til munns og handa, veldur hver
er á heldur, og að taka til handa og fóta.
Handarlaus maður getur gert margt ef hann
hefur rétta aðstöðu til þess. Það var þetta
sem vakti athygli mína og ég sannfærðist
endanlega þegar ég var við kvöldverð með
manni sem fæddist án handleggja. Þennan
kvöldverð eldaði hann og framreiddi án
utanaðkomandi aðstoðar.
Við iðjuþjálfar notum gjarnan handverk
í sínum víðasta skilningi til að endurhæfa
skjólstæðinga okkar aftur til daglegs lífs. Það
er ögrandi verkefni að standa frammi fyrir
því að finna „handverk“ fyrir einstakling með
enga hreyfigetu í höndum eða handleggjum.
Ég hef á síðustu árum fengið tækifæri til að
vinna með tveimur konum sem báðar misstu
allan mátt í handleggjum og urðu ófærar
um að nota þær. Báðar höfðu þær áhuga á
myndlist. Önnur hafði stundað listmálun
áður en hún missti handarfærnina en hin
hafði ekki lagt stund á myndlist. Báðar
ákváðu þær að reyna hvernig væri að halda
á pensli í munninum og mála á þann hátt.
Árangurinn hefur verið stórkostlegur og
fyrir mig sem fagmann í endurhæfingu er
það mikil upplifun að sjá hvað myndlistin
hefur breytt lífi þessara kvenna til góðs. Í
kjölfar vinnu minnar með þessum konum
fór ég að skoða betur myndlist sem ég hafði
litla þekkingu á og hef komist að þeirri
niðurstöðu að þar er að finna stórkostleg
verkfæri fyrir einstaklinga með skerta
handarfærni. Orðin myndlist og listsköpun
geta ef til vill haft fælandi áhrif á marga.
Hversu oft hef ég ekki heyrt fólk segja „ég
kann ekkert að teikna eða mála.“ Sjálf hef ég
verið í þessum hópi en veit núna að það geta
allir teiknað – líka ég. Myndlistin er í mínum
huga að leyfa sér að láta hug og „hönd“ leika
sér með pensilinn og sjá hvað myndast á
blaðinu. Útkoman þarf ekki endilega að vera
gjaldgeng á Kjarvalsstaði, aðalmálið er að
leika sér og njóta þess.
ALLIR geta nýtt sér verkfæri mynd­
listarinnar, líka þeir sem eru með verulega
skerta handarfærni og jafnvel enga. Það er
ástæða þess að ég fór að skrifa niður þessar
hugsanir mínar. Ég vildi benda lesendum
Iðjuþjálfans á tækifæri til listsköpunar
sem bjóðast einstaklingum með skerta
handarfærni.
Association of Mouth and Foot Painting
Artists (AMFPA) eru alheimssamtök munn­
og fótmálara sem eiga sér yfir 50 ára sögu
og eru með höfuðstöðvar í Liechtenstein.
Samkvæmt heimasíðu þeirra nær félagið nú
til 74 landa með 726 listamenn innan sinna
vébanda. Félagsmenn geta fengið styrk frá
samtökunum til að fjármagna listsköpun sína
og nám. Í stað þess fá samtökin að nýta verk
þeirra til að prenta á dagatöl, kort og fleira
sem selt er til fjáröflunar. Það vakti athygli
mína hvað félagsmenn eru búsettir víða í
heiminum og margir í vanþróaðri ríkjum þar
sem heilbrigðisþjónusta er langt frá því eins
öflug og á Vesturlöndum. Eitt af markmiðum
samtakanna er einmitt að efla einstaklinga
til að nýta listina til framfærslu. Dæmi eru
um einstaklinga sem ekki bara framfleyta
sjálfum sér heldur eru einnig með fjölskyldu
á framfæri og kosta sína heilbrigðisþjónustu
og hjálpartæki sjálfir með myndlist sinni.
Í dag er ein íslensk kona með nemaaðild
að samtökunum og er meðal annars
væntanlegur til sölu varningur með myndum
hennar. Upplýsingar um samtökin má finna á
heimasíðu þeirra www.vdmfk.com.
Í haust fékk ég sjálf tækifæri til að kynnast
félagi breskra munn­ og fótmálara, Mouth
and Foot Painting Artists (MFPA). Breska
félagið sem er aðili að heimssamtökunum
er mjög öflugt. Meðal annars hefur félagið
rekið útgáfustarfsemi frá árinu 1956.
Bækur, dagatöl og eftirprentanir af verkum
félagsmanna er meðal þess sem gefið er
út. Einnig á félagið gallerí sem staðsett er í
smábænum Selborne í Hampshire. Það er
auðvelt að láta tímann líða þar við að skoða
verkin og gera góð kaup. Á ferðalagi mínu í
Bretlandi var ég svo heppin að búa hjá einum
af forkólfum félagsins, Tom Yendell, sem
er hvorutveggja munn­ og fótmálari enda
fæddur án handleggja. Ég fékk að ferðast
með honum og tók meðal annars þátt í að
aðstoða nýjan félagsmann við að koma sér
upp vinnuaðstöðu. Einnig var ég viðstödd
opnun málverkasýningar í húsakynnum
Deutsche Bank í London. Þar gaf að líta
verk eftir breska munn­ og fótmálara
auk nokkurra verka frá listamönnum
utan Bretlands. Áður hafði farið fram
samkeppni meðal bresku listamannanna
og voru afhentar viðurkenningar fyrir verk
þeirra listamanna sem urðu hlutskarpastir í
samkeppninni. Ferðina til Bretlands fór ég í
þeim tilgangi að afla mér meiri þekkingar á
listsköpun hreyfihamlaðra til að geta betur
aðstoðað áhugasamt fólk hér heima. Það var
fyrir styrk úr Listasjóði Ólafar sem ég fékk
þetta tækifæri.
Listasjóður Ólafar var stofnaður í
minningu Ólafar Pétursdóttur dómsstjóra
sem lést 20. mars 2008. Hún hafði 18
„Til munns og handa“
Hugleiðing um listsköpun hreyfihamlaðra