Tíminn - 19.04.1942, Side 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON:
PORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRN ARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Undargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Simi 2323.
FRENTSMIÐJAN EDDA hi.
Símar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, siumudagmn 19. apríl, 1942
34. blað
Játníng Stefáns Jóhanns Stefánssonar
„Stjórnarskrá" Alþvðuílokksins
getur aðeins giit „fvrst um sinn”
,Stjórnárskrá‘ Atþýðuílokksins getur hæg-
lega tryggt ílokki, sem fær lítinn hluta
greiddra atkvæða, meirihlutann á Alþingi
Stefán Jóhann Stefánsson, formaður Alþýðuflokksins,
Jónas Jónsson
Stjórnarskrá
upplausnarínnar
Aiþýðufiokkurinn hefir borið birtir um þessar mundir greinar í Alþýðublaðinu um
fram stjórnarskrá tii að sundra g^jórnarskrármálið. Tvennt hefir vakið athygli í þessum
fiokka, reyna að íama Fram- gremum. I fyrsta lagi su jatnmg Stefans, að breytmgar-
tillögur Alþýðuflokksins, ef samþykktar yrðu, séu ekki
líklegar til að ná tilgangi sínum, nema „fyrst um sinn“
verði því fljótlega að breyta stjórnarskránni aftur. í
öðru lagi virðist Stefán halda því fram, að sjálfstæðis-
málið eigi að liggja kyrt, þótt stjórnarskrárbreyting
verði samþykkt á þessu þingi.
„Fyrst nm sinn“
sóknarflokkinn varanlega, en
hlaða undir kommúnista og
sjálfa sig. Þeir þóknast Dön-
um með því að ætla að við-
halda konungdæminu, þó að sá
konungur sé nú raunverulega f
stofufangelsi hjá Hitler. Þeir
bæta sér og kommúnistum í
munni með því að gera Norð-
fjörð og Akranes að sérstökum
kjördæmum. Þeir vonast eftir
að upplausnarstarfsemin í land-
inu geti aukizt með því að f jölga
þingmönnum um fimm. Sjálf-
stæðismenn eiga að fylgja sök-
um vonanna um það að geta
bætt við sig nokkrum þing-
mönnum með fylgi minnihlut-
ans í kjördæmunum.
Sjálfstæðisflokkurinn virðist
vera á báðum áttum í málinu.
Vísir býður Framsóknarmönn-
um upp á verzlun, þ. e. að hætta
við þetta stórfellda „réttlætis-
mál“, með því að vera með
frestun kosninga. — En megin-
hluti þeirrar úlfúðar, sem virð-
ist leiða til kosninga, hefir
komið af illindum Vísis við
Framsóknarmenn og Alþýðu-
flokkinn.
Aðrir Sjálfstæðism. eru lika
ginkeyptir fyrir málinu. Eru
þar fremstir í liði sumir af
efnuðustu kaupmönnum flokks-
ins. Þetta er ekki ný bóla. Þegar
þjóðstjórnin var mynduð, og
genginu breytt til lífsbjargar
útgerðinni, lagði Hallgrímur
Benediktsson sig fram um að
hindra samstarf núverandi
stjórnarflokka, og þeir þing-
menn í Sjálfstæðisflokknum,
sem sérstaklega báru þá fyrir
brjósti sérmál kaupmannastétt-
arinnar, unnu á móti myndun
þjóðstjórnar. Nú leggur Sveinn
Sveinsson í Völundi sig einkum
fram um að hafa áhrif á flokks-
bræður sína um að slíta sam-
starfi við Framsóknarmenn en
vinna í þess stað með Alþýðu-
flokknum og kommúnistum. Af
þessháttar áhrifum mun það
stafa, að Sigurður Kristjáns-
son lagði til að 9 menn yrðu í
stjórnarskrárnefnd í neðri deild.
Með því móti gátu kommún-
istar komizt í nefndina. Síðan
tók Ásgeir Ásgeirsson kommún-
istann á lista með sér og bjarg-
aði honum þannig. Sigurður
Kristjánsson og Ásgeir Ásgeirs-
son bera sérstaklega ábyrgð á
því, að Einar Olgeirsson, hinn
þrautreyndi vinur Rússa, er
kosinn í nefnd, sem á að undir-
búa stjórnarlög landsins. Einar
Olgeirsson sýndi þakklæti sitt
með því að kjósa Gísla Sveins-
son sem formann nefndarinnar.
Framsóknarflokkurinn hefir
neitað að greiða fyrir stjórnar-
skrárbreytingu, upplausn og
tvennum hitakosningum í sum-
ar. Ef hins vegar að breyting
verður knúin fram af hinum
þrem flokkunum, koma Fram-
sóknarmenn vafalaust með
fjöimargar breytingar til bóta.
Fyrst og fremst lýðveldismynd-
(Framh. á 4. síðuj
Stefáni farast þannig orð um
tillögur Alþýðuflokksins:
„Færa má skýr rök fyrir
þvi, að þessar breytingar
myndu, AÐ MINNSTA KOSTI
FYRST UM SINN, koma á
réttlátu hlutfalli á milli kjós-
endafjölda flokkanna og full-
trúa þeirra á Alþingi“.
í þessum ummælum Stefáns
kemur fram skoðun, sem mórg-
um mun áreiðanlega þykja at-
hyglisverð. Þessi skoðun er sú,
að stjórnarskrá ríkisins þurfi
ekki að vera vandaðri og var-
anlegri smíði en það, að stöð-
ugt þurfi að vera að breyta
henni, vegna þess að sum aðal-
ákvæði hennar geta aðeins gilt
„fyrst um sinn“.
Stefán Jóhann Stefánsson er
hér áreiðanlega í andstöðu við
alla helztu stjórnlagafræðinga,
sem telja það hin mesta háska,
að stöðugt sé verið að breyta
stjórnarskránum og skapa
þannig óvissu og glundroða I
stjórnarfarinu. Þess vegna er
venjulegast látið vera meiri
örðugleikum bundið að breyta
stj órnarskránum en öðrum
landslögum. Þess vegna bera
engir ábyrgir menn fram tillög-
ur um stjórnarskrárbreytingu,
nema þeim sé ætlað að gilda
til langs tíma.
Stefán Jóhann afhjúpar með
þessu hið takmarkalausa á-
byrgðarleysi sitt og flokk síns.
Á hinum alvarlegustu tímum,
þegar þjóðin þarfnast sam-
heldni og friðar, rýfur hann
friðinn um stj órnarskrána og
ber fram breytingartillögur,
sem hann játar, að ekki geti
haldizt til frambúðar.
Hvað finnst mönnum um
slíka framkomu? Finnst mönn-
um það forsvaranlegt að leggja
nú öll viðfangsefni líðandi
stundar á hilluna og hefja bar-
áttu um stjórnarskrárbreytingu,
sem ekki getur staðið lengur en
„fyrst um sinn“? Finnst mönn-
um ekki nær að flokkarnir
reyni að ráða fram úr aðkall-
andi vandamálum og noti tim-
ann, sem annars fer til ófrjérr-
ar kosningabaráttu, til þess að
reyna að ná samkomulagi um
varanlega lausn stjórnarskrár-
málsins?
„Lag£aerlng“ Alþýðu-
flokksins.
Stefán Jóhann segir að til-
lögur Alþýðuflokksins miðí að
því að lagfæra stjórnarskrána.
Þær eigi að tryggja rétt flokk-
anna til þingmanna í hlutfalli
við atkvæðamagn.
Hér skal ekki rætt um það,
hvort leggja beri flokkaskipt-
ingu til grundvallar stjórnar-
skipunarlögum landsins. Það er
mál út af fyrir sig, og mun
verða nánar rakið síðar. Það
eitt skal athugað, hvort til-
lögur Alþýðuflokksins ná fram-
angreindum tilgangi Stefáns
Jóhanns.
Hugsum okkur, að tillögurn-
ar hefðu verið komnar til fram-
kvæmda í seinustu þingkosn-
ingum. Segjum t. d., að þing-
mennirnir, sem voru kosnir 1
einmenningskjördæmum, að
Gullbringu- og Kjósarsýslu
undanskilinni, hefðu verið
frambjóðendur eins og sama
flokks. Honum hefði þá nægt
rúm 10.000 atkv. til þess að fá
21 þingsæti á þennan hátt.
Hugsum okkur, að sami flokk-
ur hefði unnið nýju kjördæmin,
Akranes, Siglufjörð og Norð-
fjörð. Samkvæmt bæjarstjórn-
arkosningunum seinustu hefði
honum nægt 1000 atkv. til að
vinna þrjú þingsæti þar.
Sami flokkur hefði einnig
orðið næst stærsti flokkurinn í
tvímenningskjördæmunum. Það
hefði verið meira en nóg fyrir
hann að fá 3000 atkv. til þess
að fá sex þingmenn kjörna þar.
Um 14 þús. atkvæði eða
hluti greiddra atkvæða hefði
nægt þessum flokki til að vinna
28 þingsæti eða meirahluta
þingsætanna, ef stjórnarskrá
Alþýðuflokksins hefði verið
komin í gildi.
Tillögur Alþýðuflokksins auka
nefnilega möguleikann , fyrir
minnihluta kjósenda til að ná
þingmeirihlutanum. Þetta bygg-
ist á þvi, að hlutfallskosning-
arnar geta tryggt litlum minni-
hluta þingsæti í tvímennings-
kjördæmum, og þrjú ný kjör-
dæmi með margþættri flokka-
skiptingu, eins og á Siglufirði
og Norðfirði, geta tryggt litlum
minnihluta kjósenda þingsæti
þar.
í seinustu kosningum var
flokkaskiptingin þannig, að úr-
slitin hefðu ekki orðið á þessa
leið. En flokkaskiptingin getur
tekið skjótum breytingum og
framangreindur möguleiki er
alltaf fyrir hendi, ef stjórnar-
skránni verður breytt á þenn-
ant hátt. Stefán Jóhann segir
því réttilega, að stjórnarskrár-
breyting hans muni vart not-
hæf lengur en „fyrst um sinn“.
Það má bezt á þessu marka,
hversu fáránleg flausturssmiði
stjórnarskrártillögur Alþýðu-
flokksins eru. Þær raunverulega
fjarlægja stjórnarskipunina þvi
(Framh. á 4. síOu)
Siðíerðismál í Þýzkalandi
SS menn verða að tryggfa viðhald pjóð-
stoínsins áður en þeir falla á vígvöllunum
Enska vikuritið „New Review“
flutti grein þá, sem hér fer á
eftir, 12. marz síðastliðinn.
— Sómakærum þýzkum borg-
urum brá í brún, er þeir hófu
að lesa dagblöðin í síðastliðinni
viku. Stormsveitir hinna tutt-
ugu og átta herfylkja á austur-
vígstöðvunum höfðu goldið
mikið afhroð. Þar á meðal var
Hitlersherdeildin, Víkingher-
deildin og Hirtimlersherdeildin.
Yfirmaður Gestapo, Heinrich
Himmler, hafði því verið kjör-
inn til þess að gefa út tilkynn-
ingu um, að SS menn yrðu að
geta mun fleiri börn í framtíð-
inni en til þessa.
Eicke stórfylkisfor'ingi, einn
helzti leiðtogi SS manna, sem
álitinn er siðlausasti og spillt-
asti fangabúðastjórnandi Þýzka
lands, flutti mönnum sínum
þann boðskap, að SS herdeild-
irnar væru almennt taldar skip-
aðar hreinustum Aríum.
— Þess vegna er það heilög
skylda SS hermanna, gagnvart
foringjanum og föðurlandinu,
hélt hann áfram máli sínu, að
geta að minnsta kosti eitt barn,
jafnvel þótt stúlkan sé honum
hvorki gift né heitin.
SS menn voru jafnframt
þessu fullvissaðir um, að Bund
Deutscher Maedel (Samband
þýzkra stúlkna) hefði einnig
hlotið fræðslu og fyrirskipanir
varðandi rnál þetta, og að það
væri reiðubúið til þess að gera
skyldu sína við foringjann og
fcðurlandið með ánægju.
Tveim dögum eftir að Eicke
háfði flutt þessi boð Himmlers,
birtist svohljóðandi auglýsing í
einu dagblaði nazistaflokksins í
Austur-Prússlandi:
„Einmana SS maður, sem er
í þann veginn að hverfa aftur
til austurvígstöðvanna og iáta
þar lífið fyrir ættjörðina, þráir
að láta eftir sig nýjan liðsmann
við foringjann og biður því ein-
hvern heilbrigðan og heiðarleg-
an meðlím Sambands þýzkra
stúlkna, að koma til fundar við
sig. SS hermaður foringjans."
í næsta tölublaði auglýsti
einn liðsmaður foringjans úr
Samníngar um nýja
ríkisstjórn
SjálfstæðisSlokkurínn
og AlpýðuSlokkurinn
hafa kosið nelnd til
að ræða um myndun
sambandsstjórnar
Samningar eru nú hafnir
milli Sjálfstæðisflokksins og
Alþýðuflokksins um myndun
ríkisstjórnar og afgreiðslu
kjördæmamálsins.
Flokkarnir hafa tilnefnt þessa
menn i samninganefnd: Jakob
Möller, Magnús Jónsson, Jón
Pálmason, Harald Guðmunds-
son, Finn Jónsson, Erlend Þor-
steinsson.
Á þessu stigi málsins mun
aðallega rætt um sambræðslu-
stjórn og hefir helzt verið rætt
um, að hún yrði þannig skipuð:
Árni Jónsson forsætis- og Ame-
ríkuráðherra, Magnús Gíslason
fjármálaráðherra, Jón Pálma-
son atvinnumálaráðherra, Ás-
geir Ásgeirsson viðskiptamála-
ráðherra, Erlendur Þorsteinsson
félags- og siðgæðismálaráð-
herra.
Alþýðuflokkurinn leggur á-
herzlu á, að kommúnistar veiti
stjórninni hlutleysi, því að ann-
ars muni þeir nota íhaldssam-
vinnuna til að vinna af honum
seinasta verkamannafylgið.
hópi kvenþjóðarinnar eftir
skyndiástvini.
„Ung og heilbrigð stúlka, sem
er meðlimur Sambands þýzkra
stúlkna, niðji hreinna Aría
í tólf ættliði, æskir þess að
kynnast SS hermanni til þess
að verða við þjóðræknisskyldu
þeírri, sem SS ríkisleiðtoginn
Himmler hefir boðið oss að inna
af höndum.“
„Allar mótbárur, er rísa
kunna gegn fyrirskipun þessari,
verða vægðarlaust kveðnar nið-
ur,“ tilkynnti Himmler enn-
fremur. „Það hefir til þessa ver-
ið allt of lítið til þess gert, að
hreinsa hinn þýzka kynþátt,
þrátt fyrir níu ára frábæra
stjórn Hitlers og hin glöggu
stefnuatriði þjóðernisjafnaöar-
manna í máli þessu.“
Aðstoðarmenn Himmlers við
framkvæmd þessa máls, eru þeir
dr. Leonard Conti og dr. Wagn-
er, sem er ríkisleiðtogi í heil-
brigðismálum. Kjörorð Himml-
ers í þessu máli eru: Það
verða að fæðast fleiri börn. Það
skiptir engu máli, hvort þú ger-
þekkir barnsföður þinn eða ekki,
þýzka mær. Aðalatriðið er, að
hann sé hundrað prósent Aríi.“
Af þessu verður ráðið, á hvaða
stigi siðgæðis nazistar standa.
Fáir munu taka áróðursorð
þeirra um hreinan þýzkan kyn-
stofn alvarlega. Flestum mun
augljóst, að nýjungar þessar
hníga að því einu, að rjúfa
heimilishelgi og skapa öng-
þveiti varðandi samlíf karla og
kvenna — auka dýrseðlið I fari
æskulýðsins. —
Fleiri ensk blöð hafa skýrt frá
þessum ráðstöfunum nazista.
Blað Norðmanna i London,
„Norsk Tidend", skýrir nýlega
frá þvi, að rekinn sé mikill á-
róður 1 Þýzkalandi meðal her-
manna, sem dvelja heima I or-
lofi, að fara ekki svo til vígvall-
anna að þeir hafi ekki tryggt
áður að þeir eignuðust afkvæmi.
Einu skipti, hvort það væri með
eiginkonu, unnustu eða öðrum
kvenmanni.
Erlendar Sréttir
Loftárás á Tokió var gerð í
fyrrinótt, og er það í fyrsta
skipti, sem Bandamenn gera
loftárás í Japan. Herma fregnir,
að flugvélar þær, er árásina
gerðu, hafi verið frá ameríksk-
um flugvélamóðurskipum. Láta
Bandamenn í veðri vaka, að
þessi næturárás hafi aðeins
verið forsmekkur þess, er koma
skal. í japönskum fregnum er
svo sagt, að tjón hafi orðið mik-
lð af árásinni: Margt manna
farizt og mannvirki eyðilagzt og
skemmzt. Saka Japanir Banda-
menn um grimmdaræði og sið-
leysi, því að hér sé um að ræða
forna menningarborg, sem al-
þjóðalög mæli svo fyrir, að
hlífa skuli við slíkum árásum.
Bandamenn segja hins vegar
mikinn hergagnaíðnað í Tokió
og Japani og Þjóðverja öðrum
grimmari og siðlausari í vopna-
viðskiptum.
70 rússneskar flugvélar gerðu
árás á Vardö í Norður-Noregi
í fyrrinótt. Þar hafa Þjóðverj-
ar setulið, flugstöðvar og kaf-
bátalagi. Talið, að tjón hafi
orðið mikið.
Brezka útvarpið minntl Þjóð-
verja á þau orð, er þeir létu
falla í fyrra, að hverrar loft-
árásar af hálfu Breta yrði svar-
að með árásum á brezkar borg-
ir. Nú geri Bretar hrikalegar
árásir á þýzkar borgir og stöðv-
ar Þjóðverja, en ekki beri á því,
að þeir gjaldi á svipaðan hátt.
Á víðavangi
SKRADDARAÞANKAR
UM KAUPMANNINN.
Nýlega vakti Grænmetis-
verzlun ríkisins mjög réttilega
athygli á því með auglýsingu í
útvarpi og blöðum, að ráðlegt
væri fyrir matvöruverzlanir, út-
gerðarfyrirtæki, heimavistar-
skóla, matsöluhús, sjúkrahús o.
s. frv., svo og fyrir neytendur
almennt, að kaupa eða tryggja
sér nú þegar kartöflur þangað
til von er nýrrar uppskeru. For-
maður Félags matvörukaup-
manna í Reykjavík, Guðmundur
Guðjónsson, kvartar undan
þessu í Morgunblaðinu 16. april.
Telur hann ráðleggingu Græn-
metisverzlunar ríkisins koma
„úr hörðustu átt“ o. s. frv. Seg-
ir hann það álit sitt, að „Græn-
metisverzlunin ætti fyrst og
fremst að annast geymslu á
kartöflunum". Samkvæmt þessu
„áliti“, má af einhverjum dul-
arfullum ástæðum ekkl vinna
að því að dreifa nauðsynlegum
kartöflum til neytenda neitt að
ráði, þótt þannig sé nú að unn-
ið um flestar aðrar vörur mjög
umfram venju. Það á einmitt
fyrst og fremst að geyma þær
sem mest á einum eða fáum
stöðum, telur kaupmaðurinn.
Ekki veidur sá er varar, og
enginn mun neyða matvöru-
lcaupmenn til þess að fara að
ráðum Grænmetisverzlunar rík-
isins um að tryggja sér kart-
öflur fram eftir vorinu, en get-
um má leiða að því, samkvæmt
fenginni reynslu, að þegar fer
að sneyðast um þessa nauðsyn-
legu vöru, komi nokkuð annað
hljóð í strokkinn en það, sem
kemur fram í viðtali Guðmund-
ar Guðjónssonar við Morgun-
blaðið 16. apríl.
ENN FRÁ GESTABOÐI
NORDALS.
Mjög var boð hans illa sótt.
Hafði 11 listamenn og mynd-
gerðarmenn. Af þeim eru að-
eins tveir merkir listamenn. En
24 listamenn hafa ekki viljað
setjast að málsverði kommún-
ista að þessu sinni. Fylgja hér
nöfn þeirra: 1. A. Þórarinsson
málari, 2. Ágúst Sigurmundsson
myndskeri, 3. Ásgeir Bjarn-
þórsson, málari, 4. Baldvin
Björnsson, málari, 5. Barbara
Williams, málari, 6. Eggert Guð-
mundsson, málari, 7. Eggert
Laxdal, málari, 8. Einar Jóns-
son, myndhöggvari, 9. Eyjólfur
Eyfells, málari, 10. Finnur Jóns-
son, málari, 11. Freymóður Jó-
hannsson, málari, 12. Guðmund-
ur Einarsson, málari og mynd-
höggvari, 13. Gunnfríður Jóns-
dóttir, myndhöggvari, 14. Gunn-
laugur Blöndal, málari, 15.
Höskuldur Björnsson, málari,
16. Jóhannes Kjarval, málari,
17. Jónas Jakobsson, mynd-
höggvari, 18. Kristinn Péturs-
son, málari og myndhöggvari,
19. Magnús Árnason, mynd-
höggvari og málari, 20. Magnús
Jónsson prófessor, málari, 21.
Matthías Sigfússon, málari, 22.
Ólafur Túbals, málari, 23. Rík-
arður Jónsson, myndhöggvari,
24.. Sveinn Þórarinsson, málari.
Mbl. segir, að samkomulag
þurfi að vera milll mennta-
málaráðs og myndlistarmanna.
Annarsvegar eru 11. Hinsvegar
24.
Flestum mun finnast sá hóp-
urinn, sem ekki sat hina ótta-
legu kvöldmáltíð, öllu gervilegri,
ef samanburð skal gera.
FRÁ LIÐSDRÆTTI NORDALS.
Af tónlistarmönnum skrifuðu
eiginlega ekki undir nema
kennarar við Tónlistarskólann.
Ragnar smjörlíkisheildsali er
stuðningsmaður skólans, og
lagði mikla áherzlu á, að þeir,
sem væru á hans vegum, litu
vingjarnlega á málefni kom-
múnista. Þórarinn Guðmunds-
son, Sigurður Bírkis o. fl. mót-
mæltu kröftuglega áróðri Páls.
(Framh. á 4. síðuj