Tíminn - 20.11.1941, Qupperneq 3

119. blað
TÍMINN, flmmtndagiim 20. nóv. 1941
473
B Æ K U R
Hulda: Hjá Sól og Bil. —
Sjö þættir. - Útg.: Guðm.
Pétursson. Akureyri 1941.
264 bls. Verð: 16.00 ób„
20.00 I bandi.
Höí'undur þessarrar bókar
átti sextugsafmæli í sumar og
bækurnar, sem hún hefir gefið
út, eru nú orðnar 15 að tölu,
bæði ljóð, sögur, æfintýri og
þættir. — Framan við þessa bók
er ritgerð um Huldu og skáld-
skap hennar, eftir prófessor
Ríchard Beck. Er það endur-
prentun á grein hans í Tímariti
Þjóðræknisfélagsins. Þetta er
hið fróðlegasta yfirlit yfir rit-
störf Huldu, fjörlega skrifað og
greinagott.
Það var ekki tilgangur minn
með þessum ritdómi að gagn-
rýna grein dr. Beck. Vil ég því
heldur víkja að þáttunum sjö
eftir Huldu sjálfa.
Þegar skáld leggur sig eftir
jafnmörgum og ólíkum verkefn-
um og Hulda hefir gert, fer
varla hjá því, að framkomi bæði
sterkar og veikar hliðar. Hin
sterka hlið Huldu er meðferð
hennar á ljóðrænum viðfangs-
efnum, hugleiðingar, draumar,
myndir. Þarna kemur fram
undraverð mýkt, lipurð og
mildi. Stundum líða úr pennan-
um setningar, sem að vísu láta
ekkert yfir sér, því að þær eru
ritaðar á tilgerðarlausu al-
þýðuriiáli, en eru þó þannig
gerðar, að hugurinn nemur
staðar víð þær í hrifningu.
Sumar lýsingar hennar hafa
komið mér til að hugsa um
kanadiska skóga á vorin, þegar
grænka þeirra er svo hárfín, að
hún sýnist miklu fremur vera
litur loftsins en laufsins á
trjánum. Með þessarri hógværu
aðferð og fögrum, ljóðrænum
stíl getur Hulda látið lesendur
sína skyggnast inn í hugi lif-
andi fólks og kynnast skapgerð
þess.
Veikari hlið skáldsins snýr að
raunsærri frásögn. Þar verður
lýsingin stundum svo bragðlít-
il, að þegar margir tala saman,
getur orðið erfitt að greina á
milli, hvað hverjum fyrir sig er
ætlað að segja. Þá verða per-
sónurnar jafn-óvirðulegar og
daufar og þær geta orðið lifandi
og virðulegar i ljóðrænni frá-
sögn. Það má segja um skáld-
skap Huldu, að hún komist næst
raunveruleikanum, þegar hún
er sem lengst frá raunsæis-
stefnunni í skáldskap sínum. Þá
ber fyrir augað leifturmyndir,
sem verka eins og þegar
skyndiljósi er brugðið eitt ein-
asta augnablik yfir hlutina, og
augað sér þá eftir að ljósið er
dvínað. Slíkar myndir skýrast
og skerpast við það að geym-
ast í huganum, þar sem hinar
raunsæu frásagnir gleymast,
ef þær á annað borð hafa nokk-
urntíma verið skýrar.
Þetta, sem ég hefi sagt, kem-
ur greinilega í ljós í bókinni
,,Hjá Sól og Bil.“ Tveir þætt-
irnir gleymast fljótt, því að
annars hefir hún að geyma skrá
um embættismenn og opinbera
starfsmenn í Reykjavík 1786—
1936 og mun ýmsum þykja
handhægt að taka til hennar.
En hér mun sannast sem oftar,
að mannanna verk eru ófull-
komin og þarf enginn að kippa
sér mjög upp við þaö, þótt ekki
komi hér öll kurl til grafar.
Lakara er, að um einstöku at-
riði er málum blandað eða
miður rétt greint, en tæplega
mun slíkt koma að sök. Þá er
hér sá galli á, að nafnaskráin
er ófullkomin, en í slíku riti sem
þessu er brýn þörf á að hafa
góða nafnaskrá.
Myndirnar, sem prýða bók
þessa, eru stórfróðlegar og
hinar merkustu. Margar þeirra
eru gerðar af höf. sjálfum, en
honum mun það ekki sízt að
þakka, að nú er til stórmikið
af slíkum myndum, en þær
munu þvi dýrmætari og merk-
ari þykja, sem stundir líða
lengra fram. Þakkarskuld
Reykjavíkurbæjár við Jón
biskup Helgason er nú svo mik-
il orðin, að varla er minnkun-
arlaust úr þessu að láta dragast
að viðurkenna hana með ein-
hverjum þeim hætti, að báðum
megi vel sæma.
Þorkell Jóhannesson.
lesandinn finnur þar enga sér-
staka hrifningu, persónuleg
einkenni fólksins óljós og mynd
irnar litlausar. Á ég þar við
þættina „Við eldinn“ og „Róg-
málin“. Þó eru í þeim fyrri all-
mörg ljóð, létt og fögur, og þar
á meðal eitt, sem að mínu áliti
er hreinasta perla. Það er á bls.
182, og er á þessa leið:
„Ég hugsa mér að hafið
sé hjartans vinur minn:
bylgjan, sem mér lyftir,
hans breiði sterki armur,
djúpir öldudalir
hans dýrðarríku augu,
léttur löðurfaldur
hans ljósa, mjúka hár.
Ástin uppheimsstj arnan,
sem endurskin í djúpi
og ber hinn bjarta himin
við barm, sem morgungjöf.
Ég hugsa mér að hafið —
nei, hann mín sjálfur bíður.
Flýt þér, flýt þér bylgja,
í faðm hans lyftu mér.“
Persónugerving hafsins er
unaðslega máttug, einföld og
þó fögur um leið. Tel ég víst,
að mörgum eigi eftir að verða
unun að þessu litla ljóði, ekki
sízt ef eitthvert gott tónskáld
setti við það sönghæft lag.
í þættinum um dulrænu kon-
una eru nokkrar góðar myndir
og víða við sögu komið. En þó
þykir mér meira til hinna
koma, sem fyrst eru í bókinni,
og „Frelsi“ skarar ekki aðeins
fram úr hinum þáttunum, held-
ur er sá þáttur með því allra
ágætasta, sem ég minnist að
hafa séð á prenti í seinni tíð.
Ámundi gamli er sérstæð per-
sóna og vel með hann farið frá
höfundar hendi: Á bls. 118 er
kafli, sem lýsir honum, eins og
drengurinn, sem segir söguna,
sá hann. Ég býst við því, að til
þess að skilja þann kafla, þurfi
lesandinn að hafa lifað eitt
slíkt innsæisaugnablik sjálfur
Hafi hann gert það, verður
honum lýsing Huldu á þessu at-
viki alveg ógleymanleg. Góðar
lýsingar á slíkri reynslu eða
innri skilningi eru til víðar í
bókmenntum, samanber t. d.
Anker Larsen og Jakob Jóh.
Smára. — Vegna þáttarins af
Ámunda eru bókmenntirnar
stórum auðugri, og það er ekki
annarra meðfæri en ágætra
skálda að skapa slíka persónu,
sem hann, og lýsa honum svo,
að hann verði eölilegur og skilj-
anlegur.
„Sandurinn spáir“ lýsir tveim
ólíkum stúlkum, sem hvor um
sig eru fulltrúar sérstakra lífs-
viðhorfa. „Almar Brá“ og
„Drífa“ mætti segja að væru
einskonar kvikmyndasýningar,
þar sem atburðir og stemning-
ar koma og fara eins og myndir
á tjaldi, en verða þó að einni
samfelldri heild. En við það
smámótast í huga lesandans
þær aðalpersónur, sem lifa í
öllum þessum myndum. Engin
þeirra kemur fram á sjónar-
sviöið fullmótuð og auðskilin við
fyrstu sýn, og gerir það lestur-
inn enn meir aðlaðandi.
Þættir Huldu bera vott um
mikla og viðkvæma átthagaást.
Hún er næm fyrir áhrifum nátt-
úrunnar og heilluð af íslenzku
sveitalífi. — Lífsskoðun hennar
er bjartsýn og auðfundið, að
hún telur manninn ekki einu
sinni geta orðið sælan eða
hamingjusaman, nema hann
eignist innra samræmi og sam-
úðarefnið.
Að endingu vil ég óska Huldu
til hamingju bæði með sextugs-
afmælið og bókina. Vonandi á
hún eftir að syngja sína ljóð-
rænu og hlýju söngva í mörg ár
enn. Jakob Jónsson.
Guðfinna Jónsdóttir frá
Hömrum: Ljóð. Rvík,
Verð: 10.00 í skinnlíki.
ísafoldarprentsm. 1941.
Þegar „Þingeysk ljóð eftir 50
höfunda“ komu út í fyrra, kom
flestum, er á bókina minntust
opinberlega, saman um það, að
kvæði Guðfinnu Jónsdóttur frá
Hömrum bæru af öðru efni
hennar. Var þó margt gott í
bókinni, og fleira en ókunnuga
gat grunað að óreyndu. Guð-
finna var þá lítt þekkt — hafði
aðeins birt örfá smákvæði ný-
lega í blöðum og tímaritum. En
kvæðin í „Þingeyskum ljóðum"
gáfu fullkomlega í skyn, að hér
væri meira en meðalskáld á
ferð. Voru því margir allfor-
vitnir að fá að sjá meira frá
þessari þingeysku skáldmey, er
birtist þarna allt í einu í fullum
þroska, að því er bezt varð séð.
Fyrir fáum dögum kom svo
út lítil bók, Ljóð eftir Guð-
finnu Jónsdóttur frá Hömrum,
svo fallega og vel gefin út, að
bersýnilegt er, að útgefanda
þykir mikils um hana vert. Og
það mun mála sannast, að þótt
ljóðabók þessi sé einna minnst
að fyrirferð allra bóka í flóði
ársins, þá mun verða meira tek-
ið eftir henni og hún vekja
meiri furðu en flestar hinna,
sem stærri eru. Því að hér er
fram komin meðal vor skáld-
kona, sem hefir í fullu tré við
þær Huldu og Ólöfu frá Hlöð-
um, — ef hún stendur þeim ekki
framar.
Ljóð Guðfinnu eru 45 að tölu.
Þau eru auðvitað ekki öll jafn-
snjöll, en undantekningarlaust
góður skáldskapur, öll hlaðin
fegurð, ilmi, litskrúði, söng.
Þrátt fyrir verulega fjölbreytni
í háttum, yrkisefni og geð-
brigðum, bera þau glögg og á-
kveðin höfundareinkenni. Þau
eru róleg, hnitmiðuð, fálmlaus,
ort með fullu valdi á máli og
rími, með ríku, skrúðmiklu, en
öfgalausu orðavali og meira
hljómi en títt er um íslenzk
ljóð. Skáldkonan er afburða
söngvin og hefir lagt stund á
tónlist frá bernsku. Ljóð hennar
njóta þess í mýkt og hljómi,
auk þess sem þetta kemur fram
í efni sumra þeirra og óvenju-
mikið er þar um líkingar til
söngs og tóna. Eykur þetta feg-
urð ljóðanna. Ég get ekki stillt
mig um að tilfæra dæmi:
í austurveg helsingi hljóður fer
um heiðríkjudjúpin blá,
og jarðlífsins klið við dagroðans
draum
hans dynjandi fjaðrir slá.
(Villifugl, bls. 12.)
Og seiddi fram bjarta silfurlind,
er söng undir veggnum ár og síð.
(Gamall torfbær, bls. 13.)
Við heiðakjarr og kletta
sig kaldavermslin dylja.
Þau heimi sælast svala
og svörðinn þýðast ylja.
í leit að ljósi dagsins
þau lægsta sönginn þylja.
Bæjarlind, bls. 17.)
En gullintónar vaka
og glaðir bernskuleikir
ei gleymast langan, þungan
æfidag.
Og tigin lyftist aldan
með tregaljóð í fangi
sem texta við hið bjarta
sólskinslag.
(Ljóð og lag, bls. 20.)
Og drottinn blessar ’inn harða
hóf,
er hörpu vegarins slær ....
Þeir töfra fagnandi sigursöng
úr svelli um djúpan ál.......
Sem höfugur niður um hljóða
jörð
hófaslátturinn fer.
(Hófatak, bls. 32.)
Um sólhvörfin geymir ljóssins
lag
hið ljómandi vetrarkvöld.
En liljufölvi er um foldarkinn
og fossharpan stirð og köld.
Á fjöllum skafrennings brimrót
ber
ar, með því allra bezta, sem við
eigum af því tagi, — eitt sagn-
fræðirit (Saga alþýðufræðsl-
unnar á íslandi) og ein skáld-
saga: Brennandi skip. Höf. hefir i
þvi ekki mikla æfingu í eigin-
legri skáldsagnagerð, þrátt
fyrir mikil afköst á ritvelli.
Brennandi skip var byrjanda-
verk á þvi sviði og fékk mis-
jafna dóma. Þó kom mönnum
yfirleitt saman um það, að litla
dregnum, sem var aðalpersóna
sögunnar, væri mjög vel lýst.
Salt jarðar, hin nýja skáld-
saga Gunnars, er allstór bók,
208 bls. Hún sýnir óskeikulli og
þroskaðri meðferð efnis og
stíls en Brennandi skip og er
um allt betra skáldverk. Er yf-
irleitt mjög ánægjulegt að lesa
hana.
Sagan gerist í þorpi einu á
Vestfjörðum. Norskur maður
hefir sett þar á fót hvalveiða-
stöð, atvinna eykst og velmeg-
un og fólki fjölgar. Hvalveiða-
stöðin og framtak Norðmanns-
ins, sem á búsetu í öðru landi,
er það bjarg, sem þorpsbúar
reisa afkomu sína á. En hvöl-
um fækkar í Norðurhöfum. Og
einn góðan veðurdag brennur
stöðin til kaldra kola og Norð-
maðurinn hverfur alfarinn
burtu.
Þessi atvinnuskilyrði og þjóð-
líf það, sem við þau grær,
mynda umgjörð sögunnar. En
innan í umgjörðinni er mynd-
in: líf sguhetjunnar, atburða-
rásin í kafla úr æfi þeirra. Að-
alsöguhetjan er Ragnheiður
Loftsdóttir, stórlynd og glæsi-
leg kona af Suðurlandi, vel ætt-
uð, en vangefin, fórnfús og tig-
in móðir barna sinna. Er henni
prýðilega lýst, umhyggju henn-
ar fyrir börnum sínum, stríði
hennar við yngsta drenginn
veikan, festu hennar og tígu-
leik í skiptunum við Hildi
kaupmannsfrú, — framkomu
hennar við lát Brandsa vants-
bera og viðhorfi hennar til
manns síns. Jóakim Jónssyni,
manni hennar, er og vel lýst, —
rótlitlum, glaðsinna farmanni.
sem stigið hefir á land og gerzt
verkamaður, flytur svo öreigi
með konu og börn heim í fæð-
ingarþorp sitt á Vestfjörðum.
þegar atvinna blómgast þar —
og kaupir harmóniku, þegar
verkalaunin gera betur en
nægja fyrir allra brýnustu
nauðsynjum. — Sumar auka-
persónurnar eru skýrt dregnar
og eftirminnilegar, einkum
Herborg í Vinaminni, Brandsi
vantsberi og frú Hildur. Börn-
unum er vel lýst, og strákarnir
Lobbi og Rósi, eru ágætir, en
það eru raunar gamlir kunn-
ingjar úr Suður heiðar.
Atburðarás sögunnar er lát-
laus og eðlileg, þrungin* lífi og
með hægri stígandi lengi fram
eftir sögunni. En síðasti kafli
hennar stingur í stúf við hitt,
sem á undan er komið, er reyf-
arakenndur og ekki nægilega
unninn til þess að vera verðugt
niðurlag sögunnar. Þar er hrað-
ar og lausar tekið á efninu, svo
að lokakafli þessi virðist helzt
(Framh. á 4. síöu)
Ilrciiilætisvörur
frá SJÖFX
mæla með sér sjálfar —
Þær munu spara yð-
ur mikið ómak við
hreingerningarnar
IVOTIÐ
S J A F ]V A R
Stangasápu
O P A L
RÆSTIDUFT
Krystalsápu
P E R L U
ÞVOTTADUFT
Allt f vá $ j öf n
Reykjavík. Sími 1249. Simnefni: Sláturfélag.
Reykbús. - Frystíhús.
Mðursuðuverksmiðjtt. — Bjúgnagerð.
Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: Niður-
soðið kjöt og fiskmeti, fjölbreytt úrval. Bjúgu og alls-
konar áskurð á brauð, mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávallt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði.
Frosið kjöt allskonar, fryst og geymt í vélfrystihúsi, eftir
fyllstu nútímákröfum.
Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddar
um allt land.
Egg frá Eggjasölusamlagi Reykjavíkur.
tk.AAAi
♦ ÚTBREIÐIÐ TÍMANN ♦
W'WWW'WW'W'WW'WW'WW'W'W'WW'W'W'W'W'W'W'W'W'W'*
Bóndl - Kaupir jni búnaðarblaðið FREY?
við bláofin himintjöld.
Á skautum, bls. 40.)
Svona hljómandi, kliðmjúk
söngdæmi mætti tína innan úr
allri bókinni. Og þó yrkir þessi
tónnæma skáldkona eitt feg-
ursta kvæði sitt um Þagnargull
(bls. 83). Því að
Svo vegur þyngst af gjöfum guðs
hið gullna, hljóða svar.
Það verður ekki fullþakkað,
að fá í höndurnar núna á
stríðstímanum bók, sem er
fleytifull af ómengaðri, tilgerð-
arlausri fegurð, eins og litla
ljóðakverið hennar Guðfinnu
frá Hömrum. A. Sigm.
Gunnar M. Magnúss:
Salt jarðar. Skáldsaga.
208 bls. Verð: kr. 9.50
ób„ 12.50 í bandi. —
Útgef. Jens Guðbjörns-
son, Rvík 1941.
Gunnar M. Magnúss hefir
gerzt töluvert fyrirferðarmikill
rithöfundur. Fyrsta bók hans,
Fiðrildi, smásagnasafn, kom út
1928, var með byrjandabrag, en
lofaði ýmsu góðu. Salt jarðar er
9. bók höfundar. Á milli þeirra
eru fimm barnabækur, —
hressilegar unglingasögur, og
ein þeirra a. m. k„ Suður heið-
276 Victor Hugo:
teaupers liðsforingi. Hann hallaði sér
upp að múrvegg húss heitmeyjar sinn-
ar og formælti eins og heiðingi.
— Þú bölvar svei mér duglega, Fö-
bus! mælti Jóhann og tók í hönd liðs-
foringjans.
— Dauði og djöfull! svaraði liðsfor-
inginn.
— Dauði og djöfull hirði þig sjálfan!
svaraði stúdentinn. — Hvað á þetta
orðasyndaflóð annars að þýða?
— Ég biðst afsökunar, kæri vinur!
hrópaði Föbus og þrýsti hönd Jóhanns.
— Hestur á harða spretti verður ekki
stöðvaður svo auðveldlega, og ég bölv-
aði eins og um heppni væri að ræða. —
Ég var einmitt að koma út frá þessum
heimsku frúm og þá liggja mér blóts-
yrði jafnan létt á vör.
— Viltu drekka eitt glas með mér?
spurði stúdentinn.
Spurning þessi virtist lægja geðofsa
liðsforingjans.
— Mjög gjarna! svaraði hann. — En
ég á ekki grænan eyri.
— Ég hefi peninga! mælti Jóhann.
— Ha? Lof mér að sjá!
Jóhann sýndi liðsforingjanum næsta
hróðugur í pyngjuna.
Erkidjákninn hafði yfirgefið Char-
molue, sem ekki gat í neinu skilið. —•
Hann gat virt vinina tvo gaumgæfilega
Esmeralda 273
brauðskorpu og þurran ost, sem hann
hafði farið að jóðla á, án þess að ómaka
sig, nema sem allra minnst.
En þar sem hann var mjög hungrað-
ur, varð hávaðinn meiri en góðu hófi
gegndi.
— Þetta er kötturinn minn, svaraði
erkidjákninn. Hann gæðir sér á mús-
um þarna inni í arininum.
Charmolue lét sér þessa skýringu vel
lynda.
í sannleika sagt hafa allir miklir
heimspekingar átt sín uppáhaldsdýr!
mælti hann. Þér vitið, hvað Servius
segir: Nullus enim locus sine genio
est.*)
Erkidjákninn óttaðist, að Jóhann
myndi gera eitthvað illt af sér með
nærveru sinni. Hann tók því það ráð,
að minna lærisvein sinn á, að þeir
ættu eftir að athuga myndirnar á hlið-
inu. Þeir gengu því brátt saman út úr
klefanum, Jóhanni til mikillar ánægju,
því að hann hafði þegar fengið nóg
af þvi að gista arininn.
IV. KAFLI.
Föbus liðsforingi og erkidjákninn.
— Te deum laudamus, hrópaði Jó-
*) Það er ekki til sá staður, sem ekki á sinn
verndaranda.