Tíminn - 13.12.1941, Blaðsíða 2

512
TtME\N, laiigardagmn 13. des. 1941
129. blað
Fjárpestírogvarn-
ir gegn þeim
Eitir Guðmund Friðjónsson, Sandi
Þögn þingeyskra bænda um
þenna vágest, — mæðiveikina,
— er furðuleg, svo skiptar sem
skoðanirnar eru í því máli.
Hér hafa verið gerðar girð-
ingar til þess að tálma því, að
veikin æði yfir allar sveitir
sýslunnar, verðir verið settir
meðfram Jökulsá og Skjálf-
andafljóti og allt sauðfé í
Reykjadalshreppi strádrepið.
Allar varnirnar hafa verið
unnar fyrir gýg að nokkuru
leyti. Veikin hefir sagt til sín
vestan við Skjálfandafljót nú
á n. 1. hausti. Það er sýnt, að
varnarlínuna verður að færa
vestur á bóginn. Allt undanhald
minnir á ósigur. Sauðfé hefir
smogið girðingar og nagað reka-
viðarstaura svo að þeim liggur
við falli — að sögn. — Mestöll
Suður-Þingeyjarsýsla er nú í
þessum heljargreipum.
Eða er hér ekki að ræða um
heljargreipar?
Sá þekkir eldinn bezt, sem í
honum stendur — segir gamall
málsháttur.
Það hefir orðið til mikils ó-
skunda í baráttu bænda við
þessa veiki, að dýralæknar full-
yrtu framan af, að þessi héraðs-
plága væri gömul, landlæg pest.
Ef bændur hefðu — þeir sem
urðu fyrir barðinu á henni —
óttast hana svo sem nýjan far-
aldur, háskalegan, og lógað
hverri kind jafnóðum og á
henni sá, nothæfri til búsílags,
væri skaði af þessari veiki til-
tölulega lítill.
Bændur hér um slóðir hafa
þessum nauðsynlegu verkefn-
um og fórna þannig framtíðar-
heill fyrir augnabliksgæði. Þótt
tekjur almennings í landinu séu
nú óvenjulega miklar, getur
vel verið, að sú kenning hljómi
vel í eyrum margra manna, að
skattarnir eigi að vera litlir og
eigi sé ástæða til að safna fé í
sameiginlegan sjóð fyrir fram-
tíðina.
Hér skulu engar hrakspár
fluttar. Því verður þó ekki neit-
að, að nokkur ástæða er til að
óttast, að þeir, sem lögðu á
flótta í dýrtíðarmálinu á síð-
asta þingi, getf brugðizt oftar
oftar og flúið frá fleiri nauð-
synlegum verkefnum. En þá er
ills von, ef áfram verður haldið
á flóttanum. Sk. G.
séð og komizt i kast við verri
vágesti og þó ekki fallið á
grúfu. Ég tala nú ekki um
bráðafárið, sem öldum saman
hefir drepið sauðfénað í miklu
meiri mæli en mæðiveikin, og
loksins tókst að yfirbuga.
En innlendar tegundir lungna-
veikinda hafa gengið hér og
geisað, sem ár og ár hafa valdið
meira tjóni en mæðiveikin. Nú
fyrir fám árum — eða það vor-
ið, sem mæðiveikin hér í sýslu
var að koma í ljós á fáeinum
bæjum — gekk yfir sumar
sveitir svo skæð lungnadrep-
sótt, að sumir bændur misstu
fjórða og fimmta hluta fram-
gengins ærstofns, mestmegnis
gamlar tvílembdar ær, og varð
allt ónýtt eigendum. Þar áðúr
æddi sama eða svipuð drepsótt
um Austurland og um Húna-
vatns- og Skagafjarðarsýslur.
Á þenna faraldur var drepið í
blöðum og þó lítilsháttar.
Bændur bera slíka harma í
hljóði, fæstir þeirra temja sér
rithátt, og svo munu þeir ótt-
ast að verða bendlaðir við „bar-
lóminn“, ef þeir segja frá hrak-
förum búnaðarins. Það vor, sem
sú skæða drepsótt fór yfir sum-
ar sveitir (Suður-)Þingeyjar-
sýslu, veiktust allar ærnar í
húsum mínum, fengu sótthita,
tíðan andardrátt og hósta. Þær
lifðu samt, með því móti að ala
þær inni „fram í græn grös“.
Þessi veiki rénaði svo á hverjum
bæ, en lagði undir sig aðra á
næsta ári, koll af kolli.
Sumum bændum, sem veiki
þessi níddist mest á, féll svo að
segja allur ketill í eld, en
þraukuðu þó af þorrann og
góuna.
Og enn vilja margir bændur
mæta mæðiveikinni með þraut-
seigju karlmannlegri. Hún drep-
ur hér mest tvö árin fyrstu,
eftir að hún kemur í ljós. Með
því að lóga hverri kind, jafn-
skjótt og á henni sér, er skað-
inn, sem hún veldur, ekki ó-
bærilegur.
Og þar sem kostur er á opin-
berum stuðningi þeim til handa,
sem hart eru leiknir, eða harð-
ast koma niður, álíta margir vel
vitibornir menn, að réttara sé
og skynsamlegra að styrkja
bændur til þess að standa af
sér þetta él, til að halda lífinu
í fénu, að því leyti, sem unnt er,
en sneiða hjá niðurskurði í
heilum héruðum, sem kosta
myndi of fjár.
Sú blóðtaka mundi verða ó-
skaplega dýr bændum og al-
þjóð, og hún er ekki skamm-
laus.
Ég vil nú fara fleiri orðum
um þá hlið þessa máls — „fyrst
allir aðrir þegja“.
Niðurskurðurinn. Þess háttar
gereyðing sauðfjár í hreppi eða
héraði er svo óskaplegt tiltæki,
að jafna má við þá tortíming
borga og byggðarlaga, sem hel-
vízkur hernaður veldur —
— hræðilegt athæfi og hrylli-
legt.
Það er hræðilegt vegna þess
fjármunatjóns, sem stafar af
niðurskurði, og lendir bæði á
einstaklingum og alþjóð.
Og niðurskurður er hryllileg-
ur vegna þess, hve hart hann
leikur hjörtu fjáreigenda.
Það sætir furðu, að enginn
maður hefir drepið á þetta at-
riði í opinberum umræðum.
Sannleikurinn í þessum efn-
um er sá, að fjáreigendur unna
hugástum sauðkindunum sín-
um, þvílíkt sem hestamenn
unna gæðingum og dyggar
mjaltakonur unna kúm eða
fjósamenn beljunum sínum.
Hér í minni grennd er fjósa-
karl, sem ann svo greinilega
búkollunum sínum, að hann
býr og sefur í fjósinu árum
saman — vill þar vera og ekki
annars staðar.
Ég hefi þekkt einsetumenn —
húsmenn, piparsveina — sem
hafa elskað kindurnar sínar
meira en meðalmenn elska kon-
ur sínar. Einn þessháttar ná-
ungi er sýndur í smásögu minni
„Geiri húsmaður".
Þessi ást hefir sjaldan kom-
izt inn í bókmenntirnar, þótt
eigi þess verð. Þó hefir Guð-
mundur Ingi ort falleg kvæði
um gimbrar og hrúta, og kunni
Árni Pálsson að meta þessa ást
nú nýlega, þegar hann las nokk-
ur kvæði vestfirzka bóndans í
útvarpi, góðu heilli.
Hrúta-Grímur, þingeyskur
karl, sat eitt sinn hálfan dag í
hrútakofa í Baldursheimi við
að gaumgæfa þá hyrndu höfð-
ingja, sem Sigurður bóndi ól
þar. Þegar Grímur kom heim
aftur úr kofanum í Baldurs-
heims-bæ — var þar gestkom-
andi — mælti hann við hús-
freyjuna:
„Falleg eru augun í hrútun-
um þínum, Sólveig“.
Ást Hrúta-Gríms á hrútum
var svona glöggskygn, þó að al-
gengir ratar sjái ekki slíka feg-
urð á eða í „kindarsvipnum“.
Þessi ást á búfénu á sér djúp-
ar rætur og langan aðdraganda.
Faðir hefir skilað syni sínum
fjárstofni, sem faðirinn fékk
hjá afanum og afinn hjá lang-
Málvöndun og „moðhausa“-
þáguíöll
Ritstjórum Morgunblaðsins
hefir þótt vel á því fara, að
rita forustugrein í blað sitt og
brýna fyrir Reykvíkingum og
öðrum þeim, sem kunna að sjá
Morgunblaðið, „að oss beri að
vernda æskuna, málfar hennar
og siðgæði." Er því lýst, hvílík
hætta steðji að þjóðinni, „þegar
erlent mál hljómar daglega á
strætum og torgum, á vinnu-
stöðvum, í samgöngutækjum,
jafnvel á sjálfum heimilunum.“
En í upphafi greinarinnar
segir höfundurinn, að það sé
„viðhorf líðandi stundar (!) í
landi voru,“ sem knýi sig „til
aukinnar íhygli um uppeldis-
mál þjóðarinnar, verndun þess
sem þjóðin á dýrast, æskunn-
ar.“ — Þó sé þessu ekki „haldið
fram í svartsýni á það(!), að
íslendingar varðveiti tungu
sína.“
Það er á allra viti, að
hollir siðir verða eigi á annan
hátt betur kenndir óþroskuðum
æskulýð heldur en með góðu
fordæmi. Að þessu sinni skal
„siðgæði“ Morgunblaðsins eigi
gert að umræðuefni, hvað sem
það kann að hafa skotið skjóls-
húsi yfir, er slíkt nafn mætti
gefa. Hins vegar vildi ég lítil-
lega drepa á málfar þeirra
Morgunblaðsritstjóranna og þá
leiðsögn, sem þeir hafa veitt
æskulýðnum í þeim efnum.
Þeir Valtýr Stefánsson og
Jón Kjartansson hafa nú stjórn-
að Morgunblaðinu hátt á ann-
afa. Hver og einn langfeðg-
anna hefir verið Ijósmóðir
lambanna, komið þeim á spena
og fætt qg klætt hjörðina.
Þó að varir fjáreigenda fljóti
ekki í gælum, þegar þeir taka
dilkana sína og reka þá „á
blóðvöll", er þeim sá verknaður
ógeðfelldur, svo að hann snertir
hj artað óþyrmilega. Sú bót er
við þessu böli, að úrvals gimb-
unum er haldið heima og aðal-
stofninum þyrmt.
En þegar til niðurskurðar er
gripið, eru öll bönd, sem tengja
saman mann og skepnu, skorin
sundur eða brennd á báli, og
sú alúð, sem var ávöxtuð mann
fram af manni frá hálfu fjár-
manns og fjáreigenda, d&uða-
dæmd og fyrir borð borin.
Þessi ást ætti að geta risið
upp aftur, þegar nýr fjárstofn
kemur til greina — mundi
margur segja, sem starir köld-
um viðskipta-augum á öll hags-
munamál.
En skipti á lífi gæddum bú-
(Framh. á 3. síðu)
an tug ára. Tóku þeir við því
starfi af Þorsteini Gíslasyni,sem
var maður vandur að virðingu
sinni og móðurmálsins. Við rit-
stjóraskiptin urðu allsnögg um-
skipti um málfar Morgunblaðs-
ins, og flaug frægð hinna nýju
ritstjóra víða. Alþýða manna
gaf afrekum þeirra í meðferð
móðurmálsins nafn og kallaði
m.a.„f j ólur“og„moðhausa-þágu-
föll.“ Ambögur þeirra og orð-
skrípi voru hvarvetna höfð að
orðtaki og urðu jafnvei skáld-
um í öðrum löndum að yrkis-
efni.
En svo frækilega sem farið
var af stað, þá er hitt þó enn
furðulégra, hve lítið þessir
menn lærðu af afglöpum sín-
um. Allt til þessa dags hefir
Morgunblaðið verið eitt átak-
anlegasta dæmið um málspill-
inguna á íslandi. Þar hefir ægt
saman flestu, sem miður fer í
riti: Útlendum slettum, afbök-
unum, röngum fallbeygingum,
orðum ^ rangri merkíngu,
rangri setningaskipun og ó-
fullkominni setningamyndun,
rangri stafsetningu og van-
kunnáttu um notkun greinar-
merkja. Þennan vanmátt um
rétta notkun þjóðtungunnar
hafa þeir Morgunblaðsmenn
sýnt sex daga í hverri viku í
nær átján ár samfleytt. Það er
sú leiðsögn, sem æskulýðurinn
hefir notið af þeirra hálfu um
vandað málfar. .
Nú kann að vera, að Morg-
unblaðsmönnunum þyki nóg að
gert, og forustugreinin í
fimmtudagsblaðinu sé tilraun
iðrandi syndara til þess að
bæta fyrir gömul afbrot. Mun
það ef til vill þykja illmann-
legt að hrella þann, er iðrazt
hefir. En ég held, að iðrun þess
syndara, sem ekki bætir ráð
sitt, sé harla lítils verð. Og svo
sýnist sem Morgunblaðsmenn
haldi enn fornri tryggð við moð-
hausaþáguföllin og ambögurn-
ar, sem þeir hafa tamið sér. í
þeim kafla fimmtudagsgrein-
arinnar, er sérstaklega lýtur að
málvöndun, er t. d. svo að orði
komizt:
„Þeir vita það heldur ekki,
að framtíð íslenzkrar tungu
veltur á því að einmitt æskan
haldi henni(!!!) í heiðri, vandi
málfar sitt og troði upp í gætt-
irnar fyrir þeim sterku áhrif-
um, sem um tungu hennar leik-
ur nú.“
Já, söm er ritsnilldin og áð-
ur. Og bágt eiga þeir, sem úr
þessum hófsporum sötra.
J. H.
IÓMS JÓNSSON:
r * r 1 v
1
og bókmennium
‘gtminn
Laugardaginn 13. des.
Á Slótta
Undanfarnar vikur hefir
Leikfélag Reykjavíkur háft
sýningar á eftirtektarverðu
leikriti, sem það nefnir: Á
flótta. Leiksýningar þessar hóf-
ust á þeim tíma, þegar auka-
þingið var háð í Reykjavík, og
Leikfélagið bauð alþingismönn-
um að horfa á sjónleikinn.
Það er ekki líklegt, að Leik-
félag Reykjavíkur hafi gert ráð
fyrir, að það myndi, með flutn-
ingi þessa leikrits, hafa mikil á-
hrif á gang mála á Alþingi. Eigi
skal heldur fullyrt, að svo hafi
verið, en af úrslitum mála á
aukaþinginu síðasta liggur þó
nærri að álykta, að meirihluti
þingmanna hafi tekið sér til
fyrirmyndar sumar þær persón-
ur, sem leikritið skýrir frá.
Þinghaldið stóð í fjörutíu daga,
og allan þann tíma var þing-
meirihlutinn á skipulagslausum
flótta frá aðalviðfangsefninu,
sem þingið átti að leysa.
Þingið var kvatt saman til að
taka ákvarðanir um dýrtíðar-
málið, og útlit var fyrir, að
tveir stærstu flokkar þingsins
gætu átt þar samleið. En þegar
á hólminn kom, lagði annar
þessara flokka, Sjálfstæðis-
flokkurinn, á flótta. Þingmenn
hans töldu sér ekki fært að ráð-
ast gegn dýrtíðinni og verðfalli
peninganna, vegna þess, að
verkamannadeildir flokksins
voru því mótfallnar og ráð-
herra Alþýðuflokksins hótaði
að fara úr ríkisstjórninni. Áð-
ur höfðu þó Sjálfstæðismenn
stundum gefið í skyn, að mögu-
legt væri að stjórna landinu án
aðstoðar þess manns. í stað
þess að taka nú upp samvinnu
við Framsóknarflokkinn um
lausn dýrtíðarmálsins og berj-
ast á móti þeim villukenningum
kommúnista og jafnaðarmanna,
að dýrtíðarfrumvarp viðskipta-
málaráðherrans sé árás á
launastéttirnar, tóku Sjálf-
stæðismenn þann kostinn, sem
óheillavænlegri var, að leggja
á flótta með Alþýðuflokknum
og kommúnistum og keppa við
þá í því að boða verkafólkihu
og launamönnunum í landinu
villutrú.
Samkvæmt þingræðisreglum
átti sá þingmeirihluti, sem nú
fylgist að á undanhaldinu eftir
„frjálsu lelðinni“, að taka að
sér stjórn landsins, eftir að
hann hafði komið fram vilja
sínum í dýrtíðarmálinu. En
hann lagði á flótta frá þeirri
skyldu, eins og fleirum.
Flestir munu sammála um
það, að Alþingi eigi að hafa for-
göngu við lausn þeirra þjóð-
félagslegu vandamála, sem
fyrir liggja á hverjum tíma. Á
alvarlegum tímum, eins og nú
eru, er brýnust þörfin fyrir
skörulega forustu Alþingis í
vandamálunum. Ef sú forusta
bregst, er hætta á ferðum, og
háskalegastur er flótti löggjaí-
arsamkomunnar frá stærstu
og þýðingarmestu viðfangsefn-
unum.
Afleiðingarnar af undanhaldi
þingmeirihlutans • i dýrtíðar-
málinu eru þegar farnar að
koma greinilega í ljós. Kaup-
hækkanir, sem nú eru þvingað-
ar fram hjá einstökum verka-
lýðsfélögum, hljóta óhjákvæmi-
lega að valda verðhækkun á
innlendum framleíðsluvörum.
Sú verðhækkun veldur hækkun
á vísitölunni og kaupgjaldinu,
nýrri hækkun á afurðaverðinu
og þannig áfram. Vegna áfram-
haldandi hækkunar á vísitöl-
unni verður dýrtíðarmálið stöð-
ugt örðugra viðfangs og vafa-
samt, að unnt verði að stöðva
flótta þingmeirihlutans í því
máli, þegar þing kemur saman
síðar i vetur.
Fleiri stór mál liggja fyrir
Alþingi í vetur. Þá þarf að gera
breytingar á skattalögunum,
safna fé til nauðsynlegra fram-
kvæmda eftir stríðið, takmarka
íslenzkt vinnuafl 1 þjónustu
setuliðsins o. fl. Vel getur svo
farið, að einstakir þingmenn,
eða jafnvel heilir þingflokkar,
teljl það vænlegast til fylgis-
aukningar i bili, að flýja frá
V.
Þreyta í gömlum menning-
arþjóðum, hörmungar heims-
styrjaldarinnar, fátækt, hung-
ur, vonbrigði og uppgangur bol-
sevikka í Rússlandi undirbjó
hnignun hins andlega máttar í
heiminum. Einar Jónsson hafði
rennt grun í að hverju stefndi.
Orð hans fyrir heimsstyrjöld-
ina bentu ótvírætt í þá átt, að
eyða og tómleiki myndi um
nokkra stund ná undirtökum í
heimi listanna. Síðar myndi
koma nýr dagur, hugsjónir,
vakning, stórhugur og glæsi-
mennska í listrænum efnum.
Teningsstefnan náði veruleg-
um þroska í vissum greinum
byggingarlistarinnar. Franskur
maður frá Svisslandi gerðist
þar boðberi nýrra framkvæmda.
Húsin skyldu vera kassar,
gluggar eins og væru þeir hólf
fyrir kassa. Þök húsanna eins
og kassalok. Steinstejran var
þá að ryðja sér til rúms í heim-
inum, og kassastefnan átti að
mörgu leyti vel við það bygg-
ingarefni. Eitt af frægustu hús-
um eftir upphafsmann þessarar
hreyfingar er stúdentagarður
Svisslendinga í háskólahverfinu
sunnan við Parísarborg. Sá
bæjarhluti var reistur eftir
heimsstríðið. Þetta hús var hið
fáránlegasta að allri gerð. Það
er eins og kassi að lögun. En
það hvílir ekki á jörðunni. Und-
ir því miðju er þétt röð af
geisisterkum járnbentum súl-
um. Þakið er flatt og hliðarn-
ar samstæðir glerfletir. Allir,
sem koma i húsið, verða að
ganga eftir stiga gegnum gólfið,
og er hann jafnhár burðasúlun-
um. Húsið er ljótt eins og erfða-
syndin. Súlnaröðin tilgangslaust
óþarfa glingur. Vegna hinna
miklu glugga er á sumrin nær
ólifandi í húsinu fyrir hita, og
á vetrum lítt líft fyrir kulda.
Þrátt fyrir þessi og þvílík mistök
barst stefnan víða um lönd, og
mest þar, sem órói og truflun
fyllti hugi manna. Rússar,
Þjóðverjar á tímum Weimar-
lýðveldisins, Hollendingar og
Svíar tóku þessari nýjung með
hrifningu. En Frakkar, Eng-
lendingar, Bandaríkjamenn og
Danir fóru sér hægt, því að þar
var meiri festa fyrir. í Noregi
var jarðvegur fyrir þessa öfga-
stefnu, og hafa verið byggð ljót
og leiðinleg hús í þessum stíl
við aðalgötu borgarinnar fram-
an við konungshöllina.
VI.
íslendingar urðu að einum
manni fráteknum, mjög gin-
keyptir fyrir kassastílnum. En
það munaði mikið um þennan
eina mann, því að það var
Guðjón Samúelsson, húsa-
meistari ríkisins. Hann taldi
kassastílinn stríðsöfgar og
augnabliksbólu. Hefir hann eft-
ir því, sem mér er kunnugt,
aldrei gert eina einustu teikn-
ingu i þessum stíl og skipta þó
húsateikningar þær, sem hann
og skrifstofa hans hafa gert,
ekki hundruðum heldur þúsund-
um. Ýmsir aðrir húsameistar-
ar og byggingarfræðingar not-
uðu kassastílinn í tíma og ó-
tíma. Mun leitun að bæ í víðri
víðri veröld, þar sem hlutfalls-
lega er jafnmikið um kassastíl
eins og í Reykjavík. Urðu ýms-
ir þeir menn til forgöngu í
þessum efnum, sem mesta stund
vildu leggja á að fylgjast með
kröfum samtíðar sinnar. Hér er
eitt bæjarhverfi, sem lítur út
frá Öskjuhlíð eins og væri þar
raðað risavöxnum höfuðskeljum
nýteknum upp úr gröf og væru
augnatóftirnar dimmar og
geigvænlegar. Þeir, sem dyggi-
legast fylgdu tízkunni, höfðu
flöt þök á húsum sínum. Slík
gerð hefir verið frá því í forn-
öld verið tíðkuð í hinum sólríku
og regnlitlu löndum við Mið-
jarðarhafið. Á íslandi voru slík
þök sannarleg tálgröf. í hinum
áköfu rigningum og skyndi-
legu frostum, gekk vatn í hin
flötu steinsteypuþök og efri
hluta útveggjanna. Sumsstaðar
sprungu þökin og veggirnir. En
víðast hvar hripláku þökin, ná-
lega eins og gömlu torfbæirnir.
í einu myndarlegasta efna-
mannshúsi í Reykj avík, þar sem I
fylgt var þessari suðrænu tízku,
voru balar og þvottaskálar sett
á dýra dúka í stofum á efri hæð,
hvenær sem dropi kom úr lofti.
Að lokum lærðu íslenzkir hús-
eigendur af reynslunni, að hér
þarf annars konar þök en í
Casablanca, og settu hallamik-
ið bárujárn á býli sín, af því að
hér væri um að ræða mikla ilr-
komu, en ekki sífellt sólskin og
þurviðri.
Villan í þessu efni kom fram,
eins og í allri umhugsunarlausri
eftirlíkingu. Menn vildu flytja
til landsins nýjung, sem gat átt
við í löndum með gerólíku lofts-
lagi, en var óhafandi á íslandi.
Á sama hátt var reynt að flytja
hugsunarhátt rússneskra bylt-
ingarséggja í friðsæl og vel
menntuð lönd. Bylting gat átt
við hjá jafn kúgaðri og niður-
níddri þjóð eins og Rússum, þó
að slík lækning ætti lítið er-
indi til frjálsra og vel menntra
þjóða.
VII.
í málara- og myndhöggvara-
list bar mikið á hliðstæðum
öfgum eins og í kassastíl hús-
gerðarinnar. Eftir stríð sá ég í
Bergen málverk af einum fræg-
asta Norðmanni. Var einn hluti
andlitsins rauður, annar grænn,
þriðji gulur, fjórði brúnn.fimmti
blár o. s. frv. í Svíþjóð bar þá
mest á Gyðing einum, sem hafði
þvílíkt litafár í myndum sin-
um. Hafði þá hallað mikið und-
an fæti frá því á dögum Zorns
og Larssons. í Danmörku var
keypt í opinbert listasafn mál-
verk af Adam og Evu. Stóðu
þau þar samhliða og ærið fyr-
irferðarmikil. Virtist málarinn
hafa dregið breitt tjörustrik
yzt en síðan bronsað myndirn-
ar að öðru leyti og fyllt á þann
hátt út í eyðurnar. Litlu síðar
fékk þessi sami listamaður um
90 þú$. kr. frá Carlsbergssjóði
til að skreyta með list sinni í-
þróttabyggingar í Danmörku.
Þessi hin sama móðalda gekk
eins og faraldur víða um lönd.
Hinir betri menn létu ekki
stríðstizku þessa hafa áhrif á
sig, en fjöldi hinna veikbyggð-
ari listamanna beygði sig eins
og stráin fyrir storminum. Svo
sem að sjálfsögðu náði þessi
tízka hingað til lands. Menn
geta metið gildi hennar í högg-
myndalistinni með því að at-
huga þvottakonuna og veður-
spámanninn utan við hús Ás-
mundar Sveinssonar í Reykja-
vík. Þeir, sem hafa verið í
Kaupmannahöfn eftir heims-
stríðið, munu flestir hafa tekið
eftir hinni vansköpuðu tákn-
mynd, sem reist var norðanvert
við höfnina, til minningar um
danska sjómenn, sem létu líf
sitt í ófriðnum. Þar sást ljót-
leikinn og smekkleysið samein-
að í eitt. íslendingar stóðu um
eitt vel að vígi. List þeirra var
ung, en hún átti glæsilega for-
ystumenn. Einar Jónsson, Ás-
grímur, Kjarval og Ríkarður
Jónsson voru allir listamenn af
guðs náð. Þeir voru fullmótað-
ir, þegar hin mikla hnignunar-
alda gekk yfir löndin. Gáfur
þeirra, menntir þeirra og þrosk-
aður smekkur gerði þeim ó-
kleift að drekka úr hófsporum.