Tíminn - 31.12.1941, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓN6SON
ÚTGEFANDI:
PRAMSÓKNARFLOKKTJRINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÍTSI, Iindargötu 9A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUKÚSI, Undargötu 8 A.
Sími 2323.
FRENTSMŒ)JAN HDDA hJ.
Sim&r S848 Og 3728.
25. ár.
Hcykjavsk, miðvikudagiiw 31. des. 1941
135. blað
Aramótín 1941V42
Eftir Jónas Jónsson formann Framsóknarflokksíns
Arið 1941 mun jafnan verða
talið atburðaríkt ár í sögu ís-
lendinga. Náttúran var að þessu
sinni óvenjulega góð og gjaf-
mild við þjóðina. Veðurblíða var
mikil bæði sumar og vetur.
Undir áramótin fóru bifreiðar
um marga af fjallvegum lands-
ins, líkt og á sumardegi. Síð-
ustu mánuði ársins féll ná-
lega enginn snjór í byggðum á
íslandi. Sjávarafli var yfirleitt
mikill og arðsamur. Atvinnu-
leysi þekktist ekki. Sjómenn,
verkamenn, sveitamenn, útvegs-
menn, iðnaðarmenn, kaup-
menn og launafólk ríkis og bæja
höfðu rýmri fjárráð heldúr en
venja var til. Einstöku menn
söfnuðu jafnvel skjótfengnum
auði, án sérstaks tilverknaðar.
Sama yfirborðsgóðærið var í
sjálfstæðismálum þjóðarinnar.
í fyrsta sinn, síðan á 13. öld,
var þjóðin í verki laus við yfir-
ráð konunga. í þess stað fer ís-
lenzkur maður nú með æðsta
stjórnarvald, samkvæmt á-
kvörðun þjóðfulltrúanna á Al-
þingi. Síðan lýstu tveir af
mestu áhrifamönnum lýðræðis-
þjóðanna, forseti Bandaríkj-
anna og forsætisráðherra Bret-
lands yfir, að þeir vildu við
væntalega friðarsamninga
vernda þjóðarrétt og sjálfstæði
íslendinga. Þannig hafa margir
atburðir orðið til að marka hið
liðna ár óafmáanlega í endur-
minningu íslenzku þjóðarinnar,
hvaða örlög, sem kunna að bíða
íslendinga á ókomnum árum.
II.
Fyrir einu ári var lagt til í
þessu blaði, að þjóðin samein-
aðist um lausn frelsismálsins
með virðulegum hætti. Væri
fyrst lýst yfir opinberlega, að
sökum vanefnda, er leiddu af
styrj aldarástandinu, væri fall-
inn úr gildi eldri samningur og
erfðavenjur um pólitískt sam-
band íslands og Danmerkur.
Síðan var lagt til, að haldinn
yrði þjóðfundur á Þingvöllum,
og hið forna þjóðveldi endur-
reist á fornhelgum stað, af full-
trúum, sem til þess væru valdir
af allri þjóðinni. Um þessa til-
lögu urðu allmiklar en mjög
hóflegar deilur. Þær fóru ekki
eftir stjórnmálaflokkum. Fram-
sóknarmenn og Sjálfstæðis-
flokkurinn voru skiptir inn-
byrðis. í báðum þeim flokkum
voru á þingi og utan þings
menn, sem vildu skilnað þá þeg-
ar og aðrir, sem vildu skjóta
öllum meiriháttar aðgerðum á
frest um óákveðinn tíma. Al-
þýðufl. hafði misst tvo af
skeleggustu mönnum sínum í
sjálfstæðismálinu.Jón Baldvins-
son og Héðin Valdimarsson.
Bar þessvegna minna á skiln-
aðarkröfu í þeim flokki heldur
en vænta mátti eftir afstöðu
hans 1928 og 1937.
Mjög verulegur þáttur í þess-
um innanlandsátökum gerðist á
hinu fjölmenna og myndarlega
flokksþingi Framsóknarmanna
á útmánuðum 1941. Eftir
miklar umræður samþykkti
flokksþingið, að vanefndir
mjólkurstöðvar
Viðftal við Stefán Björnsson mjólkurfrœðing
Stefán Björnsson mjólkur-
fræðingur hefir dvalið um
nokkurt skeið i Bandarikjun-
um á vegum Mjólkursamsöl-
unnar. Athugaði hann mögu-
leika á því að kaupa nýjar
mjólkurvinnsluvélar fyrir Sam-
söluna þar vestra. Stefán kom
heim með Dettifossi á annan
í jólum, og hefir blaðamaður
frá Tímanum hitt hann að máli
og leitað frétta hjá honum af
ferðalaginu.
— Ég fór á vegum mjólkur-
samsölunnar til Bandaríkjanna
í þeim tilgangi að grennslast
eftir, hvort unnt væri að fá vél-
ar í nýja mjólkurstöð og enn-
fremur að athuga möguleika á
því að fá ýms gögn til gömlu
mjólkurstöðvarinnar, svo að
unnt yrði að notast við hana
þar til ný mjólkurvinnslustöð
verður reist.
Allar líkur benda til þess, að
vélar í nýja mjólkurvinnslustöð
fáist í Bandaríkjunum. Áður en
ég fór vestur hafði Mjólkur-
samsalan látið gera teikningu
að mjólkurstöðvarhúsi, en slík-
ar byggingar verða alltaf að
vera í sem beztu samræmi við
mjólkurvinnsluvélar þær, sem
þar á að nota. Reyndist teikn-
ing þessi óhentug fyrir amer-
ískar vélar, en þó var aflað til-
boðs í vélasamstæðu, sem mið-
uð var við þessa teikningu.
Ennfremur gerði ég, ásamt sér-
fræðingi frá verksmiðjufélagi
vestra, sem smíðar mjólkur-
vinnsluvélar, uppdrátt að
mjólkurstöð, og reyndum við
eftir fremsta megni að taka til-
lit til íslenzkra aðstæðna og
samræma evrópiska og ameríska
reynslu á sviði mjólkuriðnaðar-
ins, er við unnum að þessum
uppdrætti. Tilboð um vélasam-
stæðu í þetta hús fékkst einnig
og er því um tvö tilboð að ræða,
og mun Mjólkursamsalan taka
þau til athugunar bráðlega.
Bæði félögin, sem gerðu tilboð-
in, hétu að breyta einstökum
ariðum i þeim, ef þess yrði ósk-
að síðar af hlutaðeigandi aðil-
um hér heima.
— Hefir Bandaríkjastjórn leyft
framleiðslu á þessum vélum.
— Þegar ég fór að vestan var
leyfið ekki fengið, en líkur
munu til að það fáist. íslenzka
sendiráðið í Washington vinnur
að því að útvega hagstætt leyfi,
svo að vélarnar fáist sem fyrst,
en þess er ekki að dyljast, að
annríki er mikið hj á öllum verk-
smiðjum í Bandaríkjunum, sem
framleiða vélar.
— Hvað er að segja um efn-
ið í flöskulokin?
— Aluminium í lok á mjólk-
urflöskur er nálega ófáanlegt.
í Bandaríkjunum hefir mörg-
um mjólkurvinnslustöðvum ver-
ið breytt og er farið að nota
ýmist pappír eða „selluloid" í
lok á mjólkurflöskurnar. í
gömlu mjólkurstöðinni hér er
ekkert rúm fyrir þær aukavél-
ar, sem nauðsynlega þarf til
þess að unnt sé að nota þessi
efni í flöskulokin. Auk þess
þarf allt aðra gerð af flöskum
til þess að hægt sé að nota
þappír eða „selluloid“ í flösku-
lokin. Þetta mál er erfitt við-
fangs og að mínum dómi verð-
ur það varla leyst bærilega fyrr
en ný mjólkurvinnslustöð hef-
ir verið reist.
— Eru ekki um margskonar
nýjungar að ræða í mjólkuriðn-
aðinum í Bandaríkjunum?
— Jú, vissulega. Sérstaklega
vakti mjólkurgeislunin athygli
mína. Er hún í stuttu máli
framkvæmd á þann hátt, að
(Framh. á 4. siSu)
danskra stjórnarvalda væri svo
miklar sökum styrj aldarinnar,
að varða mætti sambandsslit-
um. En með því var lýst yfir, að
uppsagnarframkæmd sáttmál-
ans frá 1918 ætti ekki við, eins
og málinu væri nú komið. Jafn-
framt lýsti flokksþingið yfir, að
hann vildi beitast fyrir að lýð-
veldi yrði stofnsett á íslandi,
eigi síðar en að þrem árum
liðnum. Menn í nábúaflokkun-
um biðu með nokkurri eftir-
væntingu eftir flokksþingsá-
kvörðun Framsóknarmanna.
Kjósendur í öllum lýðræðis-
flokkunum voru reiðubúnir til
að fylgja öruggri og djarflegri
forustu. Ef einhver einn af
þrem lýðræðisflokkunum hefði
hiklaust og djarflega tekið á
stefnuskrá sína skilnað þegar
í stað, myndi öll þjóðin hafa
fylgt. En það bezta, sem völ var
á voru tillögur flokksþings
Framsóknarmanna. Þær urðu
líka grundvöllur sá, sem þing og
þjóð byggði á framkvæmdir
sínar 1941.
m.
Ef skilgreina skal í stuttu
máli hvaða öfl voru vakandi og
sóknarhæf í sjálfstæðismálinu
á hinu liðna ári, ber margs að
minnast. Skeleggastir meðal
hinna eldri manna voru gamlir
landvarnarmenn frá byrjun 20.
aldarinnar, svo og börn þeirra,
sem höfðu orðið fyrir áhrifum
af baráttuhita þeirra manna,
sem neituðu að ísland gæti sætt
sig við að vera hluti Danaveldis.
Þá komu gamlir ungmennafé-
lagar, sem átt höfðu mikinn, en
að nokkru leyti óbeinan þátt í
málalokum þeim, sem urðu í
kosningunum 1908, og verið í
röð fremstu manna í barátt-
unni fyrir hreinum, íslenzkum
fána. í þriðju röð kom æskan í
landinu. Ungir Framsóknar-
menn höfðu á síðari árum hvað
eftir annað lýst yfir fylgi sínu
og stuðningi við fullan skilnað.
íslands og Danmerkur og stofn-
un lýðveldis. Félag ungra Sjálf-
stæðismanna í Reykjavík hafði
tekið i sama streng. í hinni
fylkingunni voru margir þeir
menn, sem sætt höfðu sig við
uppkastið frá 1908. Þar næst
komu ýmsir Danir, sem búsettir
eru á íslandi, og ennþá fleiri
íslendingar, sem dvalið höfðu í
Danmörku eða átt þar fjár-
skipti, eftir að dagleg samskipti
þjóðanna hættu að vera harka-
leg barátta smáþjóðar við
drýldna og smámunalega „yfir“-
þjóð, sem taldi sig eiga rétt á
að nota ísland sem varanlega
auðsuppsprettu. Næst komu
margir þeir menn, sem mótazt
höfðu hér á íslandi eftir 1918,
litla vitneskju fengið um hið
aldagamla baráttumál milli
þjóðanna, en tekið þátt í átök-
um stéttanna innanlands um
augnabliksskipti hinna árlegu
gæða, sem landið veitir börn-
um sínum. Að síðustu er enginn
vafi á, að Stauning forsætisráð-
herra og ýmsir mektarmenn
í Danmörku hafa notað til
hins ítrasta áhrif sín hér á
landi í þá átt að tefja skilnað,
og bjarga konungssambandinu,
ef ekki yrði annars kostur en
sleppa málefnasamningnum.
Hafði Stauning eftir síðustu
ferð sína hingað látið drýginda-
lega yfir því, að íslendingar
hyggðu alls ekki á að ná „full-
komnu“ sjálfstæði. Stauning
var enn á sömu línu í grund-
vallaratriðum, eins og Trampe
stiftamtmaður á þjóðfundinum
1851. Að líkindum má bæta því
við, að danskir stjórnmálamenn
hafi reynt að afla sér fylgis,
Listi Framsóknarflokksins
við bæjarstjórnarkosiiiiigarnar í Reykjavík
móti íslenzka málstaðnum, hjá
áhrifamönnum erlendra þjóða.
Nokkru fyrir flokksþing Fram-
sóknarmanna í fyrravetur lét
erlendur áhrifamaður, og ekki
danskur, þá skoðun í ljós, að
sókn Framsóknarmanna í frels-
ismálinu væri ekki grundvölluð
á öðru en vegtylluþrá ein-
stakra stjórnmálamanna. Voru
allir þessir þræðir ofnir saman
í eina værðarvoð, sem ætlað var
til að geyma í allar meiriháttar
sjálfstæðiskröfur íslendinga.
IV.
Meðan verið var að rökræða
sjálfstæðismálið í fyrravetur,
komu aðallega fram tvær mót-
bárur. Önnur var sú, að það
væri ókurteisi við Dani, sem nú
ættu við mikla erfiðleika að
búa, að slita sambandið að fullu
meðan svo stæði á. Því var svar-
að á þann hátt, að allir íslend-
ingarmyndu óska Dönum að
endurheimta fullt frelsi, en
engin eðlisrök lægju til þess, að
Danir þyrftu að hafa það sem
viðbótarhamingju að angra
íslendinga með því að hafa yfir
þeim forræði, sem jafnan hefir,
í margar aldir, verið íslandi til
skaða og Dönum til einskis
sóma. Hin mótbáran var sú, og
hún var borin fram af nokkrum
merkum lögfræðingum, að ís-
lendingar hefðu ekki rétt til
sambandsslita, nema með því
að fylgja ákvæðum sáttmálans
frá 1918. Þá kom til greina
þriggj a ára uppsagnarfrestur,
og tvöföld atkvæðagreiðsla, þar
sem lítill minnihluti gat eyði-
lagt vilja mikils meira hluta.
Auk þess var þá konungssam-
bandið í fullu gildi. Danska yf-
irráðastefnan hafði sætt sig við,
að Danmörk gæti enn um langa
stund helgað sér ísland, með
aðstoð konungsvaldsins, þó að
önnur bönd væru rofin.
V.
Sjálfstæðisþrá gengur í ættir.
íslenzkir landnámsmenn fluttu
hingað til lands af því þeir
vildu ekki búa við konungs-
stjórn. Meginþorri íslendinga
austan hafs og vestan er enn á
sömu skoðun. Mjög áberandi
var það í umræðum um sjálf-
stæðismálið á hinu liðna ári, að
Bjarni Benediktsson borgarstj.
var öruggasti baráttumaður, af
hinum fræðilega menntuðu
lagamönnum, sem þátt tóku í
rannsókn málsins. Kippti hon-
um þar í kyn til föður síns,
Benedikts Sveinssonar, sem var
einn hinn heitasti og einlæg-
asti landvarnarmaður og greiddi
atkvæði bæði móti uppkastinu
1908 og sáttmálanum 1918, af
því að honum þótti hvorugt
nógu gott handa þjóðinni.
Hefir Bjarni Benediktsson reif-
að sjálfstæðismálið glögglega í
tveim síðustu árgöngum And-
vara, og sannað, svo að ekki
verður um deilt, að vanefnd-
irnar á þátttöku Dana um
stjórnarhætti íslands, eru svo
fjölþættar, að þeirra vegna er
sambandið rofið, líka samkv.
kenningum helztu erlendra
fræðimanna í þessum efnum.
Þar sem þessar tvær ritgerðir
eru nú til, svo að segja á hverju
heimili á landinu, verða þær
jafnan þýðingarmikið atriði í
sj álfstæðisbaráttu yf irstand-
andi ára.
VI.
í fyrstu leit út fyrir, að
þungt myndi verða fyrir fæti
í frelsismálinu. Forustumenn
þjóðarinnar voru skiptir i mál-
inu. Enginn þingflokkur hafði
aðstöðu til að leggja allan sinn
þunga á vogarskálina í leitinni
eftir því, sem Stauning hafði
kallað hið „fullkomna sjálf-
stæði“. Auk þess komu vinsam-
Jens Hólmgeirsson
Hilmar Stefánsson
Framsóknarfélögin í Reykjavík hafa ákveðið að leggja
fram lista með þessum mönnum við bæjarstjórnarkosn-
ingarnar í Reykjavík 25. janúar næstkomandi:
1. Jens Hólmgeirsson, fyrv. bæjarstjóri, Skeggjag. 12.
2. Hilmar Stefánsson, bankastjóri, Sólvallagötu 28.
3. Kristjón Kristjónsson, verzlunarmaður, Bjargarst. 2.
4. Egill Sigurgeirsson, lögfræðingur, Holtsgötu 25.
5. Guðm. Kr. Guðmundsson, skrifst.stj., Bergst.str. 82.
6. Guðjón F. Teitsson, form. Verðlagsn., Garðastr. 39.
7. Arnór Guðmundsson, skrifstofustjóri, Freyjug. 30.
8. Jakobína Ásgeirsdóttir, frú, Laugaveg 69.
9. Kjartan Jóhannesson, verkamaður, Garðastr. 14.
10. Eiríkur Hjartarson, rafvirki, Laugadal*
11. Tryggvi Guðmundsson, bústjóri, Kleppi.
12. Magnús Björnsson, ríkisbókari, Túngötu 20.
13. Ingimar Jóhannesson, kennari, Reykjavíkurv. 29.
14. Rannveig Þorsteinsdóttir, verzlunarmær, Auðarstr. 9
15. Ólafur H. Sveinsson, forstjóri, Mímisveg 8.
16. Árni Benediktsson, skrifstofustjóri, Víðimel 30.
17. Kristinn Stefánsson, stórtemplar, Leifsg. 22.
18. Steinunn Bjartmarz, kennari, Freyjugötu 35.
19. Guðmundur Ólafsson, bóndi, Tungu.
20. Helgi Lárusson, verksmiðjustjóri, Skeggjag. 4.
21. Jón Þórðarson, prentari, Framnesv. 16 B.
22. Gunnlaugur Ólafsson, fulltrúi, Leifsg. 23.
23. Grímur Bjarnason, tollvörður, Egilsgötu 10.
24. Pálmi Loftsson, forstjóri, Sóleyjarg. 19.
25. Ólafur Þorsteinsson, fulltrúi, Auðarstræti, 9.
26. Aðalsteinn Sigmundsson, kennari, Reynimel 34.
27. Jóninna Pétursdóttir, forstöðukona, Lækjarg. 3
28. Stefán Jónsson, skrifstofustjóri, Hávallagötu 5.
29. Jón Eyþórsson, veðurfræðingur, Veðramóti.
30. Sigurður Kristinsson, forstjóri, Bárugötu 7.
legar bendingar frá erlendum
áhrifamönnum, um að íslend-
ingum bæri að halda fast við
bókstaf sáttmálans frá 1918 og
líta ekki á vanefndirnar. Vitn-
uðu slíkir menn í tvískiptingu
þjóðarinnar, og einkum, að
nokkrir merkir íslenzkir laga-
menn tryðu ekki á vanefnda-
réttinn. Slíkar mótbárur eru al-
kunnar í frelsisbaráttu allra
þjóða. Þannig vildu Bretar 1814,
að Noregur fengi nokkurt sjálf-
stæði. En þeim kom þá betur,
að Bernadotte gæti fengið
kórónu Noregs með konungdóm
í Svíþjóð, af því að Englandi lá
á stuðníngi sænska krónprins-
ins i úrslitabaráttunni við Na-
poleon. Norðmenn töldu sitt
frelsi sitt mál og fóru sínu fram
eftir því sem orkan leyfði. Það
er alviðurkennd regla einstakl-
inga, að hirða lítt um ráðlegg-
ingar vina og frænda 1 ásta-
málum. Sömu reglu fylgja
þroskaðar þjóðir um sjálfstæð-
ismál sín. Þær trúa þar bezt
sinni eigin dómgreind og til-
finningum.
VII.
Meðan stóð á meðferð sjálf-
stæðismálanna á Alþingi gerð-
ust margir atburðir, sem þýð-
ingu höfðu í þessu máli. Flokks-
þing Framsóknarmanna hafði
byggt á því, að vanefndir væru
fyrir hendi um stjórngæzlu
Dana og væri hægt innan nokk-
urra missera að koma á fót lýð-
(Fra’mh. á 2. síSu)
Á víðavangi
STRÆTISVAGNARNIR
ERU SKRIFLI.
Rekstur strætisvagnanna er
orðið fullkomið hneyksli, sem
enginn, sem til þekkir, mun
mæla bót. Það er ekki annaö
sjáanlegt en að félagið ætli að
halda áfram að raka saman fé
meöan vagnarnir geta hangið
saman, en láta svo reksturinn
stöðvast og bjóða bænum að
hirða skriflin. Bæjarstjórninni
ber skylda til að láta rannsaka
starfrekstur þessa sérleyfishafa
og taka málið sem fyrst í sín-
ar hendur. Fjöldi bæjarbúa er
orðinn háður ferðum strætis-
vagnanna, en allur aðbúnaður,
sem þeir sæta, líkist meira að
verið sé að flytja skepnur en
fólk. Troðningur er fram úr öllu
hófi og oft bila vagnarnir á
miðri leið.
Rekstujr strætisvagnanna er
óþolandi.
VEGIRNIR f NÁGRENNI
BÆJARINS.
Ef nokkuð er til, sem er í
ennþá meira drabbi en stræt-
isvagnarnir sjálfir, er það við-
haldið á vegunum, sem þeir
fara um, — og það er líka eina
afsökunin, sem félagið getur
borið fyrir sig. Vagnarnir end-
ast illa og liðast fljótlega í
sundur. Af hendi bæjarins virð-
ist ríkja fullkomið kæruleysi,
þótt vegirnir séu ófærir tímum
saman.