Heimskringla - 13.04.1938, Blaðsíða 1

THE PAR-T-DRINK
Good Anytime
In the 2-Glass Bottle ^ ®
AVENUE
Dyers & Gleaners
Fatahreinsun vor er þess
verð að reyna hana.
Hvergi betri.
SÍMI 33 422
658 St. Matthews
LII. ARGANGUR
HELZTU FRÉTTIR
England
f vikulokm skýrði forsætis-
ráðherra Breta, Neville Cham-
berlain frá því að fyrirstöðu-
laust gengi að gera samningana
við ítalíu. Og að því verki loknu
og efnr samningsins birtu,
kvaðst hann ekki efast um að
dómur almennings yrði sá, að
stjórnin hefði valið hið betra
hlutskiftið, en gagnrýnendur
hennar hið verra.
Það hefir mörgum verið dulin
ástæða Bretlands bæði fyrir
þessum samningum við ítalíu og
svo hinu, hve lítið þeir hafa haft
sig í frammi og verið afskifta-
lausir um yfirgang Hitlers. Af
upplýsingum góðra brezkra rita
að dæma, má segja að grein sé
fyrir henni gerð á þessa leið:
Bretar óttuðust svo samband
Þjóðverja og ítala, að þeir bjugg-
ust við hinu versta í Evrópu, ef
það héldist. Að slíta það, varð
því það fyrsta, sem stjórn Breta
lét sér til hugar koma. Og þeir
halda nú fram, að hefðu þeir
getað komið þeirri stefnu fram
nógu skjótt, hefði' Hitler' aldrei
tekið Austurríki.
Hvað var í veginum? Heima
fyrir var það utanríkisritari
Breta, Anthony Eden. En að
öðru leyti' voru það Frakkar. Með
Eden í stjórnarráðinu var ekki
um neina samninga að ræða við
ítali. Það er nú kunnugt. En
Frakkland hallaðist á sömu
sveifina. Þegar Mussolini sá að
Hitler var alvara með að taka
Austur-ríki, fór honum heldur
ekki að lítast á blikuna og vildi
óður semja við Bretland og
Frakkland. Við Breta var þetta
auðvelt, en Blum, sem um það
leyti var nýtekinn við stjóm í
Frakklandi', dróg á langinn að
gera nokkurn samning við ítalíu.
Mussolini hafð boðið Frakklandi
eitthvað viku áður en Hitler tók
Austurríki að verja Czecho-Sló-
vakíu með þeim fyrir Hitler, en
Blum vissi' ekki hverju þetta
sætti og sinti ekki boði Musso-
lini.. Er nú mælt, að þar hafi'
Blum yfirsézt. Hitler vissi að
alt var í uppnámi á Frakklandi
út af stjórnmálunum og
að Mussolini mundi hálfvolg-
ur meðan ítalía stóð ein uppi,
brást því við og tók Austurríki.
Forsætisráðherra Breta kennir
Blum því ekki ^sízt um það
hvernig með Austurríki fór.
Bretar óttuðust uppgang Þjóð-
verja. Með ítalíu töldu þeir
þeim auðvelt að svelgja Mið-
Evrópu-löndin á milli sín; —
ítalíu varð að ná úr því sam-
bandi. Og að því lúta nú samn-
ingar Breta við Mussolini.
Hvað kemur til, að Mussolini
er fús til að gera slíkan samn-
ing? Ástæða hans er efnahagur
ítalíu. Landið þarf á láni að
halda. Og það er hvergi' að fá
nema í Englandi. Þó vinátta
Hitlers sé mikilsverð, vegur
sterlingspundið brezka meira!
í Lundúnablöðum er því hald-
ió fram, að Bretastjóm sé að
gera samning við Japani. Er
sagt að í því sé fólgið að viður-
kenna Manchuokuo að minsta
kosti sem land Japana. Bretar
hafa tapað stjórn viðskiftanna í
Shanghai og mun verða við það
að sitja. En í Suður-Kína er
hugmyndin að reyna að halda í
eitthvað af viðskiftunum. Og
fram á það mun farið í þessum
samningum, sem ætlað er að
Bretar séu að gera við Japan.
Það kvað ekki síður hafa ver-
ið þessi samningur, en samning-
urinn við ftalíu, sem Eden
greindi á við Chamberlain um.
Af þessum samningi er sagt að
leiða muni' að ekki verði fyrst
um sinn af samningum milli
Bandaríkjanna og Breta. Það
eina sem Bretar gátu boðið
Bandaríkjunum, var aðstoð á
Kyrrahafinu. En hún hefir fall-
ið Japönum í skaut, gegn vilja
Bandaríkjanna.
Þá er Bretum afarilla við
Frakka vegna samninga þeirra
við Rússa. Bretar óttast að
það dragi Frakka út í ófrið og
ef til vill Bretland um leið.
Samningurinn við ítali er sagt
að verði staðfestur með undir-
skrift aðila í lok þessarar viku.
Helztu atriði hans sem frá er
sagt eru þessi:
1. Bretland tekst á hendur
að fá Þjóðabandalagið til að sam-
þykkja yfirráð ítala í Blálandi.
2. ítalía lofar að kalla her-
menn sína heim frá Spáni.
3. Viðurkenning um sameig-
inleg yfirráð Breta og ítala á
Miðjarðarhafinu.
4. Að ítalía hafi' ekki fleiri
hermenn í Líbýju en vanalega
á friðartímum.
5. Bretar lofa að hefta ekki
umferð ítala um Suez-skurðinn.
6. Að hætta öllum æsingum í
útvarpi í nýlendunum.
Frakkland
Á Frakklandi urðu stjórnar-
skifti um síðustu helgi, hin
þriðju síðan um nýár. Leon
Blum er við stjórn tók fyrir fá-
einum vikum af Camille Chau-
temps, varð að segja af sér. —
Hann fór fram á það, að vald
hans væri rýmkað í fjármálum,
en öldungaráðið feldi tiilögu
hans um það með 223 : 49 at-
kvæðum.
Við stjórn hefir tekið Edou-
ard Daladier, róttækur sósíalisti
og sem var hermálaráðherra í
ráðuneyti Blums.
Á Frakklandi á stjómin við
fjárhagserfiðleika og all-víðtækt
verkfall að stríða. Að þessi nýja
stjórn verði mosavxain í völdun-
um er því ekki líklegt. Samt er
hún sögð íhaldssamari en Blums-
stjórnin var og meir við hæfi
viðskifta- og fjármálamanna. —
Hún er ennfremur talin fúsari til
samvinnu við Breta, en fráfar-
andi' stjórn var og mun feta í
fótspor þeirra með að gera
samninga við ítalíu og viður-
kenna rétt þeirra til Blálands,
sem Frakland hefir þverskallast
Við til þessa.
Atkvæðagreiðslan
Atkvæðagreiðsla fór fram um
það í Þýzkalandi og Austurríki
s. 1. sunnudag hvort sameining
Austurríkis og Þýzkalands væri
ákjósanleg. Af nærri 50 miljón
atkvæðum voru 48,799,269 með
sameiningu landanna.
f Ausutrríki voru 4,207,517
atkvæði með sameiningu, en
11,263 á móti. Gyðingar höfðu
ekki atkvæðisrétt.
Þingið er ekki sagt að komi
saman í Vín 20. apríl, eins og
áður var sagt, á 49 afmælisdegi
Hitlers. Tala þingmanna er 740
í Þýzkalandi en 70 í Austurríki.
Velur Hitler þá úr 1,717 sem út-
nefningu hlutu við atkvæða-
greiðsluna, þegar hann kemur
aftur heim frá Róm, en þangað
fer hann 3. maí í heimsókn.
Atkvæðagreiðsla þessi nú, eft-
ir sameininguna, er athlægi.
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 13. APRÍL 1938
NÚMER 28.
—
Upprisan
Skellir sverðskálpi Hver er sá er syngur,
Á skjöld sinn, vetur, Með Suðra lungum
Skirpir við hríð Og þeytir glymlúður
Og skafrenningi, Glöðum anda?
Föng til bálkveikna Hver er sá, er yrkir
Byljahelju Upprisuljóð
Dregur að Útgörðum Betur en Bragi
íslendinga. Bekkskrautuður ?
Rýjir ribbaldi, Eldur aldauða
Rammur að afli, Er aldinn kuldi
Pílvið, skrúfhærðan, Og öskufönn orðin
Skjólgirðinga, Að ilmi jarðar.
Stálköldum eldi, Upp er eg rismn
Með styrjar ofsa, Af rústum vetrar,
Bændur og önnunga Sem fuglinn Fönix,
Brennir inni. Og fagna sumri.
Þannig var kveðið Kvaddur er eg
Á Þorradægri; Til kvæðafórnar
Sveipaðist síðan, Á heimshljóma
Sólargoðorð Há-altari.
Náttþögn náheims Með frumskóga flautum
Og neðsta afgrunns Og flúðahörpum,
Unz básúna Vinda belgpípum
Birtist í skýjum. % Og vatnabumbum.
Leik eg á lýru,
Lágir eru tónar
En kyngislungnir,
Og kunna að eiga
Þátt í lofsöngva—
Lögum nýjum
Við himinhnatta
Háttalykla.
Gutt. J. Guttormsson
íslenzk börn syngja í útvarp
Föstud. 22. apríl kl. 8.05 e. h.
syngja íslenzk börn íslenzka
söngva í útvarp yfir Winnipeg
útvarpsstöðina CjRC og stutt-
bylgju stöðvarnar CJRX og út-
varpið í Yorkton og e. t. v. yfir
útvarpið í Regina.
Barnaflokkur sá er R. H.
Ragnar hefir stjórnað undanfar-
in tvö ár hefir verið fengin til
að gefa þessa útvarpshljómleika
af James Richardson and Sons
Broadcasting Company. Lögin
er börnin syngja eru flest ísl.
þjóðlög. Þessi lög verða sungin:
“Látum af hárri heiðar brún”,
“Nú er frost á Fróni”, “Sól-
skríkjan”, “ísland ögrum skor-
ið”, “Vorhiminn”, “Nú er vetur
úr bæ”, “Ey-glóir æ á grænum
lauki”, “Sof þú barn mitt”, “Bí,
bí og blaka”, “Sofðu mín Sig-
rún”, “Hættu að gráta hringaná”
og “Máninn hátt á himni skín”.
Þessi lög eru öll raddsett af R.
H. Ragnar er einnig hefir samið
við þau piano undirspil. Lily
Bergson leikur á piano með
flokknum. Það mun marga fýsa
að heyra íslenzkum söng útvarp-
að og vonandi að sem flestir not-
færi' sér þetta tækifæri og hlusti
á útvarpið. Þeir er óska að
fleiri' ísl. hljómleikar yrðu gefnir
í framtíðinni ættu að skrifa
CJRC stöðinni í Royal Alex-
andra Hotel, Winnipeg, að hljóm-
leikunum afstöðnum.
Kína
Á níu mánuðunum sem stríðið
hefir staðið yfir í Kína, hafa Jap-
anir, með einni miljón her-
manna, tekið um 270,000 fermíl-
ur af landi í Kína en öll er stærð
lýðveldisins talin 1,532,815 fer-
mílur. Langt er því frá, að
Japanir hafi tekið alt landið. En
þeir sitja eigi síður að viðskift-
um þess í drjúgum mæli.
Stjórnari Kwantung-héraðs-
ins, Wu Teh-Chen, sagði nýlega:
Við munum tapa orustum, en
við vinnum stríðið.
Fyrir eigi all-löngu var hers-
höfðinginn náfnkunni Chiang
Kai Shek gerður að yfirmanni
alls Kína og einræðisherra. Hafa
blöð síðan um hann talað sem
Stalin Kínaveldis. Bardagaað-
ferð sinni' hefir hann nú breytt
þannig, að her hans berst í smá-
flokkum til og frá um alt landið.
Hinar miklu og skipulögðu fylk-
ingar Japana hafa því aldrei
tækifæri að leggja til stórorustu.
Heldur eiga þeir ekki eins auð-
velt með að dreifa úr sér og fara
lengra inn í landið en góðu hófi
gegnir, því þá geta þeir átt von
á árásum frá Kínverjum. Stríð-
ið gengur því í þófi og alger sig-
ur Japana virðist enn fjarri.
í byrjun þessarar viku gerðu
þessir smá herflokkar all-harð-
ar árásir á Japani við Tientsin-
Pukow járnbrautina og gerðu
Japönum talsverðar skráveifur.
Það sama gerðu þeir í grend við
Pengpu, sem er 100 mílur norður
af Nanking. Á þessu gengur og
á Peiping-Hankow járnbraut-
inni. Hugmyndin er að taka
Peiping og Tientsin af Japönum
aftur með aðstoð frá kínverska
rauða hernum, sem stofnað hefir
sovétríki í hjarta Hopeh-fylki-s-
ins. Eru Japanir að hrúga her
til Shantung til þess að glíma
við þessa herflokka Kínverja.
Japanir viðurkenna að þeim
hafi verið gerður ógreiði, en
þeir halda því fram að þeir hafi
alls staðar getað Stöðvað árás-
imar og að af Kínverjum hafi
ávalt nokkrir fallið.
Spánn
Spurningunni' um það, hvort að (
Franco sé búinn að vinna stríðið
á Spáni, verður ekki enn svarað
játandi. Hann hefir unnið mikla
sigra þar sem hann hefir komist
til Lerida og lengra þó nú í norð-
austur hluta Spánar og ennfrem-
ur brotist til Tortosa, sjávar-
borgar í Catalóníu-fylki í suð-
austur hluta landsins og klofið
með því þann hluta þess, sem er
í höndum stjórnarinnar. En
Tortosa er um 130 mílur frá
Barcelona. Franco er að sjálf-
sögðu nær því en áður fyrir sína
síðustu sigra, að vinna, en það
er langt frá því, að hann sé enn-
þá búinn að taka allan Spán.
Með samningunum sem Bretar
eru að gera við ítalíu, er gert
ráð fyrir að her ítala sé kallaður
heim. Ef Bretar gera nú svip-
aðan samning við Þjóðverja, sem
við er búist, verður herlið Hitl-
ers, sem hann sendi Franco fyrir
þrem vikum eða mánuði fyrir
það að fá leyfi Mussolini til að
hremma Austurríki, einnig að
hverfa heim. Verður ekki eftir
það séð, að Franco geti mikið
gert, því sigrar hans eru herliði
Þjóðverja og ítala að þakka. —
Þegar síðasta og hrottalegasta
árásin var gerð á Barcelona,
tóku 700 þýzk spengju-flugskip
þátt í henni; það var þegar gerð-
ar voru 18 árásir á borgina á 24
klukkustundum og menn, konur
og börn hrann myrt. Ef þetta
lið alt (t. d. um 30,000 Þjóðverj-
ar sem nú eru sagðir á Spáni)
yfirgefur Franco, flýtir það ekki
sigri hans. En hvað verður þá
gert ? Ef Franco ekki tekur
allan Spán áður en liðið kveður,
ef það kveður á annað borð, er
líklegt talið, að Evrópuþjóðirnar
margar viðurkenni eigi að síður
Franco, sem stjórnanda Spánar
og honum verði á þann hátt
dæmdur sigurinn. Að svifta nú-
verandi stjórn þannig öllu sam-
bandi við aðrar þjóðir, mundi
skjótt gera út af við hana.
Ef nokkuð gæti nú bjargað
stjórninni á Spáni, þá væri það
aðstoð frá Frakklandi. En fyrir
hana er nú lítil von. Bretar
sendu Winston Churchill einmitt
í þeim erindum til Parísar s. 1.
viku, að láta Frakka vita, að
Bretland væri á móti slíku.
En yrði' þjóðin á Spáni ánægð
með Franco sem stjómanda? —
Gæti hún elskað hann fyrir það,
hvernig hann hefir elskað hana,
eins og t. d. sprengjuárásirnar
hafa sýnt það ? Það er hætt við
að friður komist ekkr á í hasti og
að þjóðin fái að kenna á fasism-
anum fyrstu árin.
Undir Bandaríkjunum
komið
Tota Ishimaru, aðmíráll Jap-
ana, hélt því fram í gær, að það
væri undir Bandaríkj unum kom-
ið hvort að stórstríð brytist út
innan skamms eða á næsta ári.
í Japan er aðmírállinn talinn
öllum framsýnni um hermála-
ástandið. Hann segir leikinn,
undirbúinn og stríð geti hafist
áður en árnu 1939 lýkur.
England, Frakkland og Rúss-
land eru annars vegar, en Japan,
Þýzkaland og ítalía hins vegar.
Um afl þessara þjóða segir að-
mírállinn að séu áhöld. Það séu
því Bandaríkin, ef þau fari í
stríðið, sem alt velti á.
Japanir eru sannfærðir um að
Rússar séu stöðugt að gefa því
máli meiri gaum, að leggja út í
stríð við Japani. Á landamærum
þeirra og Japana kváðu nú vera
500,000 rússneskir hermetm. Og
blöð í Japan hafa það eftir rúss-
neska herforingjanum eystra,
“ að nú sé tíminn að stökkva á
Japani.”
Jón Baldvinson látinn
f nýkomnum blöðum að heiman,
er þess getið, að Jón Baldvins-
son, þingforseti hafi látist 17.
marz. Eins og kunnugt er, hefir
hann verið einn af fremstu
mönnum Alþýðuflokksins og
verið forseti Alþýðusamtakanna
síðan 1916 eða í 22 ár. Hann
hefir og verið þingmaður síðan
1921.
Árið 1918 var hann og kosinn
í bæjarstjórn Reykjavíkur og
var þar fulltrúi í 6 ár.
* * *
Afmælishátíð
Áríðandi er, að allir þeir er
hafa í huga að sitja afmælis-
samsæti Dr .Sig. Júl. Jóhannes-
sonar og frúar hans þ. 25. apríl
n. k. tryggi sér aðgöngumiða frá
einhverjum nefndarmanna eigi
síður en 16 apríl.
Nefndin.
Sprengjur yfir Evrópu
Stjórnin á Bretlandi hefir látið
sér mjög ant um það, að fræða
almenning um hvemig hann eigi
að verjast sprengju árásum úr
loftinu á heimilinu. Hefir ritl-
ingur nýlega verið prentaður til
leiðbeiningar um þetta. Voru síð-
ast liðna viku send í pósti út um
alt land hálf miljón eintaka af
honum.
Það sem mönnum er þar ráð-
lagt, er fyrst og fremst að velja
sér stað í húsinu til að flýja í
þegar sprengjum fer að rigna,
sem sízt gæti orðið fyrir skemd-
um af þeim, svo sem í kjöllur-
um. Þar skyldi um sig búið sem
bezt, með niðursoðnum matvæl-
um, bókum, áhöldum til að
slökkva með eld, lyfjum og sára-
umbúðum, með einhverju til að
troða í rifur og gættir, sandpoka
til að láta fyrir gluggana, og
stoðir og annað til þess að
styrkja með loft eða veggi. Gas-
grímur eiga að vera til fyrir
hvern mann á heimilinu, ungan
eða gamlan; þær fást nú í búð-
um. Spil og radio er þar einnig
ráðlagt að hafa. Þegar svo að
árásin er gerð, eiga menn að
byrgja sig þarna inni og eyða
tímanum við lestur, skrift, spil,
sauma og hlýða á útvarp. Ef
tími vinst til, skal senda börn og
sjúka úr bæjum þangað, sem
síður er búist við árásum.
Stjórnin hefir varið $42,500,-
000 til þess á þessu ári að út-
breiða þekkingu manna á því
hvernig verjast skuli þessari
hættu.
í ræðu sem Mussolini' hélt ný-
lega í öldungadeild þingsins,
lagði hann einnig mikla áherzlu
á hættuna, sem af loftárásum
stafaði. Kvað hann þar komið,
að stórborgum yrði ekki vært og
hvatti þá þegna sína er því gætu
komið við að flytja úr borgunum
og dreifa sér í smábæi eða út um
sveitir.
Stríð sagði Mussolini að yrðu
ávalt meira og meira háð í loft-
inu. Fyrir því mætti nú þegar
fara að búa sig undir það, að
verjast með því að dreifa úr
fólksmergðinni í bæjunum.
Um her ítalíu sagði Mussolini:
Við getum kallað út 9 miljónir
hermanna, frá 19 til 55 ára að
aldri. Loftherinn er á meðal
hinna beztu; sjóflotinn nýr,
skjótur, traustur og hefir fleiri
neðansjávarbáta, en floti nokk-
urrar annarar þjóðar. Við erum
því vel búnir að her. En í
stríðum er nú vígvöllurinn heim-
ilið eigi síður en skotgrafirnar.”
Mussolini fetti' að vera kunn-
ugt um þetta af því sem loft-
skipin hans hafa hafst að á
Spáni.