Tíminn - 26.09.1941, Síða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓriARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRirSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Síml 2323.
Símar 3948 og 3720.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
25. ár.
lleykjavík, föstndaginn 26. sept. 1941
95. blað
Þingmenn stjórnaríiokkanna
kvaddir saman til fundar
Dýrtíðarmálið verðnr aðalmálið, sem rætt
verðnr, en auk þess verður rætt um utanrík-
ismál, ,,ástands“málið og loknn vínbúðanna.
Hagkvæmarí
lausn á kola-
málinu
Við fáum 133 þús.smál.
af kolum frá Breflandi
Haffkvæmari lausn hefir nú
náðst í kolamálinu en útlit var
fyrir um tíma. Samkvæmt upp-
Iýsingum viðskiptamálaráðherra
hafa Bretar nú lofað að láta
okkur fá 133 þús. smál. af kol-
um tólf næstu mánuðina, auk
þess, sem togararnir fá til eigin
nota í fisksöluferðum sínum.
Áður töldu Bretar sig aðeins
geta látið okkur fá um 90 þús.
smál., en hitt yrðum við að fá
frá Ameríku.
Telja má líklegt, að þessi
kolainnflutningur frá Bret-
landi geti nægt okkur, ef ferðir
togaranna haldast. Má því telja
þessa lausn vel viðunandi, sér-
staklega í samanburði við það,
ef þurft hefði að fá eitthvað
verulegt af kolum frá Ameríku,
því að það hefði orðið bæði dýr-
ara og erfiðara.

■
Bráðabírgðalðg um
síðferðísvandamálín
Stnlkum, yngri en 18
ára, verður bönimö
umgengni við her-
mennina.
Ríkisstjórnin hefir nú lokið
að mestu samningu bráða-
birgðalaga um ýmsar ráðstaf-
anir vegna þeirra siðferðis-
vandamála, er leitt hafa af
dvöl erlends setuliðs í landinu.
Aðalatriði laganna munu vera
þessi:
Stúlkubörnum yngri en 18
ára verður bönnuð umgengni
við erlenda hermenn, nema
undir alveg sérstökum kring-
umstæðum, t. d. í fylgd með
foreldrum. Stúlkur, sem óhlýðn-
ast þessu, verða fluttar úr
bænum.
Ungbörn á heimilum, sem eru
meira og minna flosnuð upp
vegna umgengni mæðranna
við hermennina, verða látin á
barnaheimili.
Vandræðakonur, sem eru lík-
legar til að leiða aðrar í sömu
glötunina, verða settar á sér-
stakt heimili.
Sérstök kvenlögregla verður
sett á fót til þess að fást við
þessi mál. Sérstök nefnd, þar
sem sennilega sakadómari skip-
ar forsæti, mun ákveða, hvaða
stúlkur og konur verða fluttar
burtu.
Hér í bænum verður komið á
fót sérstakri rannsóknarstöð,
en út á landi þremur dvalar-
heimilum, einu fyrir börn frá
vandræðaheimilum, öðru fyr-
ir ungar stúlkur og þriðja
fyrir vandræðakonur.
Löggjöf þessi er að verulegu
leyti byggð á því, að foreldrarn-
ir eigi að gæta barna sinna inn-
an ákveðins aldurs, og fullorð-
ið fólk verði að gæta sín sjálft.
Ríkisvaldið hafi því ekki af-
skipti af einkalífinu, nema í
ítrustu neyð. Ef þessir aðilar
(Framh. á 4. siSu)
Ríkisstjórnin hefir ákveð-
ið fyrir nokkru að kalla
þingmenn stjórnarflokk-
anna saman til fundar hér
í bænum um næstu mán-
aðamót. Ástæðan til þessara
fundarhalda er sú, að ekki
hefir náðst samkomulag í
ríkisstjórninni um ráðstaf-
anir í dýrtíðarmáliriu.
Þegar dýrtíðarmálið var rætt
á þingi í vetur lýsti forsætisráð-
herra þeirri skoðun sinni að
kveðja bæri þingið sanian til
aukafundar, ef ekki næðist
samkomulag um framkvæmd
dýrtíðarlaganna. Þar sem sam-
komulag hefir enn ekki náðst
í þessu máli, hafa ráðherrar
Framsóknarfloksins unnið að
því, að málið yrði tekið til nýrr-
ar umræðu í þingflokkum og
miöstjórnum flokkanna. Má
telja víst að Alþingi verði kvatt
saman til aukafundar, þegar
þessum umræðum er lokið.
Á aukaþingi myndi einnig
verða rætt um „ástands“málið
svonefnda og lokun áfengisbúð-
anna. Hefir ríkisstjórnin í und-
irbúningi sérstaka löggjöf í til-
efni af „ástands“-málinu. Ríkis-
stjórnin getur heldur ekki hald-
ið vínverzlununum lokuðum til
lengdar, án fyrirmæla Alþingis.
Á fundum þingflokkanna, sem
koma saman um mánaðamótin,
verður einnig rætt um viðskipt-
in við Bretland og Bandaríkin.
Það eru nú nær þrír mánuðir
síðan Bandaríkin tóku að sér
„hervernd“ íslands og lofuðu
íslendingum hagkvæmum við-
skiptasamningum. Ennþá hafa
þó engir viðskiptasamningar
verið gerðir milli landanna og
óvíst enn hver kjör Bandaríkin
ætla að bjóða í þeim efnum.
Enn eru öll viðskipti við þau
Frá Kiev, höfuðborg Ukrainu, sem Þjóðverjar hafa nýlega hertekið. Til vinstri sést borgarhluti á bökkum Dnjepr,
en til hœgri Petscherklaustrið frœga, sem er árlega heimsótt af um 200 þús. pílagríma, og eru margir frá fjarlœg-
ustu héruðum Rússlands.
Herréttardómurinn í
nauðgunarmálinu
Herréttur . Bandaríkjamanna
hefir nú fellt dóm í máli Banda-
ríkjamannanna fjögurra, sem
voru ákærðir fyrir að nauðga
íslenzkri konu, eins og áður
hefir verið sagt frá hér í blað-
inu.
Hermennirnir voru allir
fundnir sekir og dæmdir til 10—
20 ára fangelsisvistar. Fengu
þeir nokkuð misjafna dóma,
þar sem þeir voru ekki allir á-
litnir jafnsekir.
Þeir munu verða sendir til
Bandaríkjanna með fyrstu ferð
og verða þeir látnir vera í fang-
elsi þar.
í þessu máli hefir þeirri reglu
verið fylgt, að láta almenning
fá réttar fregnir um aðdrag-
anda þess og niðurstöðu.
Fylgir ameríska herstjórnin
vonandi þeirri reglu framvegis
í sakamálum, sem snerta ís-
lenzka menn og ameriska her-
menn. Myndi það geta hindrað
ýmsar slúðursagnir og orðróm,
sem er báðum aðilum til tjóns.
Brezka herstjórnin mun yfirleitt
ekki hafa viljað gefa upplýs-
ingar um slík mál og er það
vissulega ekki til fyrirmyndar.
Styrjöldin í Rússlandi
háð geðþótta Breta, meira að
segja póstsendingar þangað og
(Framh. á 4. siðu)
Seinustu dagana hefir hin!
hraða framsókn Þjóðverja í
Ukrainu vakið mesta athygli.
Þeir hafa tekið Kiev, höfuðborg
Ukrainu, og sækja nú fram til
Kharkov, þriðju mestu iðnaðar-
borgar Rússlands; úr tveim átt-
um. Sunnar á sléttum Ukrainu
hafa þeir sótt alla leið til Asovs-
hafs og náð eiðinu milli megin-
landsins og Krímskagans. Eru
þeir nú í þann veginn að hefja
árás á Krímskagann, en þar er
önnur helzta flotahöfn Rússa
við Svartahaf, Sevastopol.
Við Leningrad og Odessa hafa
ekki orðið stórbreytingar að
undanförnu. Telja má líklegt,
að Þjóðverjar gætu tekið þess-
ar borgir, ef þeim þóknaðist
það, en dragi það á langinn í
von um, aö það kosti þá ekki
eins mikið manntjón síðar.
Næsta skref Þjóðverja mun
vera að ná Kharkov og Krím-
skaganum. Með töku Krímskag-
ans styrkja þeir aðstöðu sína
til árásar á Kákasus. Ef þeim
heppnast að ná Kharkov og
Leningrad geta þeir beitt öll-
um sóknarmætti sínum gegn
Moskva.
Eins og horfur eru nú virðist
ekki ólíklegt, að Þjóðverjar geti
tekið Leningrad, Odessa, Khar-
kov og Moskva fyrir veturinn.
Það væri hreint kraftaverk, ef
Rússum tækist að verja þess-
ar borgir í nokkra mánuði enn.
A. KROSSGOTTJM
Frá slátruninni. — Frá Háskóla íslands. — Húsakaup Sumargjafar. — Starf
Sumargjafar síðastliðið sumar.
Miklar rigningar haía geisað á Suð-
ur- og Vesturlandi seinustu vikuna.
Hafa þœr valdið miklum baga við
slátrunina, því að kjötið er nú.flutt
af stórum landsvæðum til frystingar
hér syðra. Hefir orðið að stórminnka
söltunina, bæði nú og í fyrra, því ekki
er nú unnt að selja saltkjöt erlendis.
Þessvegna er flutt hingað til frystingar
allt kjöt úr austanverðri Barðastrand-
arsýslu, Dalasýslu, Hrútafirði, Vestur-
Skaftafellssýslu og víðar að. Vegir hafa
skemmst mjög af völdum vatnavaxt-
anna og hafa því kjötflutningarnir
orðið fyrir miklum truflunum. T. d.
hefir vegurinn undir Eyjafjöllum orðið
ófær og hefir orðið að hætta slátrun
þar fyrir austan í bili, þar sem ekki er
skemmzt mjög af völdum vatnavaxt-
suður. — Slátrunin er nú aðeins leyfð
á eftirtöldum stöðum, því að þaðan er
ekki hægt að koma kjöti til frystingar.
í Öræfum, á Hornafirði, Djúpavogi,
Breiðdalsvík, Stöðvarfirði, Borgarfirði
eystra, Reykjarfirði, Norðurfirði og
Flatey. Venjulega er slátrun það mikil
á þessum stöðum að erfitt mun reyn-
ast að selja allt þetta saltkjöt á inn-
anlandsmarkaðinum. Hefir því salt-
kjötsverðið verið ákveðið nokkru lægra
en ella með tilliti til þess, að menn
keyptu heldur saltkjöt frá þessum
stöðum en nýtt kjöt og söltuðu það
sjálfir.
i t r
Tímanum hefir borizt kennsluskrá
Háskóla íslands næstu starfsár, en
skólinn mun taka til starfa um mán-
aðamótin, þótt setning hans fari fram
síðar. Samkvæmt lögum frá seinasta
Alþingi hefir viðskiptaháskólinn verið
sameinaður lagadeildinni og eykst því
starfssvið hennar verulega og kennslu-
kraftar hennar hafa þvi verið auknir.
M. a. hefir verið stofnað nýtt dósents-
embætti og gegnir því Gylfi Þ. Gísla-
son hagfræðingur. Deildin heitir nú
laga- og hagfræðideild. í vetur starfar
við skólann undirbúningsdeild í verk-
fræði, líkt og var síðastl. vetur. í heim-
spekideild hefir verið stofnað nýtt
lektorsembætti í íslenzku nútíðarmáli
og hagnýtri íslenzkukennslu. Gegnir
því Björn Guðfinnsson cand. mag. —
Þá hefir sund og leikfimi verið gerð að
skyldunámi og getur enginn stúdent
fengið embættispróf, nema hann hafi
tekiö þátt í þessu námi og leyst ákveðið
sundpróf af hendi. Undanþegnir eru þó
þeir, sem ekki geta stundað slíkt nám,
sökum vanheilsu.— Síðar í vetur munu
verða haldnir hljómleikar og fyrir-
lestrar á vegum háskólans, líkt og var
síðastliðinn vetur.
t t t
Barnavinafélagið Sumargjöf keypti
nýlega húsið Tjamargötu 33. Húsið er
120 fermetrar að grunnmáli, stendur á
eignarlóð og kostaði 100 þúsund krónur.
í viðtali lét ísak Jónsson kennari svo
um mælt: — Oft hefir verið þörf en
nú var nauðsyn á því, að Sumargjöf
yki starfsemi sína, og valda því aðal-
lega húsnæðis- og starfsfólksvand-
ræðin, sem nú eru hér í bænum. I
þessu húsi hyggst félagið að hafa
þrenns konar rekstur. í fyrsta lagi
dagheimili, og ennfremur leikskóla og
vöggustofu. Dagheimilið er einkum
ætlað bömum, sem eiga foreldra, er
búa í þröngum húsakynnum og ekki
hafa aðstöðu til þess að hafa börnin
heima á daginn. Leikskólinn verður
starfræktur í þeim tilgangi að geta
veitt börnum fóstur og umsjá nokkurn
tíma dagsins og verður þar lögð áherzla
á að bömin þroskist við ýmis störf, svo
sem við að klippa, lita og móta o. fl.
Forstöðukona þessarar starfsemi verður
Þórhildur Ólafsdóttir, en leikskóla-
deildin hefir sérstakan kennara (deild-
arstjóra).
t t t
Vegna brottflutnings barna úr bæn-
um í sumar, segir ísak ennfremur, rak
„Sumargjöf" ekkert dagheimili að
Vesturborg að þessu sinni. En í þess
stað sá félagið um rekstur bamaheim-
ilanna að Hvanneyri og Reykholti, í
umboði sumardvalarnefndar. í Reyk-
holti dvöldu 104 börn, en á Hvanneyri
voru 58 börn og vom þau frá 3%-ll ára
gömul á báðum stöðunum. Börnunum
var skipt niður í flokka eftir aldri og
atgervi, og var sérstök barnfóstra til
þess að sjá um hvern hóp. Það var leit-
azt við að finna verkefni við hæfi allra
barnanna, sem gæti í einu verið þrosk-
andi líkamlega og andlega fyrir þau.
Og ég tel að þetta hafi tekizt. Bömin
(Framh. á 4. siðu)
Þýzki herinn hefir vissulega
orðið fyrir miklu tjóni, þótt
vafasamt sé að treysta þeim
tölum Maiskys, sendiherra
Rússa í London, að manntjón
Þjóðverja (fallnir, særðir og
handteknir) nemi 3 milljónum
manna og að þeir hafi misst
8500 flugvélar. Telja má líklegt,
að manntjón Rússa sé öllu
meira en manntjón Þjóðverja
og það, sem meira er um vert:
Rússar hafa misst mikið áf her-
gagnaiðjuverum sínum, en Þjóð-
verjar munu fljótlega geta auk-
ið hergagnaiðnað sinn að sama
skapi, þar sem þeir hafa náð
mörgum auðugum hráefnalind-
um á vald sitt. Það má heldur
ekki treysta um of á það, að
veturinn verði Þjóðverjum mik-
ill þrándur í götu, þótt hann
væri erfiður Napoleon. Sam-
göngutæknin og hernaðartækn-
in hafa tekið svo stórstígum
framförum siðan, að herferðir
Napoleons og Hitlers eru ekki
sambærilegar. Maisky varaði
líka við því í ræðu, sem hann
hélt nýlega, að álíta veturinn
heppilegri fyrir Rússa en Þjóð-
verja. Þess ber m. a. að gæta,
að Þjóðverjar hafa náð þeim
hluta Rússlands, sem hefir
beztar og greiðastar samgöng-
ur. Aðstaða Rússa er því orðin
örðugri í þeim efnum en að-
staða Þjóðverja.
Það, sem nú virðist mest á-
litamál, er það, hvort Rússum
tekst að halda Volgahéruðun-
um og Kákasus vetrarlangt. í
Volgahéruðunum, Uralhéruð-
unum og víða í Síberíu hefir
risið upp mikill iðnaður sein-
ustu árin. En hann mun þó
(Frarríh. á 4. síðu)
Aðrar fróttir.
Fulltrúar allra stjórna Banda-
manna komu saman á fund í
London síðastl. miðvikúdag,
þar á meðal fulltrúi Rússa.
Fundurinn lýsti sig samþykkan
Atlantshafsyfirlýsingu Roose-
velts og Churchill.
í Bandaríkjunum aukast
stöðugt kröfurnar um vopnun
kaupskipa og afnám hlutleysis-
laganna. M. a. hefir Knox flota-
málaráðherra heimtað afnám
hlutleysislaganna.
Tíu herskipum hefir verið
hleypt af stokkum í Bandaríkj
unum í þessum mánuði. Meðal
þeirra er 35 þús. smál. orustm
skip „Massachussetts", sem tal-
ið er að verði fullkomnasta
orustuskip hersins.
Bretar hafa látið tilkynna
Finnum, að litið muni á þá sem
óvinaþjóð Bandamanna í stríðs
lok, ef þeir berjist með Þjóð
verjum eftir að þeir hafi náð
því landi, sem áður var finnskt.
Þrír sænskir tundurspillar
fórust við sprengingu í flota-
höfninni Vaxholm í síðastlið-
ini viku. Um 30 menn fórust.
Enn er ókunnugt um orsök
sprengingarinnar.
í Noregi eru Þjóðverjar byrj
aðir að safna kirkjuklukkum
og láta bræða þær.
Á víðavangi
ÁSKORUN TIL SIGURÐAR
KRISTJÁNSSONAR.
Sigurður Kristjánsson alþm.
hefir byrjað skrif í Mbl. um
breytingu kjördæmaskipunar-
innar. Kröfur sínar um breyt-
inguna byggir hann aðallega á
því, „að fjárhagslegu sjálfstæði
landsins stafi mestur háski af
hinum smáu kjördæmum, sem
þingflokkarnir reyni að kaupa
upp með óbeinum mútum.“
Nánar rökstyður Sigurður ekki
þessi ummæli sín. Þar sem
þetta er meginatriði málsins, að
dómi Sigurðar, skiptir það vit-
anlega miklu máli, hvort það
gefur slíkt tilefni til breyting-
ar á kjördæmaskipuninni og
Sigurður vill vera láta. Tíminn
skorar þvi á Sigurð að rökstyðja
þessa fullyrðingu sína nánar
og er blaðið fúst til þess að
ræða um þetta atriði við hann.
Er Sigurður væntanlega það
trúaður á málstað sinn, að
hann skorast ekki undan slík-
um umræðum.
FJANDSKAPUR TIL B/ENDA.
Það kemur stöðugt greinileg-
ar í ljós, að Sjálfstæðisflokkur-
inn reynir að vinna sér fylgi
kaupstaðarbúa með því að ó-
frægja bæntjur og vinna gegn
hagsmunum þeirra. Er það
vissulega alvarlegt mál, að
stærsti stjórnmálaflokkur
landsins skuli reyna að nota sér
til framdráttar að skapa ríg og
óvild milli helztu stétta lands-
ins. Nýjustu dæmin um þennan
áróður Sjálfstæðisflokksins eru
þessi: Einn frambjóðandi
flokksins, Gísli Jónsson, rýkur
upp með miklum gauragangi,
þegar bændur fá brezku verð-
uppbótina, og talar um, að hún
verði eyðslueyrir hjá' bændum
og þurfi því að gera sérstakar
ráðstafanir, en hins vegar
minnist hann ekki einu orði á
það, að stríðsgróði annarra
stétta geti orðið eyðslueyri og
þess vegna beri að gera sér-
stakar ráðstafanir. Með þessu
er reynt að brennimerkja
bændur sem sérstaka eyðslu-
seggi. — Forsprakkarnir í í-
haldsfélaginu „Óðinn“, láta
verkamenn mótmæla því, að
bændur fái ríflegan hluta af
brezku verðuppbótinni, enda
þótt þeir hafi undanfarið feng-
ið stórum minni uppbætur en
aðrar vinnandi stéttir. — Blað-
ið Vísir segir, áð kjötið sé dýr-
asta fæða á borðum, og reynir
þannig að vinna gegn sölu þess.
Er þó vitanlegt, að margar
aðrar fæðutegundir eru miklu
dýrari en kjöt, þegar miðað er
við næringargildi. — Loks
kemur svo „Mosaskeggur“ til
sögunnar og ber það á kjósend-
ur dreifbýlisins, að þeir séu
„keyptir upp með mútum“.
Bændastéttin fær vissulega
kaldar kveðjur frá Sjálfstæðis-
flokknum um þessar mundir.
ERFITT VERKEFNI.
í Mbl. 25. þ. m. birtist all-
löng grein eftir Sigurjón Jóns-
son, sem blaðið titlar forstjóra.
Greinarhöfundur hyggst að
sanna það, að það hafi engin
áhrif á verðlag J landinu, að
álagning Eimskipafélagsins á
farmgjöldin er svo mikil, að
hreinn gróði félagsins á síðast-
liðnu ári nam 4.3 millj. kr.!
KOMMÚNISTAR OG
SMÁÞJÓÐIRNAR.
Kommúnistablaðið segir, að
Rússar séu að berjast fyrir smá-
þjóðirnar. Vera má, að barátta
Rússa komi að einhverjum not-
um fyrir smáþj óðirnar, en hún
er þó vissulega ekki háð í þeim
tilgangi. Gleggstu dæmin um
afstöðu Rússa í þeim efnum eru
innlimun Eystrasaltsríkj anna
og árásin á Finnland. Skömmu
áður en Þjóðverjar réðust á
Rússa, lét Stalin líka reka frá
Moskva alla sendiherra undir-
(Frarrih. á 4. siðu)