Norðurslóð - 28.04.1993, Blaðsíða 2

2 — NORÐURSLOÐ
NORÐURSLÓÐ
Útgefandi:
Rimar hf.
Ritstjórar og ábyrgðarmerm:
Hjörieifur Hjartarson, Laugahlíð, Svarfaðardal
Jóhann Antonsson, Dalvík
Framkvæmdastjóri:
Sigríður Hafstað, Tjörn. Sími 96-61555
Blaðamennska og tölvuumbrot:
Þröstur Haraldsson, Dalvík
Prentun: Dagsprent hf. Akureyri
Hvernig viljum
við hafa skólana
okkar?
Nýverið birtist í Morgunblaðinu grein eftir Hafstein Karls-
son skólastjóra í Villingaholtsskóla, formann samtaka fá-
mennra skóla. Innan þeirra samtaka eru grunnskólar með
innan við 100 nemendur. Þetta er u.þ.b. helmingur allra
grunnskóla í landinu en engu að síður hefur lítið verið
minnst á þessa skóla í þeirri skólamálaumræðu sem fram
hefur farið undanfarin ár. I grein sinni bendir Hafsteinn á
að skólastarf og kennsluhættir í smáskólunum eru um
margt frábrugðnir því sem gerist í Ijölmennari skólum.
Bekkir eru fámennir og víðast samkennsla milli árganga.
Hafsteinn bendir einnig á að vegna fámennisins tekst smá-
skólunum að mörgu leyti betur en þeim fjölmennu að ná
þeim opinberu markmiðum sem íslenskum grunnskólum
eru sett af fræðsluyfirvöldum. Nægir þar að nefna þau meg-
inmarkmið sem stóru skólarnir, einkum á höfuðborgar-
svæðinu, eiga svo langt í land með að gera að veruleika; ein-
setinn skóla, samfelldan skóladag og skólamáltíðir. Þessar
eftirsóknarverðu aðstæður hafa lengi verið fyrir hendi í fá-
mennum sveitaskólum landsins.
Lengi væri hægt að telja ef farið væri í það að nefna alla
þá kosti sem smáskólar geta boðið upp á fram yflr stóru
skólana; Starfsfólkið hefur jafnan betri aðstöðu til að sinna
þörfum hvers og eins nemanda, tengsl nemenda, kennara og
foreldra eru fyrir vikið persónulegri, minni stofnanabragur
á öllum samskiptum og öll vandamál sem upp koma því
auðveldari viðureignar. Um þetta geta víst allir verið sam-
mála. Vissulega má einnig tína til eitt og annað í þessum
samanburði sem verður smáskólunum í óhag. Ber þar að
sjálfsögðu hæst mál málanna - kostnaðarmálin. Það er dýrt
að reka skóla og smáskólar eru jafnan dýrari pr. nemanda
en stóru skólarnir.
Tvær viðamiklar nefndir; Sveitarfélaganefnd og Nefnd
um mótun menntastefnu hafa ekki alls fyrir löngu skilað
hvor sinni áfangaskýrslunni. I báðum þessum skýrslum er
lagt til að skólahverfi verði stækkuð og skólum fækkað.
Slíkt telja nefndarmenn að muni leiða til „skilvirkara skóla-
starfs og betri þjónustu við nemendur“. Það má eflaust færa
að því gild rök að víða á landinu þar sem skólar eru starf-
ræktir utan um sárafáa nemendur hafi sveitarfélögin hrein-
lega ekki efni á að veita sér þann munað ef aðrir aðgengi-
legir kostir bjóðast. Það er hins vegar vafasamt að það geti
talist bætt þjónusta við nemendur eða skilvirkara skólastarf
gagnvart nemendunum að skólinn þeirra - smáskóli gædd-
ur þeim kostum sem að framan eru taldir - sé lagður niður
og þeim ekið í annan skóla fjölmennari. Þar með er ekki
sagt að slíkt geti ekki verið réttlætanlegt hvort heldur beitt
er fjárhagslegum rökum eða öðrum haldbærum. Niður-
staða þessara bollalegginga er miklu fremur sú að menn
skyldu fyrst spyrja sig: „Hvaða þjónustu veitir skólinn
börnunum mínum?“ áður en menn lýsa því yfír á grundvelli
kostnaðarmats að samfélagið hafi ekki efni á að borga það
sem sú þjónusta kostar.
Hin síðustu misseri hefur þjóðfélagsumæðan einkennst
mjög af nokkrum slagorðum sem dunið hafa á eyrum þjóð-
arinnar eins og þau beri í sér allsherjarlausn allra vanda-
mála. Það eru orð eins og: Skilvirkni, Hagræðing, Kostnað-
arvitund, Einkavæðing, Sameining og þannig mætti lengi
telja. í anda þessara slagorða leitast stjórnvöld við að hag-
ræða með einkavæðingu og að koma stórum málaflokkum
yfír á herðar sveitarfélaga sem fyrir sitt leyti reyna að hag-
ræða með sameiningu stofnana og aukinni skilvirkni á öll-
um sviðum. Vissulega er löngu tímabært orðið að auka hag-
ræðingu innan hins íslenska velferðarkerfis. Það má hins
vegar ekki gleymast, hvorki hjá landsyfirvöldum né sveitar-
stjórnum að keppikeflið er ekki að reka velferðarkerfið - og
þar með talið skólakerfið - sem ódýrast, heldur sem best
fyrir hvern einstakling sem af því þiggur þjónustu sína.
Hj. Hj.
Afi og amma
- Frásagnarþáttur eftir
Jóhann Sveinbjarnarson
I síðasta blaði hófum við birtingu frásagnarþátta úr fórum Jóhanns
Sveinbjarnarsonar sem varðveittir eru á Héraðsskjalasafninu á Dalvík.
Nú höldum við áfram og birtum frásögn Jóhanns afafa sínum og ömmu,
hjónunum Jóhanni Jónssyni og Sesselíu Jónsdóttur sem bjuggu á
Ingvörum frá 1854-1884. Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Þegar ég var unglingur kom ég
nokkrum sinnum að Hóli á Ufsa-
strönd með móður minni. Hóll var
þá, eins og hann er nú og mun allt-
af hafa verið, vel hýstur bær með
miklum myndarbrag bæði úti og
inni, enda litu afkomendur Hóls-
bændanna á þá jörð sem höfuðból
ættarinnar.
A þessum tíma bjó á hóli Þor-
leifur móóurbróðir minn, sem gift-
ur var Kristjönu Jónsdóttur, en Jón
faðir hennar var bróðir Jóhanns afa
míns. Kristjana var ekkja og átti
fjögur böm, þegar Þorleifur réðst
til hennar sem ráðsmaður, en upp
úr því varð farsælt hjónaband.
Ekki get ég útskýrt, hvernig á því
hefur staðið, aó Jón bróöir afa
míns, elstur bama, skyldi ekki fá
jörðina, heldur dóttir hans. Fyrri
maður hennar hér Jón Þorsteins-
son, dugnaðarmaður, en hún missti
hann eftir stutta sambúð frá fjórum
ungum bömum. Þau eru enn öll á
lífi, (þegar þetta er ritað, 1958) um
og yfír áttrætt. Jón afabróóir minn
og kona hans Gunnhildur fluttust
vestur í Fljót, bjuggu lengi á
Brúnastöðum og áttu fjölda barna,
sem seinna urðu atkvæðamenn í
Sléttuhlíð og Fljótum. Eitt þeirra er
enn á lífi, Kristján, fyrrverandi
bóndi í Lambanesi, og verður hann
103 ára á þessu ári. Elstu böm
þeirra þrjú voru í Svarfaðardal,
Kristjana, sem alla ævi var á Hóli,
Friðfinnur sem var þar viðurloða
lengi (varð snemma ekkjumaður)
og Helga sem gift var Jóni Krist-
jánssyni á Ingvörum.
að baki öórum unglingum, enda
mun svo ekki hafa verió, því að til-
tölulega ungir báru þeir af öðrum
ungum mönnum, sérstaklega í sjó-
sókn og þeirri íþrótt, sem öllum
íþróttum var fremri á þeim árum,
að veiða sel meö því aó skutla
hann. Til þess þurfti styrka hönd
og stæltan skrokk að standa
frammi í stafni meó fimm álna
langa stöng í annarri hendi, þegar
sex menn reru og báturinn var á
fleygiferð, og láta sér ekki feila
kastið, en það sagði afi minn mér á
gamals aldri, að hann hefði verið
viðbragðsfljótari en Jón, og það
mun enginn efa, sem kynntist hon-
um á fullorðinsárum og sáu þau
viðbrögð og þann léttleika, sem
Hjónin Jóhann Jónsson og Sesselía
árunum 1854-1884.
búskap sinn, um 30 ára skeið, til
1884, og varð 9 bama auðið, 7
sona og tveggja dætra, sem öll
komust á legg nema eitt, en nú eru
þau öll dáin.
Langspil og fíólín
Þegar Jóhann hafói tekið við búi á
Ingvörum, fannst honum hann
verða að hafa það eins og hann
hafói vanist á Hóli. Þó var ólíku
saman að jafna. Hér var sjávargat-
an lengri, en hann setti það ekki
fyrir sig, og útgerð stundaði hann
frá Böggvisstaðasandi alla sína bú-
skapartíó á Ingvörum, eða um 30
ára skeið. Kom honum vel, hversu
fótléttur hann var, en mörg sporin
tnun hann hafa átt þar á milli.
Jónsdóttir, ábúendur að Ingvörum á
Styrk hönd og
stæltur skrokkur
Jóhann afi minn var fæddur að
Hóli 1. ágúst 1831, sonur Jóns
bónda á Hóli, sem fæddur var að
Hóli 20. júní 1800, en hans faðir
var Jón bóndi á Hóli, fæddur 25.
júlí 1758, Rögnvaldssonar bónda á
Hóli. Þessi ætt er rakin í beinan
karllegg til Jóns Þorgeirssonar
bónda á Grund, er var sveinn Jóns
Arasonar biskups. Þessir Hóls-
bændur höfðu verið mestu bú-
sýslu- og dugnaðarmenn, og þar
sem jörðin var þannig í sveit sett,
aó stunduð var jöfnum höndum
sjósókn og landbúnaður, hefur þar
verið margt fólk til heimilis og
mikið starfað. Við þessi skilyrði
hafa þeir bræður alist upp. Sagt
var, að faðir þeirra hefði haft
áhuga fyrir því, að þeir stæðu ekki
hann sýndi í öllum hreyfmgum og
það fram á gamals aldur. Sérstak-
lega var hann léttur upp á fótinn,
og var það á orði haft, að eftir að
hann fór að búa á Ingvörum og
þurfti oft að flýta sér niður á Sand,
að þá tók hann aldrei hest, taldi sig
fljótari að hlaupa það.
Þegar Jóhann var 22 ára giftist
hann Sesselíu Jónsdóttur, Bjöms-
sonar Amgrímssonar frá Garðs-
homi, þess sem Bjöm Amason
skrifar um í Sterkum stofnum.
Sesselía var fædd að Urðum 21.
ntaí 1831, og voru þau því jafn-
gömul. Foreldrar hennar voru talin
greindar- og dugnaðarmanneskjur,
og heimili þeirra til fyrirmyndar
hvað siðavendni og trúrækni
snerti. Næsta vor eftir aö þau giftu
sig, lét Jón Björnsson þeim lausa
ábýlisjörð sína Ingvarir. Reistu
þau þar bú og bjuggu síóan allan
Þau hjónin reyndust mjög sam-
hent um að bjarga sér og samhuga,
og þegar bömin fóru að alast upp,
var það þeirra heitasta áhugamál
aó ala þau upp í guðsótta og góð-
um siðum og gera úr þeim nýta
þjóðfélagsþegna. Bæði voru þau
trúrækin, og kirkju sína sóttu þau
vel, enda var Jóhann um mörg ár
bæði meðhjálpari og forsöngvari í
Tjamarkirkju, og þegar synir hans
uxu upp, lét hann þá syngja með
sér í kirkjunni. Mun það hafa orðið
undirstaða þess, að þeir gerðust
allir starfsmenn kirkjunnar á full-
orðinsárum. Þannig varó Þorleifur
fyrsti kirkjuorganleikari í dalnum
og stjómaði söng um mörg ári í
Ufsakirkju. Hjörleifur var lengi
forsöngvari í Tjamarkirkju, og í
þeirri kirkju gæti ég trúað að Sig-
urður hefði sungið öllum mönnum
oftar (hann söng oftast bassa), því
eftir að hann komst til fullorðins-
ára, átti hann alla tíð heima á Tjörn
og í Gullbringu og var því ætíð til
staðar, hvort heldur var við messu-
gjörðir eða aórar kirkjulegar athaf-
nir. Þá má ekki gleyma Jóni, sem
var meðhjálpari í Tjamarkirkju
nær alla ævi sína. Ami fór ungur í
Möðruvallaskóla, en eftir skóla-
nám fiuttist hann til Seyðisfjarðar
og gerðist þar sýsluskrifari í nokk-
ur ár. Þaðan fluttist hann til
Reykjavíkur og var starfsmaður í
Landsbankanum, síðustu ár sín á
elliheimilinu Grund og dó þar. Afi
minn átti hljóðfæri, sem nefnt var
langspil, og á það spilaði hann
sálmalög eftir nótum í bók, sem
kölluð var grallari, og þannig
kenndi hann sonum sínum söng.
Skyldi ekki langspilið hafa verið
undirstaða þess, að tveir yngstu
synimir fengu sér fíólín og lærðu
svo vel með þau að fara, að aðdáun
vakti hjá þeim sem vit höfðu á?
Þannig hafa aðstæður verið á Sandinum þegar Jóhann Jónsson og hans menn
voru að verki á öldinni sem leið. Þarna er verið að skipa vörum á land með
miiiigöngu árabáts. Myndin er fengin úr Sögu Dalvíkur, 2. bindi.